Asker, Siyasetçi
Ali Sait Akbaytoğan, 1872’de Balıkesir Vilayetine bağlı Bandırma’da Manyas/ Hacıosman köyünde doğdu. 1864’teki Büyük Çerkes sürgününde Soçi yöresinden göç eden Xunge adlı bir Vubıh ailesine mensuptur. Babası, 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’na Çerkes gönüllü kuvvetleriyle katılan ve Plevne’de şehid olan Hunc Kasbolet Bey’dir. Annesi Ayşe Hanım’dır. Türkiye’nin ilk kadın romancılarından biri olan Hayriye Melek Hunc kardeşidir. Akbaytoğan, 1896 yılında Harp Okulu’nu bitirdi. Aynı yıl Teğmen, 1897’de Üsteğmen, 1898’de de Yüzbaşı rütbesine terfi oldu. 1901 yılında Kıdemli Yüzbaşı, 1907’de Binbaşı, 1911 yılında Kaymakam ve 1913’te Miralay rütbesine terfi etti. Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya savaşlarına katıldı. I. Dünya Savaşı devam ederken 1915’te Mirliva rütbesine terfi olarak Paşa oldu. Savaşın son yılında 1918’de Yemen Cephesinde İngilizlere esir düştü. 1919 yılında serbest bırakılınca İstanbul’a döndü ve 25. Kolordu Komutanlığı’na atandı. İstanbul’un 16 Mart 1920’de işgali sırasında İngilizler tarafından tutuklanarak çok sayıdaki aydın ve askeri görevliyle birlikte Malta’ya sürüldü. 3 Kasım 1921 tarihinde Malta’dan döndü ve Türk Kurtuluş Savaşı’na katıldı. 20 Aralık 1921 tarihinde Elviye-i Selase Soruşturma Kurulu Başkanlığı’na, 10 Ağustos 1922’de Askeri Yargıtay Başkanlığı’na ve 2 Eylül 1922’de de Doğu Cephesi Komutan vekilliğine atandı. Savaştan sonra kırmızı şeritli İstiklal Madalyası ile taltif edildi. 1923 yılında Ferik rütbesine terfi etti. 4 Ekim 1924 tarihinde 4. Kolordu Komutanı, 13 Kasım 1924’de I. Ordu Komutanı oldu. 1927’de Orgeneral rütbesine terfi etti. 22 Kasım 1933 tarihinde 3. Ordu Müfettişi, 24 Ağustos 1935 tarihinde ise Yüksek Askeri Şura üyesi oldu. 30 Temmuz 1937 tarihinde emekli oldu. V. (ara seçim) ve VI. dönem TBMM Kocaeli Milletvekili seçildi. 1950 yılında İstanbul’da öldü. Çester Projesi Hakkında Bazı Tenkidat ve Mütealaat (1923) adlı bir eseri vardır.
KAYNAKÇA
T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Ankara 1972, s. 50; https://www5.tbmm.gov.tr//develop/ owa/mazbatalar.sonuc 249 Nolu sicil dosyası.Sefer E. Berzeg, “Hayriye Melek Hunc”, Kafkas Diasporası’nda Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü, Samsun 1995, s. 125-126; Betül Mutlu, Asi ve Duygulu Bir Ses Hayriye Melek Hunç, Ankara, 2012.
Funda SELÇUK ŞİRİN