Karamürsel kasabasında ilk erkek ibtidâî mektebi 1879 yılında açıldı. Kasabada 1906 yılında kız ibtidâî mektebi faaliyete geçti. Kasabada Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi de açıldı. Ereğli Köyü’nde kız ve erkek ibtidâî mektepleri tesis edildi. Ayrıca kazanın diğer köylerinde ibtidâî mektepleri açıldı. II. Meşrutiyet Dönemi’nde Karamürsel kasabasında iki tane husûsî ibtidâî mektebi faaliyete geçti.
Karamürsel Erkek İbtidâî Mektebi
1879 yılında Karamürsel Cemiyet-i Tedrisiyesi teşekkül etti. Karamürsel Kaymakamlığı 31 Ekim 1879 tarihinde Maarif Nezareti’ne teşkil edilen cemiyet-i tedrîsiyenin tasdik edilmesi, kapatılan Erkek Rüşdiye Mektebi muallimliği maaşından tasarruf edilen 250 kuruşun açılması kararlaştırılan ibtidâî mektebine tahsis edilmesi ve açılacak olan ibtidâî mektebine bir muallim tayin edilmesi gerektiğini bildirdi. Maarif Nezareti 24 Aralık 1879 tarihinde Karamürsel Kaymakamlığı’na, Erkek Rüşdiye Mektebi muallimliği maaşının başka bir rüşdiye mektebine tahsis edildiğini, ibtidâî mektepleri muallim maaşları ile sair masraflarının kural olarak ahali ve evkaf-ı münderiseden karşılandığını, açılacak ibtidâî mektebi muallimi maaşına karşılık bulunması gerektiğini, maaşı mahallinden ödenmek üzere ibtidâî mektebi muallimliğine Nur-ı Osmaniye İbtidâî Mektebi muallim-i sânîsi Mehmet Emin Efendi’nin tayin edilerek gönderildiğini, teşkil edilen cemiyet-i tedrisiyenin isminin maarif komisyonu olarak değiştirildiğini, maarif komisyonunun tasdik edilebilmesi için azalarının isim ve sıfatlarının bilinmesine ihtiyaç duyulduğunu bildirdi. Kısa sürede Erkek İbtidâî Mektebi açılarak hizmet vermeye başladı. Mehmet Emin Efendi ilk muallim olarak mektepte görevine başladı. Mehmet Emin Efendi yüzden fazla talebe mezun etti. Bunların yarısı çeşitli memuriyetlerde istihdam edildi. Bu arada Karamürsel ahalisi Erkek İbtidâî Mektebi için 750 kuruşluk karşılık temin etti. Karamürsel Kaymakamlığı ve İzmit Mutasarrıflığı Maarif Nezareti’ne Mehmet Emin Efendi’nin yeni inşa edilen Adapazarı İbtidâî Mektebi muallimliğine 800 kuruş maaşla tayin edilmesi, Karamürsel Erkek İbtidâî Mektebi’ne 500 kuruş maaşla bir muallim, 150 kuruş maaşla bir muallim muavini ve 100 kuruş maaşla bir bevvab atanması gerektiğini bildirdi. Evrakın havale edildiği Mekâtib-i İbtidâîye İdaresi Adapazarı Erkek İbtidâî Mektebi muallimliğine 800 kuruş maaşla Mehmet Emin Efendi’nin, Karamürsel İbtidâî Mektebi muallimliğine 500 kuruş maaşla Dârülmuallimîn-i Sıbyan mezunu Halil Efendi’nin, Karamürsel Erkek İbtidâî Mektebi muallim muavinliğine 250 kuruş maaşla Şumnulu Hüseyin Efendi’nin tayin edilmesini, mektepte bevvap istihdamına gerek olmadığını belirtti. Maarif Nezareti 12 Aralık 1882 tarihinde Şehremaneti’ne, İzmit Mutasarrıflığı’na gereğini bildirmesi için tahrirat yazdı. Kısa süre sonra Halil Efendi ve Hüseyin Efendi mektepte görevlerine başladı.
Karamürsel Kaymakamlığı 16 Temmuz 1883 tarihinde Maarif Nezareti’ne Erkek İbtidâî Mektebi’ne 60 kuruş maaşla Hafız Eşref Efendi’nin sülüs hocası, yine 60 kuruş maaşla Hafız Süleyman Efendi’nin bevvap tayin edilmesi, Erkek Rüşdiye Mektebi kapatıldığında mal sandığından ödenmek üzere 120 kuruş maaşla açılacak olan ibtidâî mektebine muallim tayin edilen Halil Efendi’nin maaşından sülüs hocası ile bevvap maaşlarının karşılanması gerektiğini bildirdi. 12 Ağustos 1883 tarihinde Mekâtib-i İbtidâîye İdaresi talebi uygun buldu. 4 Ekim 1883 tarihinde Muhasebe-i Maarif-i Umumiye kayıt işlemlerini yaptı. Maarif Nezareti 18 Ekim 1883 tarihinde Şehremaneti’ne bilgi vererek gereğini bildirdi. Böylece 1883 yılında mektebe sülüs hocası ile bevap da tayin edildi.
Muallim-i sânî Hüseyin Efendi ehliyetsizliği sebebiyle 1884 yılında azledildi. Muallim-i sânîliğe Hafız Rauf Efendi atandı. Karamürsel Maarif komisyonu Riyaseti Maarif Nezareti’ne bilgi verdi. Mekâtib-i İbtidâîye İdaresi 25 Kasım 1884 tarihinde Maarif Komisyonu Başkanı’nın maruzatını uygun buldu. Maarif Nezareti 13 Ocak 1885 tarihinde Karamürsel Kaymakamlığı’na bilgi verdi. Hafız Rauf Efendi 1887 yılında Halil Efendi’nin yerine muallim-i evvel tayin edildi. Hafız Rauf Efendi’den yeterince istifade edilemedi. Hakkında şikâyetler yapıldı. Maarif Nezareti iddiaları tahkik etmek üzere Karamürsel’e iki defa müfettiş gönderdi. İddialara göre Hafız Rauf Efendi talebeyi cahil bırakmıştı. Ahali 23 Şubat 1894 tarihinde Maarif Nezareti’ne takdim ettiği umumi mahzar ile Hafız Rauf Efendi’nin azledilerek yerine muktedir bir muallim atanmasını istedi. 1895 yılında Hafız Rauf Efendi ahalinin şikâyeti üzerine muallim-i evvellikten azledildi.
