İzmit Körfezi Kıyısındaki Tarihi Mahallerden Biri

Kozluk Mahallesi, İzmit ilçesinin sınırları içinde, İzmit Körfezi kıyısındaki tarihi mahallerden biridir. Batı sınırı kentin kuzeyinden İzmit Körfezi’ne kadar uzanan “Kelle Dere” oluştururken, İstanbul-Ankara Karayolu Caddesi mahalleyi kuzeyden belirgin bir biçimde iki ayrı parçaya ayırmaktadır. Batıda Yenidoğan Mahallesi, kuzeyde Turgut Mahallesi, Akçakoca Mahallesi’nin bir kısmı ve Gültepe Mahallesi’nin bir kısmı ile, doğuda Akçakoca Mahallesi’nin diğer kısmı ve Kemalpaşa Mahalleleri ile, güneyde İzmit Körfezi ile sınırlıdır.

Kozluk Mahallesi, Osmanlı dönemi ve Cumhuriyetin başlarında Ermeni mahallesi olarak da bilinirdi. 1914 yılında 600 hane ve 3500 kişiden oluşan bir Ermeni mahallesi idi. Mahalle önce Talât Bey ve Mazhar Bey olarak ikiye ayrılmış, daha sonra da birleşerek 1953’te Kozluk adını almıştır. Bu dönemde de nüfusu en kalabalık mahallelerden birisiydi.

Mahallenin İstanbul-Ankara Karayolu Caddesi’nin güneyinde kalan İzmit Körfezi kıyısındaki büyük bölümü “3.derece arkeolojik sit alanıdır”. Günümüzde de Sekapark’ın yer aldığı bu alanda Antik Nikomedia şehrinin dış sur ile korunan liman ve ticaret bölgesinin bulunduğu düşünülmektedir. 1940’larda Alman Arkeoloji Enstitüsü ve İstanbul Arkeoloji Müzesi uzmanları tarafından yapılan kazılarda 300x200 boyutlarında bir yapı kompleksi bulunmuştur. Bu eser İstanbul-Ankara Karayolu Caddesi’nin güneyinde ve 3.derece arkeolojik sit alanı içinde bulunmaktadır.

İstanbul-Ankara Karayolu’nun deniz tarafında kalan güney bölümünde İzmit’in son yüzyıl tarihine damga vurmuş olan Sekapark yer alır. Seka Kâğıt Fabrikası Cumhuriyet döneminin tutkulu, ayrıcalıklı bir girişimi olmanın ötesinde İzmit kenti ile özdeşleşmiş bir tesisti. 20. yüzyıl boyunca ülkenin kâğıt ihtiyacını ikame ettiği gibi aynı zamanda İzmit sanayileşmesinin dinamosu olmuş bir fabrikaydı. İzmit bugün Türkiye’nin sanayi başkenti olarak anılıyorsa eğer bunun ilk adımları Seka Kâğıt Fabrikası ile atılmıştı. Bugün de hatıralardaki özgün yerini almış, her İzmitli ailenin tarihçesinde yerini bulmuştur Seka Kağıt Fabrikası.

Sekapark peyzaj düzenlemesi ve sanayi müzesinin sahil bölümünde Gayret Gemi Müzesi yer alır. Bugün işlevselliğini ve muharip gücünü yitirmiş olan Gayret gemisi, Türk Askeri Tarihi’nde önemli bir yer tutar. O nedenle bu değerli sahil bölümüne raptedilmiş olarak ziyaretçilerin hizmetine sunulmuştur. Türk Donanması için Gölcük Üssü dolayısıyla büyük önem taşıyan İzmit kentinin sembol değerlerinden biri olmuştur.

Kozluk Mahallesi’nin, Arkeolojik sit alanı dışında, Kemalpaşa Mahallesi batı sınırı ile İstanbul Karayolu Caddesi’nin kuzeyinde ve güneyinde yer alan bölgede tarihi binalar yoğunluktadır. İstanbul Karayolu Caddesi’nin kuzey sınırı boyunca ticaret alanları yer almakta, diğer bölümler konut alanı olarak kullanılmaktadır. Bölgede yer alan tarihi binaların en önemlileri 20. Yüzyıl ilk yarısı konak mimarisi özelliklerini taşıyan, bugün için restore edilerek Kocaeli Şiddet Önleme ve İzleme Merkezi Müdürlüğü ve Kocaeli Çocuk Evleri Koordinasyon Merkezi Müdürlüğü olarak kullanılan Eski Vali Konağı Binası ve Dutluk Geçidi civarında yer alan birkaç restore edilmiş eski zaman konağı ve kuşkusuz Osmanlı Dönemi Gar Binası’dır.

