Milli Mücadele Başlarken Kocaeli Yarımadası’nda İstanbul Hükümetiyle Temsil Heyeti Arasında Kesintisiz Haberleşmeyi Sağlayan Telgrafhane

Kutluca Köyü, Gebze kazasının “Taşköprü” nahiyesine bağlı idi. Günümüzde Kocaeli ili, Körfez İlçesine bağlıdır. Bölgenin adı Kutluca’daki “Taşköprü” ile anılır. Köyün bir girişi bu Roma köprüsü üzerinden, diğeri Yarımbaş Mezarlığı yönünden sağlanmaktadır. Kocaeli Yarımadası ortasında, “Eski İstanbul Yolu” üzerindeki bu köyde, milli mücadele yıllarında Telgrafçı Ali Efendi’nin “telgrafhane” olarak bir odasını kullandığı ev, 2004 yılına kadar ayaktaydı.

Kutluca Telgrafhanesi, işgal kuvvetlerinin bilmediği bir hattın üzerinde idi. Bu hat Çanakkale Harbi sırasında Sultan Reşat’ı Anadolu’ya geçirmek için düzeltilmiş bir yol kenarında bulunmaktaydı ve haritalara geçmemişti. Muhaberelerin bir kısmı Kutluca Köyü’ne kadar gelen bu hatla oluyor, oradan hususi posta çıkarılıyordu. Yusuf Ziya Ortaç, İsmet Paşa’nın Ankara’ya çağırılışının da bu yolla olduğunu anlatır. İsmet Paşa’nın anılarında Kurtçalı diye geçerken; Halide Edip, Kuşçalı demektedir. Mustafa Kemal, telgraflarında Kuşcu mevkii, Nutuk’ta Kuşçalı diye adlandırdığı yeri “Üsküdar’la Gebze arasında bir köy” olarak tanımlamaktadır.

Kuşçalı / Kutluca Telgrafhanesi, Yahya Kaptan’la birlikte anılmaya başladı. 16 Mart 1920’de İstanbul ve Osmanlı Mebuslar Meclisi’nin işgali ile mebusların Ankara’da Büyük Millet Meclisi’ne; subay, gazeteci, öğrenci ve diğer gurupların da Anadolu harekatına katılmak üzere İstanbul’dan gizlice Anadolu’ya geçiş yolu üzerinde haberleşme noktası olarak görev yapmış olması ile tanındı.

Mustafa Kemal’in Nutuk’ta “İzmit Bölgesi’ndeki hain çetelerin takibi ve yok edilmeleri için kurulan milli müfrezelerin en önemli ve en kuvvetlisi Yahya Kaptan adında fedakar bir vatanperverin müfrezesi idi” diyerek sözünü ettiği Yahya Kaptan ile ilk görüşmeleri Sivas’ta gerçekleşti. Bir gün telgrafçılar; Sivas Telgraf Merkezi’ne aşağıdaki bilgiyi verirlerken, çok acele bu teli İstanbul’da durdurdular.

“Sivas’ta Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine, Dün İzmit’ten tavsiye edilen Yahya, benim. Yarın akşam Kuşçalı Telgrafhanesi’nde emrinize muntazırım. Yahya” İzmit teşkilatı tarafından tavsiye edilen Yahya, Mustafa Kemal’le güvenli bir görüşme için Kuşçalı Telgrafhanesi’ni seçmişti. M. Kemal Paşa’nın 4 Ekim 1919 günü Kuşçalı merkezinden aldığı telgraf şöyle idi:

“Sivas’ta Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’ne, Bendeniz size iki gün evvel İzmit’ten tavsiye edilen Yahya’yım. Emriniz üzere telgraf başında emirlerinizi almaya geldim. Nihayet yarın akşama kadar Kuşçalı Telgrafhanesi’ndeyim. Yahya”

Mustafa Kemal’e göre Yahya, İstanbul’dan telgrafının çekilmediğini anlayınca kendisi henüz Kuşçalı’ya gelmeden, bu telgrafı Kuşçalı merkezine göndererek çektirmişti. Temsil Heyeti Reisi Mustafa Kemal, aynı gün İzmit merkezi aracılığı ile Kuşçalı Telgrafhanesi’nde Yahya Kaptan’a ulaştı. Bulundukları havalide kuvvetli bir teşkilat yapmalarını emretti. Adapazarı Kaymakamı Tahir Bey vasıtası ile Temsil Heyeti Reisi Mustafa Kemal’le irtibat temin edilip, hazır bulunmalarını ister. Yahya Kaptan, Kuşçalı Telgrafhanesi’nde aldığı bu buyruk üzerine birliğini kurdu ve aylarca İstanbul’la ilişkisi olan çevrelerde hayın çetelerin iş görmelerine engel oldu.

