İlk Kadın Vali

Türkiye’nin ilk kadın valisi olan Lale Aytaman 1944 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Annesi Mukadder Raif Hanım Cumhuriyet Halk Partisi’nin İzmit’te kurduğu ilk kadın kolları bünyesinde Saliha Yazıcıoğlu ve Leyla Atakan ile birlikte çalışmıştır. Çocuk hastalıkları doktoru olan babası Dr. Abdullah Köseoğlu 1975-1980 döneminde Kocaeli Senatörlüğü görevinde bulunmuştur. Kandıralı eski başbakan Nihat Erim’in yeğenidir. Aytaman ilkokul ikinci sınıfta iken, babasının yedek subaylığı sebebiyle 1951 senesinde İzmit’e taşınmışlardır. İzmit Yeni Turan İlkokulu’nu bitirmiştir. Babasının Ankara Numune Hastanesi’nde görev yapmaya başlaması üzerine aile Ankara’ya taşınmış, Lale Aytaman da Ankara Namık Kemal İlkokulu’nda eğitimine başlamıştır. Daha sonra İstanbul’da Saint George Avusturya Kız Lisesi’nde yatılı okumuştur. Lise yıllarında AFS (American Field Service) öğrenci değişim programına dahil olarak Phoenix, Arizona’da eğitim görmüş ve bu sayede liseyi bir sene erken bitirmiştir. Daha sonra Aytaman, İstanbul Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olmuş ve Hamburg’da Alman Dili ve Edebiyatı üzerine yüksek lisans ile doktora derecelerini elde etmiştir. Almanya’da eğitim gördüğü yıllar içerisinde pek çok değerli bilim insanı ile tanışma fırsatı elde eden Aytaman, gönüllü olarak Almanya’da yaşayan Türk çocuklarına, yurtdışında uyum süreçlerine katkıda bulunmak amacıyla Türkçe ve Almanca dersleri vermiştir. Hamburg’da öğreniminin son yıllarında diplomat Reha Aytaman ile tanışıp evlenmişler ve 1975-1977 yılları arasında Pakistan’da bulunmuşlardır. Bu süre zarfında Cumhurbaşkanı Fahri Korutük ve Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil gibi isimleri ağırlamışlardır. 1977 yılında, Reha Aytaman’ın görev süresi bittikten sonra Ankara’ya dönmüşlerdir. İki sene sonra Ankara Üniversitesi İktisadi ve İçtimai İlimler Akademisi’nde Almanca dersleri vermiştir. 12 Eylül darbesinden sonra eşinin Bangkok ve Laos Büyükelçiliğine atamasının yapılmasıyla Bangkok’a (Tayland) yerleşmişlerdir. Lale Aytaman, Bangkok’ta geçirdikleri süre içinde yürüttüğü faaliyetler sebebiyle Tayland Kraliçesi’nden ödül almıştır. Bunun yanı sıra, Türkiye’ye 1987 senesinde dönüş yaptıktan sonra İstanbul’a yerleşmişlerdir. Aytaman, Boğaziçi Üniversitesi’nde Yabancı Diller Yüksek Okulu’nda Almanca dersleri verirken eşi Reha Aytaman aynı üniversitede diplomasi dersleri vermiştir. Turgut Özal’ın Cumhurbaşkanlığı döneminde, ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz’ın başbakanlığındaki hükümet tarafından vali olarak Muğla’ya atanan Lale Aytaman, Türkiye’nin ilk kadın valisi (1991-1994) olarak görev yapmıştır. Valilik süresi içerisinde pek çok görevde bulunan Aytaman, 1994-95 Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Planlamalar Kongresi Türk Milli Heyeti Başkanlığı’nda bulunmuş, ayrıca “Avrupa Planlamaları Çalışma Grubu” başkan yardımcısı olarak görev yapmıştır. Görev alanını iyi tanımak adına Muğla’yı gezmiş, turistik bir yerde dil bilmenin avantajlarından yararlanmış ve çevre koruma faaliyetlerinde bulunmuştur. Görev sürecinde Muğla’da kadın emeğinin değerlendirilmesi yönünde çalışmalarda da bulunmuş, geleneksel dokumacılığın korunması için Yeşilyurt Modeli’ni oluşturmuş ve Muğla El Sanatları Sanayi Ticaret Limited Şirketi’ni hayata geçirmiştir. Ayrıca, Muğla Üniversitesi’nin kurulmasındaki hizmetleri ve çevreye dair çalışmaları ile öne çıkan bir isim olmuştur. Valilik görevi sonrasında ise 1995 yılında Anavatan Partisi’nden 20. Dönem Muğla Milletvekili seçilmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Kadının Statüsünü Araştırma Komisyonu Başkanlığı’nı yürütmüş, TBMM ANAP Grup Yönetim Kurulu üyeliği ve ANAP Merkez Karar Yönetim Kurulu üyeliklerine seçilmiştir. Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) ve Batı Avrupa Birliği (BAB) Milli Heyet üyeliği görevlerinde de bulunmuştur. “Çevre, Yerel ve Bölgesel Yönetimler Komisyonu” başkanlığını AKPM’de bir Komisyon Başkanlığına seçilen ilk Türk milletvekili olarak sürdürmüştür. Bir oğlu olan Aytaman, Almanca, İngilizce ve orta düzeyde İtalyanca bilmektedir. Valiliğindeki anılarını kaleme aldığı İğneli Koltukta Dört Buçuk Yıl (2008) isimli bir kitabı bulunmaktadır.

KAYNAKÇA

“Kurtlar Sofrasında Bir Kadın: Lale Aytaman”, http://bgdergi.com/ soylesiler/lale-aytaman/, Erişim tarihi 28 Ağustos 2021; https:// lerine-calismaya-devam-mesaji/1758530, Erişim tarihi 28 Ağustos, 2021 (Görsel); https://www.aa.com.tr/tr/yasam/turkiyenin-ilk-kadin-valisinden-hemcinslerine-calismaya-devam-mesaji/1758530; Lale Aytaman, İğneli Koltukta Dört Buçuk Yıl: Türkiye’nin İlk Kadın Valisi Anlatıyor, ed. Senem Kale, İstanbul 2008, s. 1, 275; Sevinç, Kişi, Şule, “Çağdaş Türkiye’nin Simgelerinden Biri Olarak Muğla Valisi Lale Aytaman”, Muğla Değerleri Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2013, 414-422, s. 415; Akcagündüz, Emre, “Kamu Hizmetleri Motivasyon Kuramı Çerçevesinde Vali Recep Yazıcıoğlu’nun Mülki İdare Amirliği Dönemi Üzerine Bir İnceleme”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2019, ss. 38-39.

Özge ASLANMİRZA