Karamürsel ve Çevresindeki Tarihi Hamamlar

Hamam, Karamürsel ilçe merkezinin 4 Temmuz Mahallesi’nde, aynı isimle anılan caminin güneydoğusunda, o yapının bir parçası olarak yer almaktadır. Toplam 450 metrekarelik alana, Horasan tipi yapı tekniğiyle, hicri 983 yılında (M:1575) inşa edilen bina, 1921 yılına kadar varlığını sürdürmüş, bu tarihte ilçeyi işgal eden Yunanlılar tarafından ateşe verilmiş olsa da, daha sonra onarılarak 1948 yılına kadar ilçe halkına hizmet vermesi sağlanmıştır. Hamam, 14.05.1976 tarih ve 40 sayılı GEEYAK (Gayrimenkul Eski Eserler ve Yüksek Kurulu) kararı ile tescillenmiştir. Tarihi hamam, 1948 tarihinden sonra kullanılmadığından metruk bir hale gelmiş ve uzun bir aradan sonra 2017 yılında, Anıtlar Kurulunun desteğiyle Karamürsel Belediyesi tarafından aslına uygun olarak restore ettirilmiştir.

Bugün müze hâline getirilen Kara Bali Bey Hamamı ile ilgili Kara Bali Bey bin Ahmed Vakfiyesi senedinde şu satırlar mevcuttur: “Ve dahi adı geçen Karamürsel kasabasından hayırseverler, yolcular ve misafirler için bir kervansaray yapıp vakfettiler. Ve Müslüman çocukların eğitim ve tahsilleri için 1 adet dar-ı talim (okul) yanında, 1 adet çeşme yapıp vakfettiler. Ve bu kervansaray ile okulun ihtiyaçları için adı geçen bu kasabada 1 hamam ve hamamcının barınması için 1 ev yaptırıp vakfettiler.”

Kara Bali Bey Hamamı’nın yapımı ile ilgili şu hüküm kayıtlarda yer almaktadır:

“Fi 25 C Sene H.990(17.07.1582) Yalakabad kadısına hüküm ki: Mektup gönderüp nefs-i Karamürsel’de Bali Ağa Vakfında mütevelli olan Hasan meclisi şer’e gelüp vakf içün hamam bina etmek istedikde hamama ihtiyaç olduğun kasaba-i mezbureden sual olundukda taleb ederiz dedikde kasaba halkı cem’an gelip bizim hamama külli ihtiyacımız vardır İskele kurbünde hamam bina olunmak lazımdır deyu cevab verdiklerin arz eylediğin ecilden reca etdikleri mahalde hamam bina eylemelerin buyurdum ki hükm-i refi vusul buldukda emr-i mezkur üzre kasaba halkı taleb etdikleri mahalde vakf canibinden bir hamam bina etmek istediklerinde tamamen kimesnenin mülküne ve vakfına...buyurup hariçten kimseyi dahil etdirmeyesin.”

Günümüz Türkçesine göre hüküm: “Karamürsel Bali Ağa Vakfı’nda memur olan Hasan idaremize başvurup, adı geçen kasabada halkın ihtiyaç duyduğu ve talep ettiği bir hamamın kurulmasının lazım geldiğini belirtip gecikilmeden bu hamamın inşa edilmesi ricası kabul edilmiştir. Hamam, harici bir müdahalenin olmaması için vakıf mülkü içinde yer alıp halka açık olacaktır.”

Hersekzade Ahmet Paşa Hamamı

Hicri 917, miladi 1511 tarihinde kurulan Hersekzade Ahmet Paşa Vakfının tapu kayıtlarında yer alan ki bu kayıtların yer aldığı orijinal belge, A.B.D.’de, John Frederick Levis adlı bir kişinin koleksiyonundadırKaramürsel ilçe merkezindeki hamam, geçirdiği restorasyonlarla asırlar boyu ayakta kalmayı başarmış, aktif bir işletme olarak hizmetlerini sürdürmektedir.

1887-88 yıllarında, ilgili vakfın mülkiyetinden Moravizade Rıza Efendi’ye, daha sonra da Hacı Mehmed Bey ve kızlarına intikal eden bu yapı, 1921 yılındaki Kurtuluş Savaşı esnasında Yunan işgalcileri tarafından yakıldığından, uzun bir müddet yarı harabe halde kaderine terk edilmiştir. İlçe halkının ihtiyacına binaen 1950 yılında, Karamürsel Belediyesi tarafından satın alınan hamam restore ettirilerek yeniden hizmete sokulmuştur. Hamam, su ihtiyacını, asırlar önce bahçesine açılmış ve bugün de aktif olan kuyudan sağlamaktadır.

Gazi Mustafa Paşa Hamamı

Bugün ancak kalıntıları bulunan Gazi Mustafa Paşa Hamamı, Karamürsel’in Pazarköy Mahallesi’ndedir. Osmanlı döneminde “Karye-i Pazaryeri” adıyla bilinen mahalledeki hamam, 116/2270 numaralı BOA vesikasında da yer alan Gebze Çoban Mustafa Paşa Vakfı’nın muhasebe defterinde görülmektedir. Aynı adla anılan ikinci hamam ise, Gebze’deki yine aynı vakfa ait cami külliyesi içindedir.

Yukarıda belirtilen tarihi hamamlardan başka diğer iki hamam ise, Karamürsel’in en büyük mahallesi Ereğli ile iki asır önce heyelan sebebiyle boşaltılan eski Konuklu Köyü sınırları içindedir. Bu iki hamamın bugün sadece kalıntıları mevcuttur.

KAYNAKÇA

Erdoğan Özdemir, Kaptan-ı Derya Karamürsel, 5. Baskı, Zinde Yayınevi, İstanbul 2017, s. 105-106; BOA, Mühimme Defteri No: 47, s. 216; Heat W.Lowry, Hersekzade Ahmet Paşa Bildirisi, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi SempozyumuII, Cilt I, s. 21; Selçuk Seçkin-Bahadır Bozdağ, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirisi, Cilt III, s. 1909; Vakıflar Gn. Md. de, 629 no.lu defterin 453. sayfa 346. sırasındaki Hicri 983 (1575 M.) Tarihli Kara Bali Bey bin Ahmed Vakfiye Senedi; Ahmet Nezih Galitekin, Kocaeli Su Medeniyeti Tarihinden Birkaç Damla, İSU Gn.Md. Kültür Yayınları No: 1, Şan Ofset, İstanbul 2006, s. 261-262-266-267-268.

Erdoğan ÖZDEMİR