Mektebe 200 kuruş maaşla muallim-i sânî tayin edildi. Muallim-i evvelliğe Eylül 1895 tarihinde Hüseyin Zühdü Efendi 500 kuruş maaşla atandı. Muallim-i sânî Hafız Rauf Efendi aynı zamanda Kaza Maarif Komisyonu’na aza seçildi. Muallim-i evvel Hüseyin Zühdü Efendi bir yıl içinde mektepteki talebe sayısını 30’dan 350’ye çıkarmayı başardı. Ancak muallim-i sânî Rauf Efendi tekrar muallim-i evvel atanmak için Hüseyin Zühdü Efendi hakkında iftiralarda bulundu. Hüseyin Zühdü Efendi memuriyetini terk ederek İstanbul’a gitmek zorunda kaldı. Karamürsel Maarif Komisyonu azası Hafız Rauf Efendi muallim-i evvellik vekâletine tayin edildi. Bu yıl mektepte muallim-i sânî Cemil Efendi idi. Tedrisat-ı İbtidâîye İdaresi 8 Kasım 1896 tarihinde Hüseyin Zühdü Efendi’nin 200 kuruş maaşla, hasta olan muallim-i evveli Ömer Efendi sağlığına kavuşuncaya kadar Mirgün Erkek Rüşdiye Mektebi muallim-i evvelliğine vekâleten tayinini uygun buldu. Evrakı Maarif Meclisi’ne havale etti. Karamürsel Maarif Komisyonu 16 Eylül 1896 tarihinde mazbata ile mektebe muktedir bir muallim-i evvel tayin edilmesini kararlaştırdı. Erkek İbtidâî Mektebi muallim-i evvelliğine Maarif Meclisi’nin 10 Ekim 1896 tarihli kararıyla Topkapı’da bulunan Garik Ali Bey İbtidâî Mektebi muallimi Hafız Mustafa Mazhar Efendi terfien atandı. Hafız Rauf Efendi Karamürsel Maarif Komisyonu azalığından çıkarıldı. Hafız Mustafa Efendi’nin yerine Maarif Meclisi’nin 22 Ekim 1896 tarihli kararıyla Kasımpaşa’da Kulaksız Mektebi muallimi Süleyman Efendi atandı. 1899 yılında Karamürsel Maarif Komisyonu Hafız Mustafa Mazhar Efendi’nin izinsiz olarak İstanbul’a gitmesini, hayli zamandan beri dönmemesini ve iki yıla yakın süren muallimliğinde mektepte hiçbir gelişme görülememesini gerekçe göstererek azledilmesine, yerine 350 kuruş maaşla tayin edilmesini isteyen İstanbul Dârülmuallimîn-i İbtidâîsi’nden mezun Oflu Haız Hamza Efendi’nin atanması gerektiğine karar verdi. İzmit İdadî Mektebi Müdürlüğü 16 Mart 1899 tarihinde Maarif Nezareti’ne gereğini bildirdi. Dörtbeş aydan beri tedavi için İstanbul’da bulunan ve maaşı 500 kuruştan 350 kuruşa düşürüldüğü için başka yere tayinini isteyen Hafız Mustafa Mazhar Efendi Maarif Meclisi’nin 6 Nisan 1899 tarihli kararıyla azledildi. Yerine 350 kuruş maaşla Oflu Hafız Hamza Hilmi Efendi atandı. Maarif Nezareti 11 Mayıs 1899 tarihinde İzmit İdadî Mektebi Müdürlüğü’ne bilgi verdi. Hafız Hamza Hilmi Efendi 1906 yılında azledildi. İzmit İdadî Mektebi Müdürlüğü 22 Ağustos 1906 tarihinde Maarif Nezareti’ne Karamürsel İbtidâî Mektebi muallim-i evveli Hafız Hamza Hilmi Efendi’nin azledildiğini bildirdi. Maarif Nezareti 23 Ağustos 1906 tarihinde İzmit İdadî Mektebi Müdürlüğü’nden azledilme sebebi hakkında bilgi istedi. Bu arada mektep muallim-i evvelliğine vekâleten müderris Mustafa Efendi atandı. Mazûl muallim-i evvel Hafız Hamza Hilmi Efendi 14 Kasım 1907 tarihinde girdiği imtihanda başarılı olarak rüşdiye mektebi muallimliğine terfî etti. 14 Kasım 1906 tarihinde Eğrikapı Rüşdiye Mektebi muallim-i sânîliğine naklen atandı. Hafız Hamza Hilmi Efendi 29 Haziran1907 tarihinde Maarif Nezareti’ne takdim ettiği arzuhalde Karamürsel Erkek İbtidâî Mektebi muallim-i evvelliğinde müstehak olduğu halde alamadığı 13 aylık maaşının ödenmesi için İzmit Mutasarrıflığı’na emir verilmesi gerektiğini ifade etti. Mekâtib-i İbtidâîye İdaresi 1 Temmuz 1907 tarihinde İzmit Mutasarrıflığı’na tekîden emirname yazılması lüzumunu belirtti. Hafız Hamza Hilmi Efendi’den sonra Karamürsel Merkez İbtidâî Mektebi muallim-i evvelliğine Şükrü Efendi tayin edildi.
Karamürsel Merkez İbtidâî Mektebi muallim-i evvelliğine mahallî maarif gelirinden verilmek üzere 250 kuruş maaşla ibtidâîye muallim-i evvelliği ehliyetnamesine sahip Osman Nuri Efendi Tedrîsât-ı İbtidâîye İdaresi’nin 29 Aralık 1909 tarihli kararıyla tayin edildi. Maarif Nezareti 1 Ocak 1910 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’ne bilgi verdi. Maarif Nezareti 19 Ocak 1910 tarihinde de İzmit Maarif Müdürlüğü’ne Osman Nuri Efendi’nin Karamürsel’e gönderildiğini bildirdi. Karamürsel İbtidâî Mektebi muallimi-i evveli Mustafa Mazhar Efendi takdim ettiği istidanâme ile mektepte talebe sayısının 150’yi geçtiğini, tek başına eğitim-öğretimi idare etmekte güçlük çektiğini, 500 kuruş olan maaşından tenzil edilen 100 kuruş ile mektebe bir muallim-i sânî tayin edilmesi gerektiğini ifade etti. Tedrisat-ı İbtidâîye İdaresi 5 Ocak 1897 tarihinde mektebe bir muallim-i sânî tayin edilmesi için İzmit Mutasarrıflığı’na emir verilmesi gerektiğini beyan etti. Muallim-i sânîliğe 16 Aralık 1901 tarihinde İzmitli Hafız Mehmet Rasim Efendi atandı. Hafız Mehmet Rasim Efendi 13 Temmuz 1899 tarihinde imtihânla ehliyetname aldı. Hafız Mehmet Rasim Efendi Gebze kazasında Tavşancık köyünde 1868 yılında doğdu. Ulum-ı Arabiye’den icazetname aldı. İlk olarak 1896 yılında Burhan-ı Terakkî Hususi Mektebi’ne 120 kuruş maaşla muallim atandı. Maarif Meclisi’nin 24 Ekim 1899 tarihli kararı ve 200 kuruş maaşla Adana Vilâyeti’nde Karaisalı kazasında Kırıklı Köyü İbtidâî Mektebi muallimliğine tayin edildi. Hafız Mehmet Rasim Efendi Karamürsel Erkek İbtidâî Mektebi muallim-i sânîliğinde beş yıla yakın görev yaptı. 1906 yılında Karamürsel Kaymakamı Rüşdü Bey tarafından muallim-i evvel Hamza Hilmi Efendi ile birlikte başarısız bulunarak azledildi. Bu arada muallim-i sânîliğe İzmit Maarif Müdürlüğü’nün intihabnamesine sahip Arif Efendi tayin edildi. 12 Ocak 1907 tarihinde Maarif Meclisi Hafız Mehmet Rasim Efendi’nin azledilerek 13 Aralık 1906 tarihli istidanamesine istinaden İzmit Çarşı Erkek İbtidâî Mektebi muallimliğine 250 kuruş maaşla naklen tayinine karar verdi. Yerine muallim-i sânî olarak Hafız Mehmet Efendi atandı. Hafız Mehmet Efendi’ye bazı kadınlara mektup yazdığı anlaşılınca kısa süre sonra Karamürsel Kaymakamlığı tarafından işten el çektirildi. Muallim-i sânîliğe Maarif Meclisi’nin 24 Aralık 1907 tarihinde oyçokluğu ile verdiği kararla 200 kuruş maaşla Nazperver Kalfa İbtidâî Mektebi muallim-i sânîsi Mehmet Ali Efendi 28 Kasım 1907 tarihinde Maarif Nezareti’ne takdim ettiği muvafakatnâmesine istinâden naklen atandı. Maarif Nezareti 1 Şubat 1908 tarihinde İzmit İdadiMektebi Müdürlüğü’ne bilgi vererek görevine başlama tarihinin bildirilmesini emretti. Kısa süre sonra İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü Karamürsel Kaymakamlığı’na bilgi verdi. Karamürsel Kaymakamlığı 25 Şubat 1908 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’ne, muallim maaşlarına karşılık tutulan bazı binalar sahilde olmaları sebebiyle hasar gördüğü için kaza maârif gelirinin düştüğünü, muallim maaşlarının ödenmesinde güçlük çekildiğini, kısa süre önce Erkek İbtidâî Mektebi muallim-i sânîliğinin kaldırılarak İzmit Maarif Müdürlüğü’ne bilgi verildiğini, mektepte muallim-i sâlis olan İzmitli Hafız Ahmet Efendi’nin muallim-i sânîliğe terfien tayini hususunda alınan kararın İzmit Maarif Müdürlüğü’ne bildirildiğini, Hafız Ahmet Efendi’nin tayinine karar verildiğini, on aydan beri mektepte başarılı şekilde muallim-i sânîlik yapmakta olduğunu, haksız şekilde azledilmesinin uygun olmadığını, maarif idarelerinden ehliyetnameye sahip olmak şartıyla taşra ibtidâî mektepleri muallim-i sânî ve sâlisliklerine tayin salahiyetini maarif nizamnâmesinin taşra maarif komisyonlarına verdiğini, Hafız Ahmet Efendi’nin muallim-i sânîlikte ibkâsıyla Mehmet Ali Efendi’nin boş diğer bir ibtidâî mektebine nezâretçe tayinine ve Hafız Ahmet Efendi’nin memuriyetinin tasdikine delalet edilmesi gerektiğini bildirdi. İzmit İdâdî Mektebi Müdürlüğü 27 Şubat 1908 tarihinde Maarif Nezareti’ne bilgi verdi. Mehmet Ali Efendi’nin memuriyet mahalline gönderildiğini, İzmit’e dönmesi üzerine tekrar Karamürsel’e gönderildiğini, ancak Karamürsel’de bulunduğu on gün içinde hastalıktan kurtulamadığı ve İstanbul’a dönmeye mecbur kaldığından basihle mazur görülmesini beyan ettiğini bildirdi. 20 Mart 1908 tarihinde Mekâtib-i İbtidâîye İdaresi, Karamürsel İbtidâî Mektebi muallim-i sânîliğine muallim-i sâlisliğin kaldırılarak muallimi bulunan Hafız Ahmet Efendi’nin tayin edilmesini uygun buldu. Hafız Ahmet Efendi’nin ehliyetnâmesi ile tercüme-i hal varakasının gönderilmesine dair İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü’ne bilgi verilmesi gerektiğini belirtti. Maarif Nezareti 21 Nisan 1908 tarihinde İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü’ne gereğini emretti. Böylece Hafız Mehmet Ali Efendi’nin muallim-i sânîliği çok kısa sürdü. Muallim-i sânîliğe Hafız Ahmet Efendi atandı. Hafız Mehmet Ali Efendi 2 Temmuz 1858 tarihinde İstanbul’da doğdu. Ulum-ı Arabîye’yi yedi sene câmide tedrîs etti. İcazetname almaya muvaffak olamadı. İbtidâî mektebinde tahsil görürken hafız oldu. İbtidâî mekteplerinde kalfalık ve muallimlik vekâletinde bulundu. 4 Mayıs 1909 tarihli Maarif Meclisi kararıyla hasta olan Koska’daki Nâzır Hüseyin Ağa İbtidâî Mektebi muallim-i evveli Ahmet Efendi’nin yerine sağlığına kavuşuncaya kadar vekâleten maaşını tedris ücretinden almak üzere Karamürsel Erkek İbtidâî Mektebi muallim-i sânîsi iken atandı.
