Kocaeli ve İzmit’in Belgesel Filmlerini Çeken ve Arşivleyen İlk Sinemacı, Reklamcı

Kazım Ertek 1921 yılında İzmit’te Zeytinli Bahçe, Narlık Geçidi’ndeki evde doğdu. Hüseyin Bey ile Zülferay Hanım’ın oğludur. 11 yaşında babasını kaybetti. İlk ve ortaokulu İzmit’te tamamladı. Daha sonra İstanbul’da Sultanahmet Sanat Okulu’na gitti. Okul yıllarında elektrik ve sinema operatörlüğüne merak sardı.

Sessiz sinema döneminde Nazmi Oğuz’un işlettiği 300 kişilik Halk Sineması’nda makinistlik yaptı. Film bobini makineye takılır, makine çalışmaya, bobinler dönmeye başlardı. Seyircilerden koro hâlinde protesto sesleri yükselmeye başladı mı bir aksilik olduğu hemen anlaşılırdı. Resimler ters dönmüş, film kopmuş ya da elektrik kesilmiş olurdu. Şarlo filmlerinde film makinası yanında yazı makinaları da çalıştırılmaya başlardı. Nitratlı kolay yanan bu filmler çok dikkat gerektirirdi. Ahşap Halk Sineması’nın yönetmelik gereği sadece dışarıdan açılan demir kapılı, şaplı beton makine dairesi birkaç yangın atlattı. Film seslendirmeleri sonradan taş plakla yapıldı. On kısımlık bir filmde her kısmın ayrı bir plağı gelirdi. Seslerin yanlışlıkla ilgisiz yerleştirildiği durumlara da rastlanırdı. Filmlerin optik olarak seslendirilmesi başlayana kadar makinistlik kolay bir iş değildi.

İstanbul’da geçen on beş yıl dışında İzmit’te yaşayan Kazım Ertek, İzmit Kâğıt Fabrikası’nın temel atma ve açılışında İsmet İnönü, Celal Bayar, Mehmet Ali Kağıtçı’nın katıldığı törenlerin ve ulusal bayramların çekimini yaptı. Milli Eğitim Müdürlüğü’nün görevlendirmesi ile Atatürk’ün aziz naaşının Dolmabahçe’den alınıp Zafer muhribi-Yavuz Zırhlısı ile yolculuğunda ve Mayın İskelesi’nden İzmit İstasyonu’na getirilişini kaydetti.

Tino Rossi’nin akordeon çalarak dilendiği İtalyan filminden etkilenen Kazım Ertek, Nazmi Oğuz’dan aldığı beyaz akordeon ile kısa zamanda çalmayı öğrendi. Halkevi’nde 14 kişilik bir orkestra kurdu. Yavuz gemisinden Lütfullah da orkestraya dahil oldu. Orkestranın sesi Almanların Halkevi’ne yaptıkları bir tesisatla Bağçeşme’den dinlenir hâle geldi.

1948 yılında, Nafıa’da başmakinistlik yaparken ve aynı zamanda Nazmi Oğuz ile çalıştığı sırada İzmit’ten ayrıldı. Hem gezeyim hem çalışayım diyerek Trakya’dan başlayıp Türkiye’nin çeşitli yerlerinde seyyar sinemacılık yaptı. Arabaların üzerine konulan hoparlörleri ilk olarak o uyguladı. “İzmit 50” plakalı “Vanguard” marka arabası ile köy meydanlarında Zeki Müren plakları çalan gramofonla dolaştı. Şakir Balkı’nın O Yılları Yaşamak: İzmit Sinemaları adlı eserinde dediği gibi “Ertek, sinema olgusuna cidden gönül vermiş bir İzmitlidir. Sinema vadisinin o inişli çıkışlı yollarında bir ömür tüketmiştir.”

1964 yılına kadar usta sinema teknisyeni Mizancıoğlu’nun yanında İstanbul’da mesleğini geliştirdi. O yıllarda Beyoğlu’nda, Elektronik Kollektif Şirketi adı altında radyo ve sinema makinesi ses cihazlarını yerli olarak üretti.

İstanbul’dayken 1958 yılında 1 Mart Faciası’nın gecesinde bir Fransız haber ajansında görevli olarak trenle geldiği İzmit’te Soğucak açıklarında bahriyeli dalgıçların kurtarma çalışmalarına şahit oldu. İlk dalgıcın, “Her lumbozda beş kafa” diye haykırışlarını, devlet hastanesi koridorlarında yarı canlı yatan kazazedeleri ömür boyu unutmadı.

1964 yılında İzmit’e döndükten sonra Kadıköy Mahallesi’nde Yusuf Karaçetin tarafından açılan Karaçetin Sineması’nı çalıştırmaya başladı. Kazım Ertek 1965 yılında İstanbullu Meryem Hanım (19322003) ile evlendi. İki çocukları oldu, Hülya ve Bora. Oğlu Bora, 1992 yılından itibaren babası ile çalıştı. Sine Reklam firması, 2005’ten sonra Bora Ertek ile devam etti.

