Eski Vali Konağı’nda Kurulan Kent Arşivi ve Kütüphanesi

İzmit’te bir basın müzesi kurulması doğrultusunda adımlar atılmışsa da, Kocaeli Dokümantasyon Merkezi adı altında çalışma yapılması öngörülmüştür.

Kocaeli valisi Kemal Nehrozoğlu 12.12.1995 tarihli davet yazısında “İlimizin kültürel kimliği ve geçmişi üzerine valiliğimizce uzun zamandır yapılan kapsamlı çalışmalar sonucunda, sivil toplum örgütleri ve İzmitlilerin geniş katılımıyla belli bir noktaya gelinmiş, bu çalışmalar bir sanayi kenti olarak bilinen İzmit’i ülke gündemine bu defa var olan kültür potansiyeli ile sokmuştur.

“Son yıllarda İzmit’te oluşan kente ve kentin değerlerine sahip çıkma duyarlılığı aslında belki de ülkemizin bütün diğer kentlerinde var olması gereken kentin geçmişine ve bugününe dair her türlü belge ve bilginin toplandığı ve gelecek kuşaklara aktarıldığı bir dokümantasyon merkezinin oluşturulması gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu nedenle restorasyonu tamamlanan Eski Vali Konağı’nın üst katında Kültür Müdürlüğü bünyesinde kurulacak dokümantasyon merkezi ile ilgili görüş alışverişinde bulunmak üzere 20.12.1995 günü saat 14.00’te Vilayet 100. Yıl Salonu’nda Başkanlığımda yapılacak toplantıya bizzat katılmanızı rica eder, çalışmalarınızda başarılar dilerim” demiştir.

Kocaeli Dokümantasyon Merkezi kurulmasına ilişkin çalışmaların netleştirilmesi ve Eski Vali Konağı’nın üst katının bu amaçla tahsisi sonrası yapılacak iş ve işlemleri görüşmek üzere 34 kurum ve kişiye yapılan çağrı sonrası Kocaeli valisi Kemal Nehrozoğlu başkanlığında, vali yardımcısı Orhan Aydın, il kültür müdürü Birgül Yürüker, Sabri Yalım, Adnan Filiz, Süreyya Sofuoğlu, İzmitliler Derneği başkanı Sevcan Tamer, Savaş Poyraz, Tanzer Ünal, Kazım Ertek, Nazmi Oğuz, Nihat Durak, Füsun Nemutlu, Nail İnal, Hikmet Erenkaya, KYÖD temsilcisi Şerif Ünan, Müzeyyen Ünal, İl Halk Kütüphanesi müdürü Vedat Avcı, Kocaeli Bölge Tiyatrosu’ndan Burhan Akçin, KASK temsilcisi Faruk Ertunç, Mustafa Küpçü, Alikoç Demirören, Makine Mühendisleri Odası Kocaeli şube başkanı Serhat Girgin, İzeyap-Der temsilcileri Kemal Demir, Tülay Filiz ile bir toplantı yapılmıştır.

İl Kültür Müdürlüğü bünyesinde kurulması kararlaştırılan Kocaeli Dokümantasyon Merkezi onur kurulu, danışma ve icra kurulları belirlenmiştir. Onur kurulu Nazmi Oğuz, Dr.Süreyya Sofuoğlu, Nihat Durak, Atilla Koç Demirören ve Nail İnal. Danışma kurulu Kemal Nehrozoğlu, Müzeyyen Ünal, Adnan Filiz, Tülay Filiz, Mustafa Küpçü, Sevcan Tamer, Mustafa Sabri Yalım, Faruk Ertunç, Kazım Ertek, Yusuf Çam, Şakir Balkı, Savaş Poyraz, Füsun Nemutlu, Burhan Akçin, Fahri Canöz, Serhat Girgin, Birgül Yürüker, Vedat Avcı, Şerif Ünan, Tanzer Ünal, Ruşen Hakkı.

İcra Kurulu Kemal Nehrozoğlu, Sabri Yalım, Adnan Filiz, Mustafa Küpçü, Müzeyyen Ünal, Faruk Ertunç, Kazım Ertek, Birgül Yürüker, Vedat Avcı. 1996 yılı başından itibaren Kocaeli valilik makamında art arda yapılan toplantılar, Dokümantasyon Merkezi’nin donatımı ile kendi yerinde Kocaeli vali yardımcısı Adem Karahasanoğlu, il kültür müdürü Birgül Yürüker başkanlığında kuruluş aşaması tamamlanmıştır. Kocael Dokümantasyon Merkezi, tüzel kişiliği olmadan çalışma grubu gönüllüleri ile varlığını sürdürmektedir. Merkezin ilk çalışma grubu başkanı Mustafa Sabri Yalım’dır. Merkezin açılışı 05 Mayıs 1997 tarihinde Kocaeli valisi Memduh Oğuz’un katılımı ile yapılmıştır. Kocaeli valisi İ. Kemal Önal, vali Erdal Ata, vali Gökhan Sözer, vali Ercan Topaca, vali Hasan Basri Güzel, vali Hüseyin Aksoy tarafından da desteklenmiştir. Büyükşehir belediye başkanı İbrahim Karaosmanoğlu da desteğini esirgememiştir. Sabri Yalım’ın 1999 İzmit depreminde hayatını kaybetmesiyle KDM çalışma grubu başkanlığına tarihçi Dr. Yusuf Çam getirilmiştir. Dr. Yusuf Çam’ın İstanbul Ticaret Üniversitesi’nde öğretim üyesi olup ayrılmasıyla 1999 yılı sona ermeden çalışma grubu başkanı Müzeyyen Ünal olmuştur.