Maarif Nezareti 19 Ocak 1910 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’ne Karamürsel Erkek İbtidâî Mektebi muallim-i sânîliğine talip olup istidanamesi gönderilen Hafız Mustafa Efendi’nin ehil olması hâlinde tayin edilmesini tavsiye etti.
Erkek İbtidâî Mektebi’nde bir de hüsn-i hat muallimi görev yaptı. 1883 yılında mektebe 60 kuruş maaşla Hafız Eşref Efendi hüsn-i hat muallimi tayin edildi. 1892 yılında Hafız Eşref Efendi mektepte hâlâ yazı muallimi idi. Vefatı üzerine yerine kaza mal müdürü Refîki İbrahim Zühdü Efendi seçildi. İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü 12 Eylül 1892 tarihinde Maarif Nezareti’ne gereğini bildirdi. Mekâtib-i İbtidâîye İdaresi talebi uygun buldu. Muhasebe-i Maarif-i Umumiye tarafından kayıt işlemi yapıldı. Maarif Nezareti 14 Ekim 1892 tarihinde İzmit İdidi Mektebi Müdürlüğü’ne İbrahim Zühdü Efendi’nin görevine başlama, selefinin tayin ve vefat tarihlerinin arz edilmesi gerektiğini bildirdi. İzmit İdidi Mektebi Müdürlüğü 11 Kasım 1901 tarihinde Maarif Nezareti’ne uzun zamandan beri boş olan Karamürsel Erkek Rüşdiye Mektebi hüsn-i hat muallimliğine kaza mal müdürü muavini olup İbtidâî Mektebi hüsn-i hat muallimliğinde hayli zamandan beri gayreti görülen ve hüsn-i ahlak sahibi olan İbrahim Zühdü Efendi’nin, İbtidâî Mektebi hüsn-i hatt muallimliğine kaza mal müdürü refîki Mehmet Sadık Efendi’nin seçilerek tasdikli rika ve sülüs elyazısı örneklerinin gönderildiğini, memuriyetlerinin tasdik edilmesi gerektiğini bildirdi. 28 Kasım 1901 tarihinde Mekâtib-i Rüşdiye İdaresi evrakın Maarif Meclisi’ne havale edilmesi gerektiğini beyan etti. 18 Ocak 1902 tarihinde Maarif Meclisi ikisinin de rika hatlarının yeterli, sülüs hatlarının yetersiz olduğunu, sülüs ve rika hatları elverişli bir zatın seçilerek tasdikli örnek hatları ile tercüme-i hal varakası ve hüsn-i hâline dair kaza idare meclisinden verilecek mazbatanın gönderilmesi gerektiğine karar verdi. Maarif Nezareti 6 Şubat 1902 tarihinde İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü’ne gereğini emretti. İzmit Maarif Müdürlüğü 24 Şubat 1902 tarihinde Karamürsel Kaymakamlığı’na, Maarif Nezareti’nin 6 Şubat 1902 tarihli tahriratına istinaden gereğini ve İbrahim Zühdü Efendi’nin Erkek İbtidâî Mektebi’nde görevine devam etmesi lüzumunu bildirdi. Bununla birlikte kısa süre sonra Mehmet Sadık Efendi Erkek İbtidâî Mektebi hüsn-i hat muallimliğine atandı. Karamürsel Kaymakamlığı 8 Ocak 1907 tarihinde Maarif Nezareti’ne Erkek İbtidâî Mektebi talebe mevcudunun iki yüzü geçtiğini, muallimlerinin bir vekil muallim-i evvel ve bir muallim-i sânîden ibaret olduğunu, mektepte hakkıyla ve layıkıyla eğitim-öğretim yapılmasının kâbil olamadığını, buna rağmen mektep hat muallimliğine muhassas 60 kuruş maaşın Akhisar nahiyesinde açılan mektep bevvaplığına karşılık tutulduğunu, hüsn-i hat muallimliğinin muallim-i evvel tarafından yürütülmesinin İzmit Maarif Müdürlüğü’nden bildirildiğini, böylece tedrisata yetişemeyen iki muallime hat muallimliğinin ilave edildiğini, bu sebeple mektepte eğitim-öğretimin büsbütün gerilediğini, hat muallimliğinin ibkâ ve bir muallim-i evvelin asaleten tayin edilmesi gerektiğini bildirdi. 17 Ocak 1907 tarihinde Mekâtib-i İbtidâîye İdaresi muallim-i evvelin gönderilmek üzere olduğunu, hat muallimliğine ait 60 kuruşluk maaşın nereye tahsis edildiğine dair bilgi vermesi için evrakın Muhâsebe-i Maarif-i Umûmiye’ye havale edilmesi gerektiğini belirtti. 14 Şubat 1907 tarihinde Muhasebe-i Maarif-i Umumiye, Erkek İbtidâî mektebi hat muallimliğinin muallimlerin üzerinde olmadığını, Karamürsel mal müdürü muavini Mehmet Sadık Efendi üzerinde iken 21 Temmuz 1906 tarihinde Akhisar Erkek Rüşdiye Mektebi hademe maaşına nakl ve tahsis edildiğini belirtti. 27 Şubat 1907 tarihinde Mekâtib-i İbtidâîye İdâresi, yeniden 60 kuruş tahsisat verilmesine maarif bütçesinin müsait olmadığını, muallim-i evvelliğe ve muallim-i sânîliğe tayin edilerek gönderilmek üzere bulunan Şükrü Efendi ve Hafız Mehmet Efendi’nin hat muallimliğini yapmaya iktidarları olduğunu belirtti. Maarif Nezareti 29 Mart 1907 tarihinde Karamürsel Kaymakamlığı’na bilgi verdi.
Mektepte bir de bevvap görev yaptı. 1883 yılında bevvaplığa 60 kuruş maaşla Hafız Süleyman Efendi asaleten tayin edildi.
