ALİ PORTUK (ALİ PERTEK)

Madde no:94

Sigetvar Kuşatmasında Şehit Olan Kocaeli Sancakbeyi

Kanuni Dönemi Osmanlı denizcilerinden olup Rodos ve Kocaeli Sancakbeyliği görevlerinde bulunmuştur. Osmanlı kaynaklarında Ali Pertek, Ali Pörtük, Ali Pornak ve Ali Portuk; yabancı kaynaklarda ise Ali Portuk, Ali Portug, Ali Kurt, Ali Kurtog gibi isimlerle anılmıştır. Bir Alman kaynağında verilen bilgiye göre Ali Portuk bir Portekizliydi. Gençliğinde korsanlar tarafından kaçırılıp Barbaros Hayreddin Paşa’ya getirilmişti. Ali Portuk Barbaros’un yanında, karada ve denizde başarılı bir savaşçı olarak yetişmiş, daha sonra sadık ve cesur bir lider olarak Sultan’a hizmet etmişti. Osmanlı kaynakları da onun iyi bir korsan olduğunu teyit eder.

Ali Portuk 1557-1559 yılları arasında Rodos Sancakbeyi idi. 21 Haziran 1559’da Kocaeli Sancakbeyliğine tayin olundu. 1559 yazında Kaptan-ı Derya Piyale Paşa ile birlikte Akdeniz seferine çıktı. Akdeniz’de kaçak buğday ticareti yapan ve izinsiz dolaşan gemilerin tarassutu ile görevlendirildi. Kocaeli’ye döndükten sonra kendisinden miri kadırgalar için gerekli kerestelerin yalılara indirilmesi istendi.

1560 yılında gerçekleşen Cerbe Seferi’ne Kocaeli sancağı askerleri ile birlikte katıldı. 11 Mayıs Salı günü Cerbe açıklarında yapılan deniz savaşında düşman donanması panik halinde iki kısma ayrılıp bir kısmı deniz tarafına, diğer kısmı ise Cerbe Kalesi istikametine kaçtı. Ali Portuk, kale tarafına kaçan düşman gemilerinin ele geçirilmesinde büyük rol oynadı. Deniz savaşından sonra Cerbe kuşatması esnasında kaledeki bir su kuyusunun ele geçirilmesi, metris kazılması ve bu metrislerden kaleye aralıksız top atışı yapılması gibi görevlerde etkin oldu. Bu kuşatma esnasında Yeniçerilerle baba-oğul gibi uyumlu bir ilişki kurdu.

Cerbe seferi dönüşünde, denizcilik ilmindeki mahareti ve askerleri yönetmedeki kudretinden dolayı, 17 Eylül 1560 tarihli emir gereği, komutası altındaki 25 parça gemi Ege denizindeki adaların, yalıların, kalelerin ve halkın düşman ve korsan taarruzundan muhafazası ile görevlendirildi. Bu süreçte İspanya donanmasından bir kadırgayı zapt ettiği gibi Ekim 1560’da Osmanlı ülkesinden buğday yüklemiş bir Venedik gemisini ele geçirip İstanbul’a gönderdi. Bu başarılarından dolayı gelirlerine 20 bin akçe zam yapıldı.

25 Ekim 1563’te ikinci kez Rodos Beyliğine atandı. 1563 ve 1564 yıllarında Ege denizinin güvenliğinin sağlanması ve burada düşman ve korsan gemileriyle mücadele etmek ile görevlendirildi. Emri altındaki dokuz kadırga ile birlikte 1565’teki Malta Kuşatmasına katıldı, o sırada 70 yaşlarında idi. Bir İtalyan kaynağında verilen bilgiye göre Rodos Beyi Ali Portuk Malta kuşatmasında, Isola kanadını yenilgiye uğratmak için üç batarya halinde 10 top ile Corradino tepesinde konuşlanmış ve bu kuşatmada yaralanmıştır. Ali Bey Malta Kuşatması esnasında 28 Temmuz 1565’te ikinci kez Kocaeli Sancakbeyliği’ne tayin olundu. Malta dönüşünde tekrar Ege denizi muhafazası ile görevlendirildi.

Ali Bey’in katıldığı son sefer Sigetvar Seferidir. Emrindeki Kocaeli sancağı askerleriyle birlikte Tuna donanması komutanı olarak sefere katıldı. Gemileri başarılı bir şekilde Ösek’e getirdi ve buradan kara ordusuyla birlikte Sigetvar’a hareket etti. Kuşatma esnasında metrisler kazılıp, topların yerleştirilmesi ve yoğun bir şekilde ateşlenmesi hususunda aktif görev aldı. Kaleyi almak için yapılan hücumlara bizzat katıldı. 26-29 Ağustos tarihleri arasındaki şiddetli hücumlar sırasında şehit oldu.