Gazete, kitap, dergi, fotoğraf, kupür dosyaları, ses-video kasetleri ile CD kayıtlarından oluşan kütüphane ve arşiv, üye ve kurumların bağış ve katkıları ile oluşmuş, zenginleşmiştir. Hürsöz arşivi gazete sahiplerinden Aytol Telser; Türk Yolu-Bizim Şehir arşivi gazete sahiplerinden Birol Özbay, Doğuş arşivi gazetenin sahibi Birsen Özkaya, Kocaeli arşivi gazetenin sahibi Tanzer Ünal tarafından bağışlanmıştır. KDM; Türkyolu-Bizimşehir, Azim, İstiklal, Doğuş, Barış, Işık, İzmit, Kocaeli, Demokrat Kocaeli, Özgür Kocaeli, Bizim Kocaeli, Çağdaş Kocaeli gazetelerinin arşivlerini bulundurmaktadır. Sesim, Şehiriçi, KYÖD, Kocaeli Sanayi ve Ticaret Odası, Kocaeli Sanayi Odası ve İzmit Ticaret Odası dergileri de arşivde yer almıştır.

İzmit ve Kocaeli’nin süreli yayınlarının ciltlenmesi ve tavana kadar raflar Kocaeli Valiliği İl Özel İdaresi tarafından sağlanmıştır. Raylı çelik dolapları İzmit Rotary Kulübü temin etmiştir. Kocaeli Dokümantasyon Merkezi’nden Haberler bülteni ile Mayıs 1997’de başlayan yayınlar Sabri Yalım’a Armağan (2001), İzmit Antik Su Sistemleri ve Paşa Suyu (Müzeyyen Ünal, 2001), İzmit Sinemaları (Şakir Balkı, 2001), İzmit’te Çocukluğum II. Dünya Savaşı Yılları (Merzuka Yazıcı, 2004), Bir İzmitli’nin Hasan Tahsin Elbeyoğlu’nun Kurtuluş Savaşı Anıları (Nail İnal, 2005), İzmit Sancağı 1330 Bütçesi ve Meclis-i Umumi (Nail İnal, 2010), Kocaeli Meclisi Umumisi 1927 Zabıtnamesi (2007), İzmit’te Gençlik Yıllarım ve Öğretmenlik Anılarım (Merzuka Yazıcı, 2007), Atatürk’ün Yaşamında İzmit İmgesi SEKA’nın Trajik Sonu (Şakir Balkı, 2010), Fotoğrafa Adanmış Bir Hayat Fahri Seyrek (İlker Kumral, 2016), Nail İnal Armağanı (2019) kitaplarıyla devam etmiştir.