1916 yılında Karamürsel Erkek İbtidâî Mektebi binası yeniden inşa edilmekteydi. Mektepte tedrisat beş yıldır aylık 450 kuruş bedel ile kiralanan hanede yapılmaktaydı. Erkek İbtidâî Mektebi’nde rahleler beş-altı kişilik olup ihtiyaca kâfi miktar ve hâldeydi. Merkez Erkek İbtidâî Mektebi başmuallimi/muallim-i evveli Osman Efendi idi. Osman Efendi İzmit sancağındaki muallimler arasında eğitim-öğretimi idâre bakımından öne çıkan, terfiye layık, seçkin, faal ve muktedir bir muallimdi. 1916 yılında mektebe talebeler genelde devam edememekteydi. Velileri askere alındığı için talebelerin çoğu çift sürmek ve ev işleri yapmakla meşguldü.
Karamürsel Kız İbtidâî Mektebi
Karamürsel Kız İbtidâî Mektebi 1906 yılında açıldı. Mektebin resmi açılışı 31 Ağustos’ta yapıldı. Mektep muallime-i ûlâlığına Maarif Meclisi’nin 28 Ağustos 1906 tarihli kararıyla Bafra Kız Rüşdiye Mektebi muallimeliği’nden Ergiri Kız İbtidâî Mektebi Muallimeliğine naklen tayin edildiği hâlde annesinin vefatı sebebiyle görev yerine gidemeyen Necibe Havva Hanım 300 kuruş maaşla atandı. Necibe Havva Hanım mektebin açılışında hazır bulundu. Tahlifi yapılmak ve resmitayin emrini almak üzere İstanbul’a döndü. Kendisine 14 Eylül’de mektepte hazır olması tembih edildi. Ancak 14 Eylül’de mektepte hazır bulunmadı. Bu sebeple mektep kapalı kaldı. Karamürsel Kaymakamlığı 17 Eylül 1906 tarihinde Maarif Nezareti’ne bilgi vererek acilen Karamürsel’e gönderilmesi gerektiğini bildirdi. 19 Eylül 1906 tarihinde Mekâtib-i İbtidâîye İdaresi, Dârülmuallimat Müdürlüğü’ne, Karamürsel Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ulâsı olup mektebin resmi açılışından sonra tahlifi yapılmak üzere İstanbul’a dönen Necibe Havva Hanım’ın tahlifinin yapıldığına dair bilgi verilmediği gibi Karamürsel’e dönmediğine dair mahallinden haber alındığını, tahlifinin yapılarak Karamürsel’e gönderilmesi gerektiğini bildirdi. 20 Eylül 1906 tarihinde Dârülmuallimat Müdürlüğü Necibe Havva Hanımı’n müdürlüğe müracaat etmediğini, ikâmet mahallinin bilinmediğini, ancak daha önce tahlifinin yapıldığını ifade etti. Daha sonra kendisine Karamürsel’e dönmesi gerektiği tebliğ edildi. Maarif Nezareti 12 Ekim 1906 tarihinde Karamürsel Kaymakamlığı’na bilgi verdi. Karamürsel Kaymakamlığı 18 Ekim 1906 tarihinde tekrar Maarif Nezareti’ne Havva Necibe Hanım’ın gelmediğini, mektebin kapalı olduğunu, acilen gönderilmesi gerektiğini bildirdi. Bu esnada Karamürsel’e gelen Dârülmuallimat son sınıf talebesi ve İstanbul Telgraf ve Posta Nezareti Telgraf Kontrol Kalemi Başkâtibi İsmail Hakkı Efendi’nin kızı Ayşe Hanım açık olan muallime-i ûlâlığa talip oldu. Maarif Nezareti tarafından muallime-i ûlâlığa tayin edilmesini istedi. Karamürsel Maarif Komisyonu talebini uygun bularak muallime-i ûlâlığa 300 kuruş maaşla Ayşe Hanım’ı tayin etti. Ayşe Hanım 24 Kasım 1906 tarihinde görevine başladı. 18 Şubat 1907 tarihinde görevinden ayrıldı. Bu arada yerine Maarif Meclisi kararıyla önce Emine Hanım, daha sonra Aliye Bedia Hanım atandı. Karamürsel Kaymakamlığı 24 Aralık 1906 tarihinde Maarif Nezareti’ne Emine Hanım’ın gönderilmesine gerek olmadığını, Ayşe Hanım’ın gayet başarılı şekilde görevine devam ettiğini, asaletinin tasdik edilmesi ya da Aliye Bedia Hanım’ın gönderilmesi gerektiğini bildirdi. Ayşe Hanım 15 Kasım 1909 tarihinde Berat Kız İbtidâî Mektebi muallimeliğine 400 kuruş maaşla tayin edildi. Ayşe Hanım’dan sonra muallime-i ûlâlığa Temmuz 1907 tarihinde Emine Hanım atandı. Ancak Emine Hanım Karamürsel’e gitmeden mazeretini gerekçe göstererek 15 Temmuz 1907 tarihinde istifa etti. Karamürsel Kaymakamlığı 21 Ağustos 1907 tarihinde Maarif Nezareti’ne Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâsı Emine Hanım’ın sakat ve malûle olduğunu, cerrahi ameliyat geçirdiğini, hastanede yatmakta olduğunu, Kız İbtidâî Mektebi olarak kullanılan binanın aylık 80 kuruş kirası bulunduğunu, mektep kapalı olduğu hâlde her ay 80 kuruş kira verildiğini, 1906 yılında da muallime-i ûlânın zamanında gelmemesi sebebiyle dört ay boş yere kira ödendiğini, mahalli maarifin zarar gördüğünü, öğrencilerin eğitim-öğretimden mahrum bırakıldığını, 1907 yılında da mektebin kapalı olduğunu, bu sebeple boş yere kira verilmemesi ve öğrencilerin eğitimden mahrum bırakılmaması için uygun ve yeni mezun bir muallime-i ûlâ tayin edilerek gönderilmesi gerektiğini bildirdi. Emine Hanım’ın istifasının kabul edilmesi üzerine yerine Maarif Meclisi’nin 30 Temmuz 1907 tarihli kararıyla Dârülmuallimat Âliye Kısmı’ndan âlâ derecede şehadetname alarak yeni mezun olan Fatma Firdevs Hanım 300 kuruş maaşla atandı. Fatma Firdevs Hanım kısa süre sonra mektepte göreve başladı. Karamürsel Kaymakamlığı 29 Ağustos 1907 tarihinde Maarif Nezareti’ne İstanbul’a giden ve dönmeyen Fatma Firdevs Hanım’ın acilen gönderilmesi gerektiğini bildirdi. 7 Eylül 1907 tarihinde Tedrisat-ı İbtidâîye İdaresi Fatma Firdevs Hanım’ın Karamürsel’e gittiğini beyan etti. Fatma Firdevs Hanım 27 Ocak 1909 tarihinde Maarif Nezareti’ne takdim ettiği arzuhalde, bir buçuk yıl önce Karamürsel Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığına 300 kuruş maaşla tayin edildiğini, Karamürsel’in pahalı bir yer olduğunu, hane kirasının yüksek olması sebebiyle 300 kuruş maaşıyla geçinemediğini, havası ile de uyum sağlayamadığını, sık sık rahatsızlandığını, İstanbul’da ya da taşrada rüşdiye ya da ibtidâîye mekteplerinden birine tayin edilmek istediğini ifade etti. Kısa süre sonra da istifa etti. Fatma Firdevs Hanım 200 kuruş maaşla Küçük Mustafa Paşa’da Zeynelabidin Efendi Kız İbtidâî Mektebi muallimeliğine Maarif Meclisi kararıyla tayin edildi. Karamürsel Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığına mahalli maarif gelirinden tahsis edilen 300 kuruş maaşla Dârülmuallimat’tan mezun Fatma Meveddet Hanım’ın tayini Maarif Meclisi tarafından uygun bulundu. Maarif Nezareti 28 Mart 1909 tarihinde İzmit İdâdî Mektebi Müdürlüğü’ne bilgi vererek gereğini emretti.