Osmanlı Dönemi Gar Binası, 1871-1873 yılları arasında döşenen Haydarpaşa-İzmit demiryoluna ait gar kompleksidir. Gar binası 1870-873 yılları arasında, ambar binası 1891 sonrasında, lojman binası 19. yüzyılın sonunda, yemekhane binası ise 20. Yüzyılın ilk çeyreğinde yapılmıştır. Hangar binasının ise 1891’den önce yapıldığı düşünülmektedir. Yapının mimarı, Haydarpaşa Garı’nın da mimarı olan Otto Ritter’dir. Yapılar, Osmanlıların 19. yüzyılın son çeyreğinde Haydarpaşa’dan Ankara’ya kadar uzanacak olan demiryolunun inşa edilmesi için Almanlara verilen imtiyazlar kapsamında yapılmıştır. Dikdörtgen planlı gar binası kâgir sistemle yapılmıştır. Kuzey cephesindeki kapı ve pencere açıklıkları taş kaplama ile belirginleştirilmiştir. Bugün de hâlâ var olan tipik 19. yüzyıl gar mimarisinin özelliklerini taşır. Yuvarlak sağır kemerler ve dikey akslı basık kemerli pencerelerle donanmıştır. İki başında ve ortasında dikdörtgen gövdeli kuleler mevcut olup bunların arasında sivri kavisli yuvarlak tepelik vardır. Kenar bölümleri beşik çatı olmak üzere esas olarak kırma çatı ile kaplıdır. Bugün için modern demiryolu ve tren garları başka bir güzergaha kaydırıldığı için eski gar binaları restore edilerek farklı fonksiyonların hizmetine sunulmuştur. Binalardan biri Kocaeli Valiliği Güzel Sanatlar Sergi Salonu diğeri ise Kocaeli Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’ne tahsis edilmiştir.

Tarihsel bir kompleks ve nitelikli bir mimari mıntıka olarak restore edilmiş gar binaları hemen arkalarında yer alan Kocaeli Arkeoloji Müzesi ile bütünlüklü bir konsept oluşturmakta, müzede yer alan zengin arkeolojik buluntu ve sergileme materyalleri ile ve başarılı müzecilik uygulamasıyla birlikte seçkin bir kentsel çevre yaratmakta etkili olmaktadır.

KAYNAKÇA

Kocaeli’de Denizcilik Tarihi, Kocaeli Tarihi Osmanlı ve Ulusal Kurtuluş Döneminde Kocaeli, İzmit, 2002, 202-209; Avni Öztüre, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, Çeltür Matbaası, İstanbul, 1981; Avni Öztüre, Resim, Fotoğraf, Belgelerle Nicomedia: İzmit Tarihi, Çeltür Matbaası, Istanbul, 1969; Deniz Demirarslan, “Batılılaşma/ Modernlşeme Dönemi Demiryolu Politikası ve İstasyon Bina Mimarisi:İzmit ve Hereke Tren İstasyonları,” Uluslararsı Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi sempozyum Bildirileri, Editörler: Haluk Selvi, Bilal Çelik, Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları s. 1635-1649; Engin Ürkmez, İzmit’te Türk Eserleri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2007; İller Bankası İmar Planlama ve Yapı Dairei Reisliği Şehircilik İşleri Müdürlüğü, İzmit Analitik Etüdler, İller Bankası Harita Genel Müdürlüğü Matbaası Ddöner Sermayesi, Ankara,1971; Nevnihal Erdoğan, Sonay Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, İzmit Kent Merkezi Mahalleler-Sokaklar-Mimari Eserler, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 20, İse Reklam, İstanbul 2011; Nezih Fıratlı, İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi, M.E.B. Yayınevi, İstanbul, 1971; Nurcan Yazıcı, Osmanlılar’da Mimarlık Kurumunun Evrimi ve Tanzimat Dönemi Mimarlık Ortamı, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.2007, Şennur Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 13, Düzey Matbaa LtdŞti, İstanbul.2009; Tan Serimer, “Tarihi İzmit Garı Restorasyonu”, KYÖD Dergi, Mayıs,Kocaeli, 2005,102-103; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 2011; Zafer Akdemir ve Metin Keskin, “Gidilen, Gelinen ve Unutulan İstasyon Yapıları”, Arkitekt Yaşama Sanatı, Sayı. 402, s. 60-75.

Nevnihal ERDOĞAN