Kocaeli’nin İzmit ilçesinde bulunan Eseler, Solaklar ve Durhasan köylerinde yüzyıllardır kutlanan Kaz Bayramı’nın, geçmiş dönemde Hasanoğlu ve Sofuoğlu köylerinde de kutlandığı bilinmektedir.

Bayram Hazırlıkları Aylar Öncesinden Başlar

Kaz Bayramı her yıl ocak ayının ikinci yarısında, köy büyüklerinin belirlediği tarihte kutlanmaktadır. Bayram hazırlıkları iki ay öncesinden imece usulüyle kuru yufka açılması ve kazların besiye çekilmesiyle başlar. Kazların pişirilmesi sırasında kullanılacak olan doğal şişler kızılcık ağacından kesilerek hazırlanır. Bayramdan 2 gün önce topluca halde kesilen kazların tüyleri ve içi temizlenerek bir gece dinlenmeye bırakılır, donan yağı alınır. Kazın eti kadar yağı da yıllık ihtiyacı karşılaması sebebiyle önem arz etmektedir. Baş ve ayakları özenle temizlenerek, bayram sofrasının olmazsa olmazı “baş ayak yemeği” yapmak üzere hazır edilir. Bir gün süreyle suya yatırılan kazlar, bayram sabahı sudan çıkarılarak şişlere dizilir, kaz tavalarının içerisine bir miktar su koyularak fırına sürülür. Bayram ekmeği, tıkıl lokum, peynirli lokum köy fırınında pişirilir. Tatlı olarak ise kabak tatlısı hazırlanır.

Bayramı eğlenceli hâle getiren bir gelenek de fırın yakma sırasında yaşanır. Köyde fırını kimin daha erken yakarak bayramı başlatabileceği iddia konusu olur. Sabah ezanıyla birlikte yakılan fırınlara, tavını aldıktan sonra kazlar koyularak kapakları kapatılır. Öğle vakti kazlar ters düz edilerek suyun bir kısmı alınır. Temizlenmiş kaz kanadı ile tirit yapılacak yufkalar ıslatılarak 3-4 saat dinlendirilir.

Bölgeye Has Şekerli Börek Közde Pişirilir

Kuru yufkaya kuru üzüm, toz şeker ve kaz yağı serpilmesiyle lezzet alan şekerli börek fırının önünde biriken közde pişirilir. Aynı zamanda ciğerli börek de hazırlanarak pişirilir.

Bayram sofrasındaki bir başka lezzet ise taşlık dolmasıdır. Keser ile ezilen taşlık, hazırlanan dolma içerisine ilave edilip üzüm yaprağı ile sarılarak ateşe koyulur. Günümüzde nadir yapılan baş ayak, bol soğan ve salçalı su ile pişirilerek ikram edilir.

Bütün bu lezzetlerin hazmını kolaylaştırıcı kuru erik hoşafı erken saatlerde kaynatılarak soğumaya bırakılır. Bölgede “kütüğün altında kalmak” deyimi kuru erik hoşafı ile bağdaştırılır. Ziyafetle birlikte hoşaf içmeyen kişinin bağırsak sisteminin bozulacağı öngörülür.

Daveti Leziz Kokular Yapıyor

Kazların köy fırınlarında kızarmasıyla etrafa yayılan leziz kokular davet saatinin geldiğini çevre köylere duyurur. Kokuların yayılmaya başlamasıyla beraber köyün çocukları gizlice fırın başına gelerek, nispeten daha erken pişen kuyruk ve boyun kısımlarını aşırmak için fırsat kollarlar. İkindi vaktinde kazlar fırından alınarak misafirlere ikram edilmek üzere sofrada yerini alır. Kaz parçaları tirit ile sarılarak diğer lezzetler eşliğinde afiyetle yenir.

Kaz Bayramı sofraları, aileyi bir araya getirmesi açısından çok önemlidir. Sofrada bulunamayan kişiler için kaz payı ayrılarak gönderilir. Gurbette ya da askerde olan kişiler için kaz payları, eritilmiş kaz yağında aylarca bekletilebilir. Kaz payı ayrılmayan kişi sofradaki eksikliğinin fark edilmediğini düşünür ve gönül koyar.

Kaz bayramları ile ilgili anlatılan bir hikâye koyunun bir kaz kadar değerinin olmadığı gösterilmektedir. Bayram vakti evinde kaz bulundurmayan kişi misafirlerine koyun keserek ziyafet verse de misafirler dönüş yolunda, “Bizden kazını esirgedi, bir kaz kesememiş, tutmuş koyun kesmiş” diyerek serzenişte bulunmuştur.

İşgal yıllarında dahi düşman askerlerinden gizli kesilen kazlar, gece fırınlarda pişirilmiş, yağları alınarak küplere basılmıştır. Yıl boyunca kullanılacak olan yağ ve kaz etinin düşman askerlerince yağmalanmasının önüne geçildiği anlatılmaktadır.

Yüzyıllardır birlik, berberlik ruhu içerisinde gerçekleştirilen kaz bayramları pek çok hayırlı işe de vesile olmuştur. Köyün ileri gelenleri tarafından anlatılan bayram hikâyeleri günümüzde önemini korumaya devam etmektedir. Günümüzde farklı seçenek ve olanaklar ile yapım ve ikram konusunda farklılıklar olsa da anlatılanların kulağa küpe, yenilenlerin şifa olması temennisiyle hazırlanan kaz bayramı menüsü şöyledir.

Kaz Eti

Tirit

Taşlık Dolması

Ciğer Kızartması

Ciğerli Börek

Baş Ayak Yemeği

Üzümlü Börek

Kuru Erik Hoşafı

Kabak Tatlısı

Tıkıl ve Peynirli Lokum

KAYNAKÇA

Melek Çeliköz (Eseler Köyü), Hafize-Hüsamettin Portakal (Eseler Köyü), Mediha Tutar (Eseler Köyü), Nursel Tutar (Eseler Köyü), Neslihan Efe (Durhasan Köyü), Gönül Damar (Durhasan Köyü), İlknur Uslu (Solaklar Köyü), Sebahat Bostancı (Eseler Köyü), Nuri Yüksel (Recep Köyü), Bahriye Pehlivan (Emirhan Köyü), Ayten Çetin (Solaklar Köyü), Ünver Çetin (Recepköy), Nazile Yüksel (Karabıkal Köyü), Nurten Yılmaz (Sofuoğlu Köyü), Durmuş Çetin (Recepköy)

Melek ÇELİKÖZ