Yahya Kaptan Ocak 1920’de İstanbul hükümeti kuvvetlerince Tavşancıl’da öldürülene kadar Gebze Kuvâ-yı Milliye Kumandanı idi.

Halide Edip; Türkün Ateşle İmtihanı, Yunus Nadi; Ankaranın İlk Günleri adlı eserlerinde İstanbul’un işgalinden sonra Üsküdar’da başlayan, en tehlikeli kısmı Kocaeli Yarımadası’nda geçen yolculuklar önemli bir yer tutar. İzmit, Derince, Gebze ve demir yolu boyunca İngiliz işgali, Ermeni ve Rum çete faaliyetlerinin sürdüğü olağanüstü koşullarda yatacak yer, yiyecek yemek, binek hayvanı ve güvenlikleri için silahlı korucular sağlandı. Karakol Cemiyeti ve Temsil Heyeti, Kocaeli Yarımadası’nda örgütlenip halkın da desteğini sağladığı bu dönemde Ankara ile güvenli görüşme sadece Kuşcalı Telgrafhanesi’nden sağlandı.

Milli mücadele başlarken Anadolu ile İstanbul arasında kesintisiz gizli haberleşmeyi sağlayan Telgrafçı Ali Efendi, bu köydendi. Kutluca Muhtarı Nihat Öztürk’e göre Telgrafhane’yi yakın akrabası Alemdar Mustafa oğlu İsmail Ağa’nın evinin bir odasına kurmuştu. 03 Kasım 1935 günlü Cumhuriyet gazetesinde telgrafçıdan haberler vardı: “Türkiye Büyük Millet Meclisi Telgrafçısı Ali, Sivas Vilayeti Posta ve Telgraf Başmüdür Muavinliği’ne tayin olunmuş ve yeni işine de başlamıştır. Bay Ali tarihi bir telgrafçımızdır. İstanbul’un müttefikler tarafından işgali üzerine kendisi sırtında seyyar bir telgraf makinesi ile Kocaeli yarımadasına dalmış ve telgraf hattı boyunda tellere çengel takarak ahvalin cereyanından mütemadiyen Ankara’yı haberdar etmiş ve o zaman Ankara’ya gitmek için bu yolu takip edenlerin muhaberelerini temin eylemişti.

Bu hizmetlerine mükâfaten uzun müddet mecliste çalışan Bay Ali’nin şimdi derece itibarı ile daha yüksek bir memuriyete geçmiş olmasından bittabi pek memnun olduk’’ diyordu.

KAYNAKÇA

Atatürk, Nutuk ve Vesikalar; Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, IV, 1991. Ank. s. 284-285; BOA. DH.EUM.AYŞ. No: 41/31’i yayımlayan Ahmet Nezih Galitekin, Kocaeli Körfez İlçesi Tarih ve Kültür Mirası Eserler, Cild III, Körfez Belediyesi Kültür Yayınları, İst. Ekim 2008, s. 56; Enver Behnan Şapolyo, Milli Mücadele’nin iç Alemi, İst.,1967, s. 23; Enver Konukçu, Heyet-i Temsiliye İzmit İlişkileri (Eylül 1919 Nisan 1920), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, sayı: 13, cilt: 5, Kasım 1988; Haluk Selvi, Milli Mücadele’de İzmit Telgrafları, Gazi Akçakoca Semp., s. 1049-1050; Müzeyyen Ünal, Kutluca (Kocaeli’nin en güzel Köyleri), Kocaeli gazetesi (diziyazı); Müzeyyen Ünal, Kuşçalı Telgrafhanesi, Kocaeli Gazetesi, 28.06.2003, s. 2; Sabahattin Özel, Kocaeli ve Sakarya İllerinde Milli Mücadele, İst.1987, s. 4; Y. Ziya Ortaç, İsmet İnönü, İstanbul, 1946, s. 53, 56

Müzeyyen ÜNAL