2018’den itibaren ilçe olarak geçen Kartepe, Osmanlı döneminde 1891’de İzmit sancağı dahilinde Keltepe adıyla bilinirdi. Keltepe, 1971’de Köseköy Belediyesi, 2018’de ise Kartepe ilçesi olarak ad değiştirmiştir. Köseköy, Uzunçiftlik, Suadiye, Eşme, Uzuntarla, Acısu, Maşukiye, Büyükderbent, Arslanbey ve Sarımeşe semtlerinden oluşur. Köy yerleşim yerleri arasında Pazarçayırı, Örnekköy, Sultaniye, Karatepe, Avluburun, Karatepe, Balaban, Nusretiye, Şirinsulhiye ve Ketenciler Köyü sayılabilir. İlk yerleşimler MÖ 1200’lerde Balkan ve Trakya kökenli halklar tarafından oluşturulmuştur. Köseköy, Büyükderbent ve Eşme arkeolojik açıdan önemli veriler taşır. Sonraki çağlarda ilçe yerleşim alanlarını, Ortodoks Rumlarla birlikte çoğunlukla 1877-78 Osmanlı-Rus harbi sonrasında Balkan ve Kafkas göçmenleri oluşturmuştur. Balaban, Uzuntarla, Acısu, Ketenciler bu yerleşimlerdendir. Eşme’ye 1890’da Ortadoks Rumların yerleşmesiyle batı kısmı Yeni Eşme adını almış, eski kısmı ise Müslümanların oturduğu Eski Eşme adı ile ayrılmıştır. Pazarçayırı Köyü ise 1900’lerde Rum Ortodoksları tarafından kurulmuştur. Bu nedenle köyün diğer bir adı Rumpazarı’dır. Dolayısıyla mezarlıklar da bu ayrıma göre değişmiştir.
Kartepe’de antik dönem mezarlıkları kapsamında Büyükderbent yakınında Hikmetiye’deki mezarlık sahasında Bitinya dönemine ait üç tümülüs bulunmuş ve burası birinci derecede sit alanı olarak tescillenmiştir. Eşme’de, Yunanca bir kitabe ile iki kabartmamezar taşı, Köseköy’de ise Eski Roma dönemine ait Yunanca kitabeli Nicomaedialı Kyrion’a ait lahit ortaya çıkmıştır.
Kartepe’nin bir önemi ise Osmanlı ordusunda görev almış Macar Kralı Tökeli İmre’nin 1705’te Karatepe mevkisinde vefat etmesidir. İzmit Ermeni mezarlığına gömülen Tökeli İmre ve eşi anısına 2013’te Karatepe’de anıt mezar yapılmıştır.
Kartepe’de bulunan mezarlık alanlarında tarihi mezarlar bulmak mümkündür. Nitekim Sarımeşe’de bulunan Tatar Mezarlığı ikinci derecede sit alanı kapsamındadır. Uzuntarla’da Hacemko Köyü’nde ilk yerleşimcilere ait mezarlıklar vardır. Suadiye, Acısu, Maşukiye, Ketenciler Köyü’nde Osmanlı mezarlıklarına rastlanır. Bunlardan Maşukiye Merkez Camii haziresinde, altmış bir Osmanlı mezarı tespit edilmiştir. Mezarların taşlarındaki yazılardan etnik kökenlerinin kim olduğu belli olmaktadır. En eski tarihi 1795 olduğu tespit edilen mezarlar Kafkasya’dan gelen Çerkez-Abaza asıllı insanlara aittir. Kartepe’nin başka bölgelerinde de Kafkas, Çerkes, Abaza mezarlıkları vardır. Mezarlıkların şekli ve yazıtları etnik kimliklere göre farklılık gösterir. Özellikle Kafkas ve Çerkes mezarlarında sembolik çizimler öne çıkar.
KAYNAKÇA
Engin Beksaç, “Kartepe ve Çevresinin Arkeolojisi”, Kartepe Kitabı C. II, s. 685-694; Kocaeli Envanteri, KBB.Kültür Yay., Kocaeli, 2011, s. 336, 337; Kocaeli İli Tabiat Turizmi Master Planı, 2013-2023, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Kocaeli, s. 297; Kocaeli Tarihi, Osmanlı ve Ulusal Kurtuluş Döneminde Kocaeli, KYÖD. Yay., Kocaeli, 2002, s. 179-186; Lütfü Şeyban, “İzmit Maşukiye Merkez Câmii Hazîresi’nde Bulunan Osmanlı Mezar Taşları”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 5, Eylül 2014, s. 309-368; Uzuntarla Müzesi, https://www.facebook.com/UzuntarlaMuzesi/?ref=page_internal; http://kartepe.gov.tr/macar-krali-tokeli-imre; https://kocaelikitabeleri.wordpress.com/2015/05/17/kartepede-osmanli-mezar-taslari-restore-edildi/.
Ayşegül YILMAZ