17 Kasım 1909 tarihinde Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâsı Fatma Meveddet Hanım istifa etti. Aynı gün İstanbul’a gitti. Karamürsel Kaymakamlığı aynı tarihte yerine 300 kuruş maaşla bir muallime-i ûlâ tayin edilmesi gerektiğini Maarif Nezareti’ne telgrafla bildirdi. Tedrisat-ı İbtidâîye Müdürlüğü Dârülmuallimat Müdürlüğü’ne tahrirat yazdı. Dârülmuallimat Müdürlüğü 6 Aralık 1909 tarihinde Tedrisat-ı İbtidâîye Müdürlüğü’ne Karamürsel Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığını 300 kuruş maaşla Görice Mektebi Muallimeliği’nden müstafiye Şaziye Hanım’ın kabul edildiğini bildirdi. 7 Aralık 1909 tarihinde Tedrisat-ı İbtidâîye İdaresi Karamürsel Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığına Şaziye Hanım’ın tayini kararlaştırdı.
1913 yılında Adapazarı Kız İbtidâî Mektebi Muallimesi Fatıma Sabiha Hanım Maarif Nezareti’ne takdim ettiği arzuhal ile Adapazarı’nın havası ile uyum sağlayamadığını gerekçe göstererek açık olan Karamürsel Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığına naklen atanmasını istedi. Maarif Nezareti 7 Aralık 1913 tarihinde arzuhalini İzmit Mutasarrıflığı’na göndererek gereğinin yapılmasını emretti.
1911 yılında Karamürsel Maarif Komisyonu, Kız İbtidâî Mektebi’ne mahalli maarif gelirinden karşılanmak üzere 300 kuruş maaşla bir muallime-i sâniye atanmasına karar verdi. İzmit Maarif Müdürlüğü 10 Aralık 1911 tarihinde Maarif Nezareti’ne Dârülmuallimat İbtidâîye veya Rüşdiye Şubesi’nden mezun birinin mektebe muallime-i sânîye tayin edilmesi gerektiğini bildirdi. Muallime-i sânîyeliğe İstanbul Samatya Kız Numune Rüşdiye Mektebi mezunu Sacide Hanım tayin edildi. Maarif Nezareti 13 Ocak 1912 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’ne bilgi verdi. İzmit SultaniMektebi Müdürlüğü 28 Mayıs 1914 tarihinde Maarif Nezareti’ne Karamürsel Kız İbtidâî Mektebi muallime-i sânîyesi Sacide Hanım’ın tercüme-i hâl varakasını gönderdi. Sacide Hanım sonraki yıllarda mektepte muallime-i ûlâlığa terfi etti. Mektepte muallime-i sâniye Muazzez Hanım oldu.
Karamürsel’in Yunanlılar tarafından işgal edilmesi ve yakılması üzerine Merkez Kız İbtidâî Mektebi başmuallimesi Sacide Hanım ile muallime-i sânîyesi Muazzez Hanım 8 Temmuz 1921 tarihinde İstanbul’a gitmek zorunda kaldı.
1909 yılında Kız İbtidâî Mektebi binası tamir edildi. Eşraftan Adil Bey mektebin tamiri için önemli miktarda nakdi yardım yaptı. İzmit Maarif Müdürlüğü 26 Nisan 1910 tarihinde Maarif Nezareti’ne Adil Bey’in taltif edilmesi gerektiğini bildirdi. Maarif Nezareti 8 Haziran 1910 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’ne Adil Bey’e nezaret adına teşekkür edilmesini emretti.
Kız İbtidâî Mektebi kendine mahsus binası olmadığı için beş yıl kiralanan hanede hizmet verdi. Eşraftan Hacı Adil Efendi yüz liradan fazla bir meblağ sarf ederek yeni bir kız ibtidâî mektebi binası inşa ettirdi. Binayı maarife terk etti. İzmit Mutasarrıflığı 29 Mayıs 1912 tarihinde Maarif Nezareti’ne Adil Bey’in üçüncü rütbeden maarif nişanıyla taltif edilmesi gerektiğini bildirdi. 11 Haziran 1912 tarihinde çıkan irade-i seniye ile Hacı Adil Bey’e üçüncü rütbeden maarif nişanı verildi. Maarif Nezareti 19 Haziran 1912 tarihinde İzmit Mutasarrıflığı’na bilgi verdi. Bu arada Hacı Adil Bey gönüllü olarak katıldığı harpte şehit oldu. İzmit Mutasarrıflığı 27 Mayıs 1913 tarihinde Maarif Nezareti’ne ferman-ı âlinin veresesine verildiğini, oğlu Süleyman Necati Efendi’nin nişanın kendisine verilmesini istediğini, nişanın Süleyman Necati Efendi’ye verilip verilemeyeceği hakkında bilgiye ihtiyaç duyulduğunu bildirdi. Maarif Nezareti 31 Mayıs 1913 tarihinde İzmit Mutasarrıflığı’na nizamnameye göre nişanının oğluna verilemeyeceğini bildirdi. 14 Haziran 1913 tarihinde İzmit Mutasarrıflığı nişanın postaya teslim edilerek gönderildiğini Maarif Nezareti’ne bildirdi.
Mektepte 1908 yılı yılsonu imtihanı Temmuz ayında yapıldı. İmtihana ihtiyat sınıfından 97, birinci sınıftan 8, ikinci sınıftan 1, üçüncü sınıftan 2 öğrenci girdi. Talebeye ihtiyat sınıfında elifba-yı Osmani, hesap, nakış derslerinden, birinci sınıfta tecvidli Kurân-ı Kerîm, ilm-i hâl, imlâ, hesap, kırâat, elifba-yı Osmani, nakış, hat derslerinden, ikinci sınıfta tecvîdli Kurân-ı Kerîm, ilm-i hâl, imlâ, hesap, kırâat, elifba-yı Osmani, nakış, hat derslerinden, üçüncü sınıfta tecvîd’i Kurân-ı Kerîm, ilm-i hâl, kavâid-i Osmaniye, Hesap, idare-i beytiye, imlâ, ahlak, hüsn-i hat ve nakış derslerinden sorular soruldu.
1916 yılında Kız İbtidâî Mektebi ahşap binada faaliyet göstermekteydi. Mektepteki rahleler eskiydi.
Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi
1881 yılında Karamürsel kasabasına göç eden 25 hane Bosna muhaciri kendi imkânlarıyla satın aldığı arazilere haneler inşa ederek yerleşti. Yeni teşkil ettikleri mahalleye Bosna-ı Cedîd-i Sarıkum adını verdiler. Daha sonra gelen muhacirler Sarıkum’a yerleşti. Bu sebeple nüfus arttı. Cami ve mektebe ihtiyaç duyuldu. Bosnalı Hüseyin Asım Efendi cami ve mektep inşa ettirdi. Caminin imamlığı ile hatipliğini, mektebin muallimliğini ücretsiz olarak yapmaya başladı. Zamanla ekonomik sıkıntıya düştü ve mektebi idareden aciz kaldı. Hüseyin Asım Efendi 27 Ocak 1892 tarihinde mâbeyn-i hümayan başkitâbetine takdim ettiği arzuhal ile camiye imam ve hatip, mektebe muallim maaşı tahsis edilmesini istedi. 30 Ocak 1892 tarihinde ahali tanzim ettiği ilmuhaberle durumunu tasdik etti. İlmuhaberi Hüseyin Asım Efendi’ye verdi. 22 Şubat 1892 tarihinde çıkan irade-i seniye ile Hüseyin Asım Efendi’nin takdim ettiği arzuhalin Meclis-i Vükelâ’ya havale edilerek gereğinin yapılması emredildi. Meclis-i Vükelâ 23 Mayıs 1892 tarihinde imam, hatip ve muallim aynı kişi olmak ve yarısı evkaf-ı hümayun hazinesinden, yarısı maarif tahsisatından verilmek üzere aylık 80 kuruş tahsis edilmesine, gereğinin Maarif Nezareti ile Evkaf-ı Hümayun Nezareti’ne bildirilmesine karar verdi. 28 Mayıs 1892 tarihinde Sadrazam Cevat Paşa mâbeyn-i hümayun başkitâbetine bilgi verdi. 16 Haziran 1892 tarihinde Sadâret, Maarif Nezareti ve Evkaf-ı Hümayun Nezareti’ne Meclis-i Vükelâ mazbatası suretini göndererek gereğini emretti. Maarif Nezareti 13 Kasım 1892 tarihinde İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü’ne, Sarıkum’daki caminin imamet ve hıtabeti ile mektebin muallimliği için 40 kuruşu maarif tahsisatından, 40 kuruşu Evkaf-ı Hümayun hazinesinden ödenmek üzere 80 kuruş maaş tahsis edildiğine dair Sadâret’ten tezkire gönderildiğini, maarife ait 40 kuruşun kayıt işleminin Muhasebe-i Maarif-i Umumiye tarafından yapıldığını, mahallince tayin olunacak muallimin maaşından gerekli kesintiler yapılarak ilgili mercilere gönderilmesi ve muallimin göreve başlama tarihinin arz edilmesi gerektiğini bildirdi. Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi muallimliği ile bevvaplığını 40 kuruş maaşla oğlu ile birlikte yapmakta olan Hüseyin Asım Efendi 40 kuruş maaşla geçinemediğini, maaşına zam yapılmasını istediğini mâbeyn-i hümayun başkitâbetine oğlu ile birlikte taktim ettiği arzuhal ile bildirdi. 5 Haziran 1896 tarihinde talebinin yerine getirilmesi için irade-i seniye çıktı. Sadâret 8 Haziran 1896 tarihinde Maarif Nezareti’ne gereğini emretti.
