İzmit Mebusu, Kocaeli Milletvekili

Osmanlı Meclis-İ Mebusanı’nda bir, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde dört dönem Kocaeli milletvekili olan bürokrat, eğitimci, ziraatçı ve siyaset adamıdır. 1875 yılında Batum’da Şirinzade Hüseyin Bey ve Sultan Hanım’ın oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Ali Bey ilk öğrenimini Mekteb-i İptidaiye’de, orta ve lise eğitimini İstanbul Darüşşafaka’da almıştır. Fransızca bilmektedir. Yirmi bir yaşına geldiğinde Rüsümat (Gümrük) Emaneti’nde kâtip olarak devlet hizmetine girmiştir. 1898’de Adapazarı’nda Rehber-i Terakki adında bir okul açmış, ilerleyen yıllarda gayretlerinden dolayı devlet tarafından taltif edilmiştir. Arşiv kaynaklarına göre 1907, biyografik eserlere göre 30 Eylül 1905’te Adapazarı Rum Mektebi’nde Lisan-ı Osmani öğretmeni olarak göreve başlamıştır. Eğitimci olarak yaşamını 8 Eylül 1910’dan itibaren İzmit İlk Öğretim Okulu’nda sürdürdü. 23 Eylül 1913’te Vakıf İlim Kurulları Müdürlüğü Mümeyyizi olarak bürokrasiye geri döndü. Bir yıl sonra 18 Ekim 1914’te Evkaf Nezareti İlim Kurumları Müdür Muavinliği ile kariyerini sürdürdü. Bazı kaynaklarda IV. dönem olarak ifade edilse de VI. dönem yani son Osmanlı Mebusan Meclisi’ne, yapılan seçimler sonucu İzmit mebusu olarak girdi. 12 Ocak 1920’de meclisin açılışında hazır bulundu. Bu meclisin Misak-ı Milliyi kabul etmesi üzerine 18 Mart 1920’de kapatılmasından sonra İstanbul’da Genel Meclisi Üyeliğinde bulundu. Milli mücadelenin zafere ulaşmasının ardından İzmit’e dönerek ziraatla uğraştı. 1926-1930 arasında Kullar, Feshane ve Paylar mevkilerinden araziler satın alarak Feshane ve Ali Bey olarak anılan çiftliklerini kurdu. 1931 seçimlerine Kocaeli’den bağımsız aday olarak girdi. Sırrı Bey ile birlikte bağımsız olarak seçilmeyi başararak 4 Mayıs 1931’de yasama faaliyetlerine katıldı. Böylelikle 19 yıl sürecek ikinci mebusluk dönemi başlamış oldu. Bu dönem içinde 1934’te Dikmen soyadını aldı ve Cumhuriyet Halk Partisi’ne katıldı. İzmit’teki çiftliği ile de bağlarını kopartmadı. 1936 yılında Atatürk imzalı bir kararnameye göre çiftliği içinde bir su değirmeni inşa etmesine müsaade edilmişti. Meclis içinde olağanüstü ve I. toplantı yılında Maliye, II. toplantı yılında Gümrük ve Tekel (Kâtip), III. toplantı yılında Tarım ve IV. toplantı yılında Tarım, Gümrük ve Tekel komisyonlarında çalıştı. V, VI, VII ve VIII . dönem Kocaeli’den milletvekili seçilerek geçen siyaset yaşamı 14 Mayıs 1950’ye kadar sürdü. 1946 seçimlerinde 59582 oy almış, parlamento içinde Milli Eğitim Komisyonu’nda da görev almıştı. Hayatında politikaya nokta koyduktan sonra İzmit’teki çiftliğine ziraat ve fidancılık ile uğraşmak üzere geri döndü. Hiç evlenmedi. Varlıklarından 350 dönümlük bölümünü “Meyve Fidanlığı ve Üretme Çiftliği” adıyla kurum tesis edilmesi kaydıyla Kocaeli İl Özel İdaresine bağışladı. Kullanım hakkını Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’na bıraktığı bu arazide tohum, büyük ve küçükbaş hayvan ırkları ıslahı yapılıp ihtiyaç sahibi köylüye verilmesi, modern tarım ve fidancılık faaliyetlerinin yürütülmesini, mahsulatın yine vilayet halkından ihtiyacı olanlara verilmesini şart koştu. Kalan mülk ve servetini kardeşi ve yeğenlerine bırakan Ali Dikmen 1955’te İstanbul’a yerleşti. 1959 yılında Şişli’deki evinde vefat etti. Osmanlı Devleti’nin son döneminde hazırlanan ilk öğretim kanununun Cumhuriyet döneminde de uygulanması üzerine “Tedrisatı İbtidaiye Kanunu Layihasına Karşı Mütalaalar” başlıklı bir eser kaleme aldı. İsmi İzmit’te bir sokağa verilmiştir.

KAYNAKÇA

Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA.) 30-18-1-2-6981-12; Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.) MF. MKT. 421/16; 977/17; Nurettin Gülmez, “Çok Partili Hayat Döneminde TBMM’deki Kocaeli Milletvekilleri Üzerine Bir Analiz (1946-2015)”, Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III, Kocaeli Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları, No: 38, 2017, s. 1263-1306; Elif Kırgöz, “Kocaeli Milletvekili Ali Dikmen ve Kocaeli Meyve Fidanlığı Üretme Çiftliği’nin Oluşumundaki Katkıları”, Uluslararası Milli Mücadelede Servetiye Cephesi ve Kocaeli Tarihi – Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Cilt II, Kocaeli 2019, s. 1055-1062; TBMM Albümü, 1920-2010, Cilt I,

Ankara 2010; Türk Parlamento Tarihi, TBMM IV. Dönem 19311935, Cilt III, Haz. Fahri Çoker, Ankara 2012; Türk Parlamento Tarihi, TBMM VIII. Dönem 1946-1950, Haz. Mustafa Çufalı, Cilt III, Ankara 2012.

Serkan YAZICI