Anadolu’da buğdayın, mısırın una dönüştürüldüğü hayvanların beslenmesinde kullanılan arpa, yulaf vb. ürünlerin işlendiği önemli bir üretim yeri olan su değirmenleri 20. yüzyılın son çeyreğine kadar işlevsel olarak varlığını sürdürmüştür, ancak gelişen teknoloji ve artan nüfusla birlikte yerini modern fabrikalara bırakmıştır. Değirmenler yapılarına göre su değirmeni, yel değirmeni, ayak ya da el değirmeni olarak adlar almaktadır. Su değirmenleri suyun yeterli miktarda olduğu bir ırmak veya bir dere kenarında kurulmaktadır. Değirmenin kurulacağı yer arazi ve ulaşım şartları açısından da elverişli olmalıdır. Su değirmenleri, Anadolu’da bir şahsa bir vakfa ait olmakla birlikte köyün ortak malı olarak da köy ihtiyar heyetince temin edilen maaş karşılığı ya da gönüllü olarak çalışan bir değirmenci tarafından hizmet verebilmektedir. Kartepe Su Değirmeni de bunlardan biridir. Mimari dokusu açısından 19. yüzyılın sonu 20. yüzyılın başına ait olduğu tahmin edilen değirmen, Kartepe sınırları içinde çeşitli yapı ve yerleşimlerin tescil edilerek ulusal envanter sistemine girilmesiyle koruma altına alınmıştır. Kartepe’de Mesudiye Caddesi’nden Anayurt Caddesi’ne giden yolun kesiştiği yerde Boğaziçi Kıraathanesi yakınında yer almaktadır.
Kocaeli’nin Kartepe ilçesindeki bu tarihi su değirmeninde ilk olarak 2015 yılında Kartepe eski belediye başkanlarından merhum Hüseyin Üzülmez’in talimatıyla restorasyon çalışmaları başlatılmıştır. 2019 yılında ise Kartepe belediye başkanı Mustafa Kocaman döneminde çalışmalar tamamlanmıştır. Yapılan restorasyonla çevre zemin taş kaplama, değirmenin bulunduğu ve altından derenin geçtiği bölümün zemini ahşap kaplama, geçişte kullanılan daha önceki taş basamak yerine de ahşap basamak eklenmiştir. Bugün bu değirmen Recep Andaç tarafından çevre ilçe ve illere hizmet veren bir değirmendir.
KAYNAKÇA
T. Gül Köksal-Emre Kishalı, Kartepe: Mimari Doku-Mimari Miras, Kartepe Kitabı, c. II, Kartepe Belediyesi Kültür Yayınları-3, Kocaeli, 2013, ss. (639-682); Derman Küçükaltan-Ahmet KubaşTülay Üzümcü Polat, Turizm Potansiyeli Yönüyle Kartepe, Kartepe Kitabı, c. I, Kartepe Belediyesi Kültür Yayınları-3, Kocaeli, 2013,ss. 421-513; yk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/Gürses-Reşide-Karababa-Taşkın-E.-Banu-Anadolu’da-Kaybolmakta-O lan-Bir-Maddi-Kültür-Unsuru-Su-Değirmenleri-Beypazarı-Örneği.pdf Erişim tarihi: 15 Kasım 2021; https://www.kocaelidenge. com/haber/6583922/kartepede-tarih-canlaniyor; Erişim tarihi: 15 Kasım 2021; https://www.sizinkocaeli.com/sefkatiye-de-tarih-canlaniyor-h6818.html Erişim tarihi: 15 Kasım 2021; https://www. haberkartepe.com/kartepe-de-tarihi-su-degirmeni-restorasyonu-tamamlandi-h1061.html Erişim tarihi: 27 Kasım 2021; Kartepe Su Değirmeni Çalışanı Recep Andaç Bey ile Görüşme.
Hatice AKAN