22 Mayıs 1897 tarihinde Sarıkum’daki Boşnak muhacirleri 24 hanede 107 nüfustan ibaretti. Cami-i Atik Mahallesi’ne bağlı idiler. Sarıkum, Cami-i Atik Mahallesi’ne on dakika mesafede idi. İzmit Mutasarrıflığı 22 Mayıs 1897 tarihinde Dahiliye Nezareti’ne Sarıkum’da yeni bir mahalle kurularak Hamidiye adı verilmesi gerektiğini bildirdi. 6 Haziran 1897 tarihinde Dahiliye Nezareti gereğini Sadâret’e arz etti. Şura-yı Devlet Mülkiye Dairesi 10 Temmuz 1897 tarihinde talebi uygun buldu. 9 Ağustos 1897 tarihinde gerekli olan irade-i seniye çıktı. Sadâret 14 Ağustos 1897 tarihinde Dahiliye Nezareti’ne bilgi vererek gereğini emretti.
Hüseyin Asım Efendi Bosna vilayetinde İzvornik kasabası Zemlaz Mahallesi’nde sakin Bazirgânbaşızade Derviş Mehmet Efendi’nin oğlu olarak 16 Haziran 1848 tarihinde doğdu. İzvornik ibtidâî ve rüşdiye mekteplerinde Kurân-ı Kerim, tecvid, ilm-i hâl, dürr-i yektâ ve sair risaleleri okudu. Saraybosna İdâdî Mektebi’ne kaydoldu. Kurasız askeriyeye yazılmak arzusuyla şehadetname almadan mektepten ayrıldı. Boşnakça ve Türkçe biliyordu. 28 Mart 1874 tarihinde gönüllü olarak III. Ordu Bosna Birinci Alayı Birinci Tali Taburu İkinci Bölüğü’ne kaydoldu. Onbaşılık ve çavuşluk rütbeleri aldı. 11 Nisan 1877 tarihinde Karadağ Muharebesi’nde Müşir Süleyman Paşa tarafından mükâfat olarak mülâzım-ı sânî tayin edildi. 14 Kasım 1878 tarihinde Plevne Muharebesi’nde Müşir Osman Paşa tarafından mülâzım-i evvel atandı. 14 Mart 1878 tarihinde taburuyla esir düştü. Bir sene sonra esirlikten kurtuldu. Bosna’nın istilasından sonra ailesini kurtarmak üzere İzvornik’e gitti. 3 Ağustos 1884 tarihinde Karamürsel’e geldi. Karamürsel Kasabası’nın Sarıkum/Hamidiye Mahallesi’nde ahaliden yardım toplamadan cami ile sıbyan mektebi inşa etti. 2 Mayıs 1885 tarihinden itibaren caminin imamlığını ve hatipliğini, mektebin muallimliğini maaşsız olarak yapmaya başladı. 1892 yılında 40 kuruşu evkâf-ı hümayun hazinesinden, 40 kuruşu maarif tahsisatından olmak üzere 80 kuruş maaş tahsis edildi. 1896 yılında maarif tahsisatından aldığı 40 kuruşa 40 kuruş zam yapıldı. İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü 21 Mayıs 1907 tarihinde Maarif Nezareti’ne Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi muallimi Hüseyin Asım Efendi’nin tercüme-i hâl varakasını gönderdi. Mekâtib-i İbtidâîye İdaresi 2 Temmuz 1907 tarihinde Hüseyin Asım Efendi’nin Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi muallimliğine imtihansız seçildiğini, imtihan edilerek iktidarı anlaşıldığı takdirde asaletinin tasdik edilebileceğini, imtihanının yapılarak neticesinin bildirilmesi hususunda İzmit İdidi Mektebi Müdürlüğü’ne emir verilmesi gerektiğini ifade etti. Maarif Nezareti 30 Temmuz 1907 tarihinde İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü’ne gereğini emretti. Hüseyin Asım Efendi 13 Şubat 1910 tarihi itibarıyla Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi muallimliğine 80 kuruş maaşla devam etmekteydi. Mektepte 60 kuruş maaşla bir de bevvap görevliydi.
Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi binası 1909 yılında yeniden inşa edildi. Mektebi Adil Bey inşa ettirdi. İzmit Maarif Müdürlüğü 26 Nisan 1910 tarihinde Maarif Nezareti’ne Adil Bey’in taltif edilmesi gerektiğini bildirdi. Maarif Nezareti 8 Haziran 1910 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’ne Adil Bey’e nezaret adına teşekkür edilmesini emretti.
İzmit Maarif Müdürlüğü 18 Aralık 1909 tarihinde Maarif Nezareti’ne yeniden inşa edilen Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi’ne 150 kuruşu maliyeden, 100 kuruşu mahalli maarif gelirinden verilmek üzere 250 kuruş maaşla bir muallim tayin edilmesi gerektiğini bildirdi. Tedrisat-ı İbtidâîye İdaresi 8 Ocak 1910 tarihinde Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi muallimliğine 250 kuruş maaşla Abdullah Efendi’nin tayin edilmesini uygun buldu. Maarif Nezareti 19 Ocak 1910 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’ne Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi muallimliğine yapılan imtihanda ehliyet ve iktidarı anlaşılan Abdullah Efendi’nin tayin edildiğini, görevine başlama tarihinin arz edilmesi gerektiğini bildirdi. Abdullah Efendi görevine başlamak üzere Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi’ne gitti. Bu arada 1 Şubat 1910 tarihinde Sarıkumluk Mahallesi muhtarı, ihtiyar heyeti ve ahalisi Karamürsel Kaymakamlığı’na takdim ettikleri arzuhalde Bosna ve Hersek muhaciri olduklarını, mahallelerinde 60 haneden fazla nüfus bulunduğunu, yeniden inşa edilen Erkek İbtidâî Mektebi’ne Maarif Nezareti tarafından Abdullah Efendi’nin muallim atandığını, ancak öğrencilerin çoğunun Türkçe’ye aşina olmadığını, Karamürsel Kasabası Kız İbtidâî Mektebi’ne Türkçe’ye aşina olmadıklar için 10-11 yaşlarındaki kız çocuklarının gidemediğini, mecburen kız çocuklarının da mahallelerindeki mektebe devam ettiğini, muallim atanan Abdullah Efendi’nin dillerini bilmediğini, 25 yaşında genç biri olduğu için mektepte görev yapmasını mahzurlu bulduklarını, kendisini kabul edemeyeceklerini, dillerini bilen ve mükellef bir başka muallimin tayin edilmesini istirham ettiklerini bildirdiler. Karamürsel Kaymakamlığı, İzmit Mutasarrıflığı’na taleplerini iletti. Bu sebeple Abdullah Efendi açık olan Şeyhler nahiyesi İbtidâî Mektebi muallimliğine maarif hisse-i iânesinden 250 kuruş maaşla tayin edildi. İzmit Maarif Müdürlüğü 3 Şubat 1910 tarihinde Maarif Nezareti’ne Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi muallimliğine bir muallim atanması, Abdullah Efendi’nin memuriyetinin tasdikine müsaade edilmesi gerektiğini bildirdi. Maarif Nezareti 11 Mart 1910 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’ne Abdullah Efendi’nin idareler tarafından kayıt işlemlerinin yapıldığını, görevine başlama tarihinin arz edilmesi gerektiğini bildirdi.
