Arapça’da “ısıtmak; sıcak olmak” anlamındaki “hamm” “ ” (hamem) kökünden türeyen” hamam (hammâm) “ ” kelimesinin sözlük anlamı “ısıtan yer” demek olup “yıkanma yeri” gibi anlamlara sahiptir. Hamam, ayrıca “çok ısıtan”, “ılıca, kaplıca” sözcüğünden alıntıdır (islamansiklopedisi.org.tr/hamam).

Hamam, insanların yıkanması, temizlenmesi, şifa bulması, arınması için mekânın ve bu mekânda kullanılacak suyun ısıtılması suretiyle kullanılması için yapılmış bir tesistir. Tarihin ilk zamanlarında yer altından çıkan sıcak kaynak suları yakınında inşa edilmiş mekânlar iken sonraları sıcak su KAYNAKLARının olmadığı mekânlarda da suyun ısıtılması suretiyle hamamlar inşa edilmiştir.

İnsanlık tarihinin en eski dönemlerinden itibaren çeşitli medeniyetlerde hamam binaları inşa edilmiştir. Ancak hamam bilhassa Roma devrinde çok yaygınlaşmış ve yıkanmanın dışında eğlence yeri olarak da kullanılmıştır. Vücut temizliğini dini bir gereklilik kabul eden İslâm dininin tavsiyesiyle Müslümanlar hamama büyük önem vermiş ve bilhassa Türklerde hamam şehirlerin, yerleşim yerlerinin vazgeçilmez bir unsuru olmuştur.

Hamamlar değişik dönemlerde toplumların dini inançları doğrultusunda mimari olarak şekillenmiş ve sosyal yaşantının parçası haline gelmiştir.

“Sivil mimarimizin önemli ve üzerinde yeterince durulmamış müesseselerinden biri olan hamamların kültürel birikimi, sanatı ve mimariyi anlamak açısından önemli kurumlardır ve kültür tarihi açısından da önem arz eder. Kubbe ve diğer bazı mimari özellikleri ile camiyi andıran bu müesseselerin iç tasarımı ve mimari bileşenleri itibariyle, gayet sade olanları olduğu gibi, çok muhteşem olanları da vardır. Özel bir mimari tarza sahip bulunan hamamlardaki iç yapının önemli kısımları genellikle câmegâh (soyunma yeri), soğukluk (kurulanma ve peştamal değiştirme yeri) ve sıcaklık (yıkanma yeri) adı verilen bölümlerdir.” Türklerde hamam kültürü edebiyatımızda, mimaride ve güzel sanatlarda yer almıştır. Türk resminde hamam kültürü minyatür örnekleri ile başlar. Hamamla ilgili minyatürlere “Surname-i Hümayun”, “Hünername”, “Zenname” v.b. kitaplarda rastlıyoruz. Abdullah Buhari Batı resim tekniğine geçişin ilklerindendir. Sanatçının “Hamamda Yıkanan Kadın” adlı tablosu,|.Ahmet albümünde yer almaktadır. Ressam Münif Fehim’in “Kadınlar Hamamı” eseri sıcaklıkta kurna başında yıkanan, göbek taşında terleyen ve leğende çamaşır yıkayan kadınları gösteren hareketli, gerçekçi bir kompozisyondur. Hamam, birçok sanat dalına da konu olmuş ve çok sayıda farklı alanda eserlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Batılı ressamlar oryantalist tablolarda hamam konusunu ince ayrıntılarına kadar resmetmişlerdir. Bunun yanında, edebiyata, şarkı, türkü ve filmlere de konu olmuştur.

Kocaeli Körfez ilçesi, Yunanlılara, Frigyalılara, Brigesler, Tinyalılar ve Perslere ev sahipliği yapmıştır. Daha sonra Roma Döneminde Bizans’a, daha sonra Selçuklu ve Osmanlılara tarihin birçok medeniyetine ev sahipliği yapmış ender yerleşim yerlerinden biri olarak hamamları ile bilinmektedir.

Günümüze kadar ayakta kalmayı başarmış, tamamı birçok kez restorasyondan geçmiş, bazıları restorasyon gerektiren, bazıları ise halen hamam olarak işlevini sürdüren tarihi Kocaeli’nin birçok ilçesindeki hamamları halka hizmet sunmaya devam etmektedirler. Ancak devasa tarihine rağmen depremler, yangınlar ve sava gibi felaketlerden dolayı Körfez ilçesinin günümüze kadar ulaşan tarihi hamamları ne yazık ki neredeyse yoktur.

Körfez Tütünçiftlik Yeni Yalı Mahallesi Ağadere Caddesi’nde yer alan ve caddenin en eski betonarme binası olarak da bilinen Çarşı Hamamı, 1972 yılında hamam olarak inşa edildi. Ancak 28 yıl önce hamam olarak çalıştırılmaya başladı ve son döneminde de kadınlar hamamı olarak kullanıldı.

Kocaeli bölgesindeki ilk buhar odasına sahip Çarşı Hamamı bölgenin önemli düzeyde ihtiyacını karşılamaktadır. Çarşı Hamamı, 2006 yılında yapılan kapsamlı bir restorasyon ile yenilenmiştir. Çarşı Hamamı Roma hamamlarını örnek alır. Hamam kompleksi içinde hamamın yanı sıra, saunalar, havuz ve buhar odası da bulunmaktadır. Bunun dışında Körfez ilçesinde yer alan otellerden hamam hizmeti sunanlar vardır.

KAYNAKÇA

Semih, Büyükkol ve Arda Zühal. (2016) Türk Kültüründe Hamam Geleneği ve Resim Sanatına Yansımaları, idil, Cilt 5 (27):2051. DOI: 10.7816/idil-06-27-1; İstanbul Yeşil Direk Hamamı (YDH), “Türk Hamam Kültürü” (Erişim: 29 Mart 2021) Sağlık ve Doğal Terapiler Derneği (SDTD), “Türk Hamam Kültürü” (Erişim: 29 Mart 2021) hamamlar.com, www.timekocaeli.com/izmitin-tarihi-hamamları 18.04.2021 Tarihinde esinlenilmiştir.

Muhsin HALİS