1966 yılında İzmit, İstiklal Caddesi, Kızılay İşhanı’nda 16 ve 35 mm sanayi ve reklam filmi çekim işleri, sinema işletmeciliği, sinema ve televizyon filmi çekimi, elektronik ve taahhüt işleri yapmaya başladı. Bir süre Dar Sokak, Keser Apartmanı’nda sonra da Hürriyet Caddesi, No.25’teki kendi yerinde çalıştı. Son iş yeri Belsa Plaza’da idi.

Sinemacılığı bıraktıktan sonra, 1968’de Sine Reklam’ı kuran Kazım Ertek, İzmit’te ilk sesli ve görüntülü reklamcılık işinin öncüsü oldu. Sesim dergisine verilen ilanda, “Seka, Orduevi, Karaçetin ve Yurt sinemalarında renkli projeksiyon sesli, hareketli film reklamları 1 Ocak 1970 tarihinden itibaren Sine Reklam Kazım Ertek tarafından yapılmaktadır. Keyfiyet Muhterem halkımıza ve iş sahiplerine duyurulur” deniyordu.

Kocaeli Sanayi Fuarı’nın kuruluşundan başlayarak uzun yıllar reklam ve anons düzenini idare etti. Fuar alanını bataklıktan kurtarılışından açılışına kadar belgeledi. Belediye Başkanı Leyla Atakan ve Meclis üyeleri Feridun Özbay, Abdurrahman Yüksel ve İsmail Kolaylı’nın ölümleri ile sonuçlanan kaza ve cenaze töreni de Kazım Ertek belgeselleri arasında yerini aldı. Başkan ve üyelerin belediyedeki çalışmalarını da içeren bu film, her yıl Kocaeli Fuarı’nda işlettiği açıkhava sinemasında gösterilirdi.

Temel atmalar, açılışlar, plaket törenleri ve ile Kocaeli Kazım Ertek’in kamerasından izlendi. Bunları TRT Kocaeli temsilcisi bir haberci olarak yapsa da herbirini eksiksiz arşivlemesi, iyi koruması onu bir koleksiyoner hâline getirdi.

5 Temmuz 1974’te, üçüncü Yarımca Festivali’nin beşinci günü, senaryosunu Avni Öztüre’nin yazdığı, Kazım Ertek’in kameramanlığını yaptığı belgesel film çok beğenilmişti.

Yaptığı belgesellerin yanı sıra kullandığı tüm alet ve makinalara ölesiye bağlıydı. Eski teknoloji ile çektiği filmler periyodik olarak banyo edilerek bakımı yapıldığından dönemin sinema makinelerini de titizlikle saklaması sonucu istediği anda gösterim yapabiliyordu. Eski-yeni sinema, radyo ve ses cihazlarının kurulum ve kullanımında inanılmaz bir yatkınlık ve bilgi birikimine sahipti.

2002 yılında Süleyman Demirel Kültür Merkezi’nde Kocaeli Dokümantasyon Merkezi’nin organize ettiği “İzmit Sinema Günleri” etkinliği, onun tüm dönemlerinde kullandığı sinema makinelerinin sergilenmesi, Cumhuriyet’in onuncu yılındaki Atatürk Heykeli, Ulugazi İlkokulu’nun açılış törenlerinin filmleri ve kendi çektiği belgesellerin de sunumu ile bir şölene dönüştü.

Sine Reklam firmasında radyo-gazete-televizyon reklamları, video çekimleri, ses düzeni kurma ve seslendirme işlerini yaşamının son günlerine kadar sürdürdü. 1969 yılından itibaren Türkiye Radyo Televizyon Kurumu’nun Kocaeli temsilcisi olan Kazım Ertek, Kocaeli Gazeteciler Cemiyeti’nin unutulmaz başkanlarındandı. 1996’da kurulan Kocaeli Dokümantasyon Merkezi’nin de onur üyesiydi.

İlk gençliğinde sinema sahiplerinin vazgeçilmez enerjik makinisti, sonraki yıllarında belgesel filmler çeken, açık-kapalı-gezici sinemalarda yabancı ve Yeşilçam filmleri gösteren, toplu alanlara ses düzenlemeleri yapan, TRT’ye, yerli ve yabancı ajanslara Kocaeli’den görüntülü haberler geçen çok yönlü biriydi. Sinemanın gelişimini yaşayan, bunun farkında olarak eline geçen malzemelere sahip çıkan, İzmit sinema, reklam, basın ve arşiv dünyasının duayeni Kazım Ertek, 27 Ocak 2005 günü hayata veda etti.

KAYNAKÇA

Müzeyyen Ünal, “Sinemanın Makine Dairesinden, Kamera Arkasına Kazım Ertek”, Kocaeli gazetesi Pişmaniye eki, 06.02.2005, s. 5; “Vali Dede TRT’den şikayetçi”, Kocaeli gazetesi, 10.11.1988, s. 5; Sesim Dergisi, 1968; Şakir Balkı, “Kazım Ertek”, Kocaeli gazetesi, 14.03.1998; Şakir Balkı O yılları Yaşamak: İzmit Sinemaları, Kocaeli Dokümantasyon Merkezi, İzmit, 2001; Ticaret Sicili gazetesi, 28.02.1968, 12 Haziran 1970-Sayı: 3973; Türkyolu Bizimşehir, 20.02.1971, 29.06.1974; “Yarımca Festivali”, Işık gazetesi, 05.07.1974, s. 1.

Müzeyyen ÜNAL