İzmit Rotary Kulübü Derneği, Kocaeli Gazetesi, Sesim Matbaası, Times Water ve Kocaeli İl Özel İdaresi, bülten ve kitap basımında destek vermiş kuruluşlardır. En son Mayıs 2019’da işadamı Mesut Kavurt bağışı bir kamera ile yeni teknolojiye ulaşılmıştır. İlk fotoğraf ve gazeteleri bağışlayan, “Yaşayan Tarih Sohbetleri”ni başlatan Mustafa Sabri Yalım; yaşadığı her dönemi fotografik hafızasıyla anlatan gazeteci-yazar Şakir Balkı; çiçekler, kuşlar,dağ-bayır, su yolu ve çeşmeler hakkındaki engin bilgisi ile Reşat Sakarya; Cumhuriyet’in kuruluşundan başlayarak kentteki olay ve kişileri tek tek hatırlatarak tanıklık eden Nihat Durak; 07-13.11.2002’te KDM’nin “Eski Sinema Etkinlikleri”ni kendi sinema makineleri ve çektiği dokümanter filmlerle gerçekleştiren Kazım Ertek; İzmit’in eski plan, harita ve mezarlıkları konusunda danışılan Osman Nuri Cebe; Roma, Bizans ve Osmanlı dönemi yazıtlarını, eski metinleri Türkçeleştirip keyifle paylaşan Muhittin Bakan; Almanca ve İngilizce arkeolojik metinleri Türkçeleştiren Ali Ayvaz; Kocaeli’de ağaç dokusu ve çevre konusundaki mesleki bilgisini yabancı yayınlarla sürekli güncelleyen Necdet Güler; İzmit Sancağı ile ilgili çalışmalarıyla arşivciliğin üstadı Prof. Dr. Atilla Çetin; babası tercüman Ahmet Fuat Bey’in fotoğraf ve anıları ile Ümit Çeviren; Kemaliye Caddesi’nin ticari öyküleri için Kosova doğumlu helvacı Emrullah Durak; Vilayet Matbaası’nda basılan 1927 Zabıtnamesi ile pek çok eski İzmit fotoğrafını paylaşan Fikri Orhan; babası Azmi Saka’nın İzmit’in işgal yıllarındaki anı ve fotoğraflarını paylaşan M. Rıza Saka; merkeze televizyon ve video bağışlayan Vali Vehbi Demirel’in yeğeni Neşat Çetin; İzmit sevdalısı Şevkiye Yalın; Önvural ailesi fotoğraflarını paylaşan Ayla Önvural Cürgen; pek çok İzmitliyi kitaba döken Mustafa Küpçü; İzmitlilerin yazıyla portrelerini çizen Savaş Poyraz; Üsküp’te çocukluk anılarıyla Necmettin Metin; çocukluğum ve gençliğim diye anlattığı kitaplarda aslında İzmit’i anlatan Merzuka Yazıcı; Hasan Tahsin Elbeyoğlu’nun Kurtuluş Savaşı günlüklerini paylaşan oğlu Nazmi Elbeyoğlu; Doğuş Gazetesi’nden sonra üç ciltlik biyografisiyle Birsen Özkaya; İzmit fotoğraflarını bir araya getiren kitaplarıyla Cemal Turgay; eski İzmit adet ve söylenceleri konusunda tek isim Filiz Yıldırım; İzmit Halkevi’nin unutulmaz oyuncusu baytar Mahmut Nedim Bey’in oğlu H. Bülent Erk; sinema ve müzik araştırmalarıyla Haluk Korucuoğlu; Agâh Alp albümlerini merkeze kazandıran Sanuber Temuçin; Yukarıpazar’ın en ayrıntılı gözlemcisi Yusuf Karaduman; bayram kutlamaları içinden bandocu Ahmet Oğultekin; çocukluğunun İzmit’ini anlatmaya doymayan Cahit Değer; gazete kupürlerinden İzmit arşivi ile Yılmaz Gün; Kahramanzade Konağı’nda doğan Nuran Sakızlı Onart; Karamürsel gazetelerini ve araştırmalarını paylaşan Cemalettin Özbay; KDM gezi raporlarıyla Feray Karadeniz; hayat boyu İzmit fotoğraf ve fotoğrafçıları peşinde koşan, yeri geldikçe onları tanıtıp sergileyen İlker Kumral; belgelerle arşivlerde bir ömür geçirmiş Nail İnal merkezin ve merkeze başvuranların bilgi ve belge kaynağı olmuşlardır.

Arşivde önemli bir yer tutan zamanın teknolojisi ile yapılan sözlü tarih kayıtlarının sorumluluğunu 17 Ağustos 1999 depreminden önce Mustafa Sabri Yalım, 20 yıl kadar İlker Kumral, en son Kadem Duran üstlenmiştir. 17 Aralık 2019 tarihinde eski Vali Konağı’nda çıkan yangın Kocaeli Dokümantasyon Merkezi’nin is dışında etkilemese de bina bütünüyle hizmet dışı kalmıştır. Çalışmalara Sabancı Kültür Merkezi salonunda devam edilmiştir.

Yangın sonrası tadilatı için eski Vali Konağı’nın boşaltılması gerekince pandemi sırasında Vilayet, KDM Arşiv ve Kütüphanesi’ni geri vermek üzere bir depoya taşımıştır. Eski Vali Konağı’nda başka bir proje uygulamaya konulunca paketlenen arşiv, depoda kalmıştır. Kocaeli Valisi Yavuz Seddar, merkeze uygun tarihi yapı arayışı için il kültür müdürünü görevlendirmiştir. KDM kuruluşunda yol gösteren, 25 yıl içinde emek verenlerin çoğu hayata veda etmişlerdir. Yürütme kurulundan İlker Kumral, Kocaeli Dokümantasyon Merkezi’nin 12. kitabı olarak çıkacak son eserine adres olarak ne yazılacağını öğrenemeden 06 Ağustos 2021 tarihinde hayatını kaybetmiştir.

Kentin hafızası olmak üzere kurulan Kocaeli Dokümantasyon Merkezi belge, anı ve armağan türü kitaplar ve bir bülten yayımlamıştır. Kocaeli’de iz bırakan kişilerin ses ve görüntü kayıtları, fotoğraf, davetiye, yerel gazete ve dergilerle, ilgili kitaplardan zengin bir “Kocaeli Arşiv ve Kütüphanesi” oluşturmuştur. 25 yılda yerel tarih ve arşiv konusunda hayli deneyim ve birikim sağlanmıştır.

Müzeyyen ÜNAL