15 Kasım 1911 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’nden Maarif Nezareti’ne gönderilen cetvele göre Sarıkum Erkek İbtidâî Mektebi muallimi 150 kuruş maaşla 17 Ekim 1910 tarihinde atanan Mustafa Remzi Efendi idi.
Menba-yı Füyûzât İbtidâî Hususi Mektebi
Menba-yı Füyûzât İbtidâî Hususi Mektebi Osman Nuri Efendi tarafından 1911 yılında açıldı. Osman Nuri Efendi Menba-yı Füyûzât İbtidâî Hususi Mektebi müdürü idi. Mektebi bir buçuk yıl idare etti. 5 Aralık 1912 tarihinde yeni bir memuriyete atandı. Aslen Kızanlık kasabası ahalisindendi. 5 Ocak 191013 Mart 1910 tarihleri arasında 250 kuruş, 14 Mart 1910-16 Mayıs 1911 tarihleri arasında 300 kuruş maaşla Karamürsel Merkez Erkek İbtidâî Mektebi muallim-i evveli olarak görev yaptı. Kaza maarif komisyonu ile anlaşamadığı için istifa etti. Daha sonra Karamürsel’den ayrıldı. İstanbul’a yerleşti. 28 Mayıs 1914 tarihinde Büyükdere’de Çınardibi Mahallesi’nde ikamet etmekteydi. Üsküdar’da bir mektepte muallimlik yapmaktaydı.
Numune-i İttifak-ı Osmani Hususi Mektebi
Numune-i İttifak-ı Osmani Hususi Mektebi Karamürsel Kasabası’nda daha önce Trablusgarp umur-ı ecnebiye müdürü olan Muammer Bey tarafından ibtidâî ve rüşdi derecede yatılı ve gündüzlü olarak 1912 yılında ruhsatsız açıldı. Sıhhıye müfettişi Hacı Emin Paşa mektebi ziyaret ederek eğitim-öğretimini inceledi. Mektebi takdire şayan buldu. Mektep, Karamürsel Merkez Erkek İbtidâî Mektebi ile birleştirildi. Daha sonra binası son derece kötü olan Erkek Rüşdiye Mektebi, Numune-i İttifak-ı Osmani Mektebi binasına taşındı. Mekteplerin idaresi birleştirildi. Ancak Erkek Rüşdiye Mektebi muallim-i evveli mektebin idaresine müdahale etmek istedi. Muammer Bey Eylül 1913 tarihinde İzmit sancağı tedrisat-ı ibtidaiye müfettişi tayin edilmesi üzerine müdürü bulunduğu Numune-i İttifak-ı Osmani Mektebi ile alakasını kesti. Mektebin idaresi, Numune Mektebi olarak Erkek Rüşdiye Mektebi muallimlerine verildi. İzmit Mutasarrıflığı 11 Ocak 1914 tarihinde Maarif Nezareti’ne bilgi verdi.
Muammer Bey, İzmit Sancağı tedrisat-ı ibtidaiye müfettişliğinin kaldırılması üzerine İzmit Numune Mektebi Müdürlüğü’ne atandı. İzmit Mutasarrıflığı 9 Mayıs 1914 tarihinde Maarif Nezareti’ne bilgi verdi. Maarif Nezareti 16 Mayıs 1914 tarihinde İzmit Mutasarrıflığı’na, Muammer Bey’in tercüme-i hâl varakasının gönderilmesi gerektiğini bildirdi.
Karamürsel Kazası Köylerindeki İbtidâî Mektepleri
Karamürsel kazası köylerinde de ibtidâî mektepleri açıldı. Akçat, Pazarköy, Feyziye, Ereğli ve Gökçedere ibtidâî mektebi açılan başlıca köylerdi. Köylerdeki ibtidâî mektepleri 1890’lı yıllardan itibaren açılmaya başlandı. İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü 25 Şubat 1903 tarihinde Maarif Nezareti’ne Karamürsel kazasındaki sıbyan mekteplerinin çoğunun usul-ı cedîdeye dönüştürüldüğünü, muallim maaşlarının köylerde teşkil edilen maarif komisyonları tarafından düzenli olarak ödenmesinin sağlandığını bildirdi.
Feyziye Köyü muhtarı, ihtiyar heyeti ve eşrafı 14 Temmuz 1898 tarihinde Maarif Nezareti’ne takdim ettikleri umumî mahzarda, köylerinde yüz haneden fazla Çerkez muhaciri sakin olduğunu, köylerinde iki yüze yakın çocuk bulunduğunu, ahali tarafından bir mektep binası inşa edildiğini, Karadere, Hamidiye, Tevfikiye, Aktoprak köylerinde ibtidâî mektebi bulunmadığını, bu köylerdeki çocukların da köylerinde açılacak mektebe devam edeceklerini, mekteplerine bir muallim tayin edilmesi gerektiğini ifade ettiler. Maarif Nezareti 31 Ekim 1898 tarihinde İzmit Mutasarrıflığı’na Feyziye Köyü’nde açılacak mektebe 300 kuruş maaşla atanacak muallim maaşı için ahali ya da evkâf-ı münderise gelirinden karşılık bulunmasının mümkün olup olmadığı, mektebin hangi köyde açılmasının daha uygun olacağı hakkında görüş bildirilmesi gerektiğini emretti. 1911 yılında İzmit Maarif Müdürlüğü Feyziye Köyü İbtidâî Mektebi muallimliğine Edirne Dârülmuallimin-i İbtidâîsi mezunu Zekai Efendi’yi tayin etti. 8 Haziran 1911 tarihinde Maarif Nezareti’ne bilgi verdi. 15 Kasım 1911 tarihinde Feyziye Köyü İbtidâî Mektebi muallimi 300 kuruş maaşla Zekai Efendi idi. 1916 yılında Feyziye Köyü İbtidâî Mektebi binası eğitim-öğretime elverişli ve hıfzıssıhha şartlarına uygundu. Mektepteki rahleler eski ve yetersizdi.
1899 yılında Akçat Köyü İbtidâî Mektebi muallimi olan imam Mehmet Efendi usul-i cedideden habersizdi. Mektepte yaklaşık 80 talebe vardı. Mehmet Efendi kaza merkezine usul-ı cedide üzere ilim tedris etmesi için birkaç defa çağırılmasına rağmen gitmedi. Mehmet Efendi 1899 yılında Maarif Nezareti’ne yetersiz olduğuna dair şikâyet edildi. Maarif Nezareti 19 Aralık 1899 tarihinde İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü’nden Mehmet Efendi hakkında bilgi istedi. 1916 yılında Akçat Köyü İbtidâî Mektebi binası eğitim-öğretime elverişliydi ve hıfzıssıhha şartlarına uygundu. Mektepte bulunan rahleler eski ve yetersizdi.
15 Kasım 1911 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’nden Maarif Nezareti’ne gönderilen cetvele göre Pazarköy İbtidâî Mektebi muallimi Mehmet Kazım Efendi idi. Mehmet Kazım Efendi 300 kuruş maaşla 8 Aralık 1910 tarihinde mektepte görevine başladı. 28 Mayıs 1914 tarihinde görevine devam etmekteydi. Bu tarihte İzmit Sultani Mektebi Müdürlüğü Maarif Nezareti’ne tercüme-i hal varakasını gönderdi. 1916 yılında Pazarköy İbtidâî Mektebi binası eğitim-öğretime elverişliydi ve hıfzıssıhha şartlarına uygundu. Mektepte rahle, yazı tahtası, masa, sandalye ve Anadolu haritası vardı.
1890’lı yıllarda Ereğli Köyü’nde ahali kendi imkânlarıyla erkek ibtidâî mektebi açtı. 1888 yılında ahaliye mektep inşası için servi ağaçlarını keserek satma ve ücretini mektep inşası için kullanma izni verildi. Ancak kesilen servi ağaçları İzmit’te inşa edilen medreseye nakledildi. Ereğli Köyü’ndeki erkek ibtidâî mektebi 1913 yılında yeniden inşa edildi. Erkek ibtidâî mektebi yanında kız ibtidâî mektebi açıldı. Mekteplerin idaresini daha önce Trablusgarp umur-ı ecnebiye müdürü olan Mustafa Muammer Bey üstlendi.