Sigetvar kuşatmasına tanıklık etmiş bir Macar askerinin mektubunda Ali Portuk ile ilgili şöyle yazar:

“Ali Portuk Paşa, özellikle kale etrafındaki bataklık ve sulak bölgeyi kurutacak kanallar kazdırdı ve binlerce zavallı Hıristiyan çiftçiyi kullanarak bölgeye toprak ve odun yerleştirdi. Kısa sürede ve korkunç şekilde yolu doldurmayı başardı. Övgüye layık Ali Portuk, kaleye ulaşmak için, Malta St. Elmo kuşatmasındaki gibi, bir icat yaptı. Enine 3, boyuna 14 sıra olmak üzere toplam 42 adet vagonu (arabayı) zincirlerle birbirine bağlamak suretiyle bir köprü yaptı. Çok kısa süre içerisinde bu köprüden kaleye düzenli yıkım ve çok güçlü bir şekilde pek çok kez saldırdılar. Ancak nihayetsiz defa püskürtüldüler. Ali Portuk’un kendisi bile bizzat katıldığı göğüs göğüse verilen 13. saldırıda Kont’un (Zrinski) adamları tarafından vuruldu. Kont, Paşa’nın öldüğüne dair haberler üzerine birçok kez boru çaldırdı ve bu haberi trampet vurdurarak ve silah attırarak büyük bir keyifle kutladı.”

Günümüzde Rumelihisarı’nda Ali Pertek Camii ve Ali Pertek Sokağı ile ismi yaşatılmaktadır.

KAYNAKÇA

BOA. A.DVNS.MHM.d 2, h. 1758; 3, h. 19, h. 132, h. 139, h. 140, h. 346, h. 349, h. 591, h. 611, h. 622, h.; 734, h. 1255, h. 1517, h. 1527, h. 1634, h. 1641; 4, h. 1438, h. 1466, h. 1970; 5, h. 554, h. 558, h. 561, h. 623, h. 623c, h. 914, h. 915; 6, h. 453, h. 594, h. 733, h. 751, h. 787, h. 1477; DFE.RZ.d. 17, s. 343; Abdullah Sağırlı, Mehmedb.Mehmed er-Rumi (Edirneli)`nin Nuhbetü`t-Tevarih Ve`l-Ahbar`ı ve Tarih-i Al-i Osman`ı (Metinleri, tahlilleri), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2000; Alfredo Alvar Ezquerra, “Intangible Cultural Exchanges: Christendom’s Eastern Frontier as Seenby Philip II’s Ambassador Chantonnay (1566)”, The Battle for Central Europe The Siege of Szigetvár and the Death of Süleyman the Mag- nificent and Nicholas Zrínyi (1566), Ed. Pal Fodor, Brill Academic Pub. 2019; Alpertunga Altaylı, Miklós Zrínyi ve Szigeti Veszedelem, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2004; Arminus Vambery, The Story of Hungary, New York-London, 1886; Boross Mihaly, Magyar Kronika, A Magyar Nemzet Törtenete, Pest 1870; Christian Gottfried Körner, The Life of Carl Theodor Körner By His Father (C.G.Körner), İngilizceye Tercüme G.F. Richardson, London 1827; Di Giovanni Antonio Viperano, “Storia Della Guerra Di Malta”, Archivum Melitense, Vol. VIII, Malta1931, s. 181-248; Ersin Kırca, “Kanuni Dönemi Denizcilerinden Ali Pertek (Pörtük) Bey’in Askerî Faaliyetleri”, Mavi Atlas, Sayı 6/1, Gümüşhane 2018, s. 1-24; “Sigetvar Kuşatması’nda Şehit Olan Kocaeli Sancakbeyi Ali Por- tuk (Pertek) Bey Hakkında Yabancı Kaynaklarda Yer Alan Bilgiler”, Uluslararası Milli Mücadelede Servetiye Cephesi ve Kocaeli Tarih-Kültürü Sempozyumu VI, 08-10 Mart 2019, Uluslararası Milli Mücadelede Serve- tiye Cephesi ve Kocaeli Tarih-Kültürü Sempozyumu VI Bildirileri, I. Cilt, Kocaeli 2020, s. 119-138; Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, 3. Cilt, Otuz Üçüncü Kitap, Sabah gazetesi-Üçdal Neşriyat, İstanbul, s. 478; Hancz Erika, “Osmanlı Kaynaklarına Göre Sultan Süleyman’ın Siget- var’daki Otağ Yeri, Ölümü ve Türbesi”, Szülejmán szultán emlékezete Szigetváron (Kanuni Sultan Süleyman’ın Sigetvar’daki Hatırası), Szerzők 2014, s. 63; İdris Bostan, “Malta”, DİA, Cilt 27, s. 539-542; “Piyale Paşa”, DİA, Cilt 34, s. 296-297; Kübra Naç, Âgehî’nin Fetih-nâme-i Kal’a-i Sigetvar’ı: İnceleme-Tenkitli Metin, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013; Nicolae Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt III, Çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul 2005, s. 100; Peçevî (Peçuyî) İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, I. Cilt, haz. Bekir Sıtkı Baykal, Ankara 1992, s. 292-293; Pietro Gentile, Della Historiadi Malta, Bologna 1566; “Relation und Ertrackbon aus sagenönd besonderen Hundeaffen des Türckens Eroberung Sigechs Eruolgtauf den 7 Septembris. 1566”, Magyar Történelmi Emlékek, Okmánytárak, Budapest 1899, s. 105.

Ersin KIRCA