Ereğli Köyü muhtarı ve ihtiyar heyeti, Şubat 1913 tarihinde Maarif Nezareti’ne hitâben tanzim ettikleri mazbatada köylerinde ahali tarafından daha önce inşa edilen mektep binasının yeniden inşa edildiğini, mektebin 150 kadar talebesi bulunduğunu, mekteplerinde usul-ı cedide üzere eğitim-öğretim yapılmasını, mektebe muktedir bir muallim, kıtaât-ı hamse haritaları, ilköğretim levhaları ve hendese şekilleri gönderilmesini istediklerini belirtti. Malzemenin, mekteplerinin idaresini üstlenen Mustafa Muammer Bey’e verilmesini istediler. Mustafa Muammer Bey 2 Şubat 1913 tarihinde Maarif Nezareti’nden bir takım harita, bir adet küre-i musattaha ile bir takım ilköğretim levhasını teslim aldı. Maarif Nezareti 5 Şubat 1913 tarihinde İzmit Maarif Müdürlüğü’ne bilgi verdi.
İzmit Maarif Müdürlüğü 14 Nisan 1913 tarihinde Maarif Nezareti’ne Ereğli Köyü’nde daha önce Trablusgarp umur-ı ecnebiye müdürü olan Mustafa Muammer Bey tarafından yeniden açılacak olan kız ibtidâî mektebine mahalli maarif gelirinden tahsis edilen 300 kuruş maaşla bir muallime-i ûlâ gönderilmesi gerektiğini, İzmit’te talip çıkmadığını bildirdi. 17 Nisan 1913 tarihinde İskece Hürriyet Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâsı Lütfiye Hanım Maarif Nezareti’ne takdim ettiği arzuhal ile İskece’de açılan Hürriyet Kız İbtidâî Mektebi Muallime-i Ûlâsı olduğunu, İstanbul’a çok güç şartlarda göç ettiğini, maaşını daha önce İskece Maarif Sandığı’ndan aldığını, ancak harbin başlangıcından itibaren maaşını alamadığını, zarurette olduğunu, babasının jandarma zabiti iken Edirne’de esir düştüğünü, bir yere tayin edilmesini istediğini ifade etti. 26 Nisan 1913 tarihinde Tedrisat-ı İbtidâîye Dairesi Müdürlüğü Birinci Şubesi Lütfiye Hanım’ın Ereğli Köyü’nde açılacak olan Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığına 300 kuruş maaşla tayinini kararlaştırdı. Maarif Nezareti 27 Nisan 1913 tarihinde İzmit İdâdî Mektebi Müdürlüğü’ne Ereğli Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığına 300 kuruş maaşla Lütfiye Hanım’ın tayin edildiğini, görevine başlama tarihinin arz edilmesi gerektiğini bildirdi. İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü 17 Temmuz 1913 tarihinde Maarif Nezareti’ne Lütfiye Hanım’ın 14 Haziran 1913 tarihinde görevine başladığını bildirdi. Lütfiye Hanım kısa süre sonra istifa etti.
Maarif Nezareti 8 Nisan 1913 tarihinde İzmit İdadi Mektebi müdürlüğüne Yatılı Dârülmuallimat’tan aliyyülâlâ derecede şehadetname alarak 1912 yılında mezun olan Kâmile Sadiye Hanım’ın sancak dahilinde rüşdiye veya ibtidâî mekteplerinden birine muallime-i ûlâ tayin edilmesi gerektiğini bildirdi. Rodos’ta doğan Kâmile Sadiye Hanım jandarma süvari mülâzım-ı evvelliğinden mütekait Kırşehirli Yusuf Ziya Efendi’nin kızıydı. Kâmile Sadiye Hanım 14 Aralık 1913 tarihinde İzmit Mutasarrıflığı tarafından Ereğli Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığına 400 kuruş maaşla atandı. Maaşının 300 kuruşu ahali, 100 kuruşu hazîne tarafından karşılandı. Kâmile Sadiye Hanım 25 Şubat 1914 tarihinde İzmit Kız Rüşdiye Mektebi muallime-i sânîyeliğine yine 400 kuruş maaşla atandı.
İzmit Mutasarrıflığı 16 Mayıs 1914 tarihinde Maarif Nezareti’ne Ereğli Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığının boş olduğunu, mektebe bir muallime-i ûlâ atanması gerektiğini bildirdi. Muallime-i ûlâlığa Dârülmuallimat mezunu Fatma Binnaz Hanım 2 Temmuz 1914 tarihinde Maarif Nezareti’ne takdim ettiği arzuhalle talip oldu. Maarif Nezareti 22 Temmuz 1914 tarihinde İzmit Mutasarrıflığı’na Ereğli Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığına Fatma Binnaz Hanım’ın atandığını, görev yerine gönderildiğini bildirdi. 29 Temmuz 1914 tarihinde Tedrisat-ı İbtidâîye İdaresi Fatma Binnaz Hanım’a tebyîn-i hüviyeti için vesika verdi.
Ereğli Kız İbtidâî Mektebi muallime-i ûlâlığına daha sonra Zehra Hanım atandı. Zehra Hanım Karamürsel’in işgali üzerine İstanbul’a göç etti. Maarif Nezareti 22 Ekim 1921 tarihinde Dahiliye Nezareti’ne Zehra Hanım’ın idare-i hususiyeden karşılanan birikmiş maaşlarının ödenmesi gerektiğini bildirdi.
1916 yılında Ereğli Köyü’nde bir erkek ve bir kız olmak üzere iki ibtidâî mektebi vardı. Evkafa ait olan mektep binaları eğitim-öğretim için elverişliydi. Erkek İbtidâî Mektebi’nde rahleler bulunmakla birlikte eskiydi. Mektepte başka ders araç gereci yoktu. Kız İbtidâî Mektebi’ndeki rahleler de eski ve sıhhi şartlara uygun değildi. Mektepte başka ders araç-gereci yoktu. Gökçedere Köyü İbtidâî Mektebi 1895 yılında açıldı. Köyde aynı yıl bir cami-i şerif inşa edildi. Mektep ve caminin ihtiyaçlarını Hazine-i Hassa Nezareti karşıladı. Ahali takdim ettiği mazbata ile II. Abdülhamid’e teşekkür etti. 2 Mayıs 1895 tarihinde çıkan irade-i seniye üzerine Hazine-i Hassa Nezareti mektebe gönderilen eşyanın 8440 kuruşluk bedelini karşıladı.
KAYNAKÇA
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Bâb-ı Âlî Evrâk Odası Belgeleri; Dâhiliye Nezâreti, Mektûbî Kalemi Belgeleri: DH. MKT. 1474/77, 4 Ocak 1888/19 R 1305; Dâhiliye Nezâreti, Umûr-ı Mahalliye-i Vilâyât Müdüriyeti Belgeleri: DH. UMVM. 165/91, 31 Aralık 1921/1 Ca 1340; DH. UMVM. 44/91, 26 Ekim 1921/23 S 1340; Hazîne-i Hassa Nezâreti Belgeleri, İrâdeler; 1310-1334 Yılları İrâdeleri, Dâhiliye: İrâde. Dâhiliye. 1349/2 (1315Ra-02), 9 Ağustos 1897/10 Ra 1315; 1255-1309 Yılları İrâdeleri, Dâhiliye: İrâde. Dâhiliye. 99310, 22 Şubat 1892/23 B 1309; Maarif Nezareti, Tedrîsât-ı İbtidâiye Belgeleri: MF. İBT.; Maârif Nezâreti, Mektûbî Kalemi Belgeleri: MF. MKT.; Bâb-ı Âlî Bünyesindeki Diğer Dâirelere Ait Belgeler, Meclis-i Vükelâ Mazbataları: MV. 70/1, 23 Mayıs 1892/25 L 1309; Bâb-ı Âlî Bünyesindeki Diğer Dâirelere Ait Belgeler, Şûrâ-yı Devlet Belgeleri: ŞD. 1568/33, 12 Temmuz 1897/11 S 1315; Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Belgeleri: TS. MA. e. 1386/67, 13 Şubat 1910/2 S 1328; Yıldız Sadâret Husûsî Marûzât Evrâkı: Y. A. HUS. 261/13, 29 Mayıs 1892/2 Za 1309.
Biray ÇAKMAK