İzmit Körfezi’nin Son Bulduğu Noktadaki Mahalle

Karabaş Mahallesi, İzmit Körfezi’nin son bulduğu noktada, kısacık bir sahil şeridi ardına eklemlenen Kumla Deresi’ni güneyden sınır edinir. Batısında yer alan Ömerağa Mahallesi’nden itibaren İzmit’in tarihi sahil mahalleleri sıralanmaya başlar: Ömerağa, Tepecik, Kemalpaşa, Kozluk. Tam ortasından geçen transit İstanbul-Ankara karayolu mahalleyi ikiye böler.

Batıda Ömerağa Mahallesi (Abdurrahman Yüksel Caddesi, Pertev Paşa Caddesi ile), kuzeyde Çukurbağ (İnönü Caddesi ile) ve Cedit Mahallesi (Akça Cami Caddesi ile), doğuda Cedit (Leyla Atakan Caddesi ile) ve Körfez Mahallesi ile; güneyde Sanayi Mahallesi ve İzmit Körfezi’nin Bursa yönüne döndüğü bölge ile sınırlıdır. İller Bankası kayıtlarına göre 1914 yılında Karabaş Mahallesi 280 hane 850 kişiden oluşmaktadır. Karabaş Mahallesi’nin Ankara Karayolu Caddesi kuzeyinde kalan bölümü ticaret ve ikametgâh bölgesidir. Ankara Karayolu Caddesi’nin sahil tarafında ise İzmit’in önde gelen bazı idari, kültürel, sosyal ve prestij yapı kompleksleri yer alır. Kocaeli Fuar Alanı, Sabancı Kültür Merkezi, N-City Alışveriş merkezi, 41 Burda Alışveriş Merkezi ve 2008 yılında hizmete açılan Kocaeli Büyükşehir Belediye Binası bu mıntıkada yer almaktadır. Söz konusu binaların oldukça iddialı modern mimari üsluplarla, etkileyici bir tarzda inşa edildiklerini ve son derecede kuvvetli peyzaj düzenlemelerine haiz bir şekilde kentin prestij unsurlarını oluşturduklarını belirtelim. Her yılın muayyen dönemlerinde bu bölgede ulusal ve uluslararası etkinlikler, fuarlar düzenlenir. İzmit sanayiinin vitrini olabilecek kültürel ve ticari faaliyet unsurları bölgede yerleşiktir. Ağır çevre sorunları yaşayan İzmit’te bu sahil bölgesinin ıslah edilerek kültürel, sosyal, idari ve ticari fonksiyonlara ayrılması ve rekreasyon anlamında nitelikli çalışmalar yapılması şehircilik açısından da bölgede sanayileşmenin ağır yükünün kaldırılması konusunda da ilerlemeler sağlamıştır. Ancak İzmit’in kronik sorunu olan kıyı ile kentin ilişkisinin kopukluğu çok daha fazla çaba göstermeyi ve daha nitelikli projeler geliştirmeyi gerektirmektedir. Bugün için yapılan çalışmaların bu anlamda iyi bir başlangıç olduğu düşünülebilir.

Ankara Karayolu’nun kuzeyinde kalan bölgede ise İzmit’in en önemli tarihi miraslarından biri yer alır: Pertev Paşa Camii ve Külliyesi, diğer adı ile Yeni Cuma Camii. Pertev Paşa Camii ve Külliyesi hemen kuzey sınırından İzmit’in ünlü yürüyüş yoluna, yani Demiryolu Caddesine açılır. Tarihi İzmit Demiryolu Caddesi, başlangıç noktası Hanlariçi mevkiinden Anıtpark ve Kocaeli Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi binalarına kadar uzansa da Karabaş Mahallesi içinde yer alan son bölümünde tarihi miras olarak ele alınabilecek önemli yapılardan Pertev Paşa Camii ve Külliyesi’ne ek olarak bir de Ulugazi İlkokulu bulunur. Tarihi İzmit Demiryolu Caddesi, İzmit’in yürüyüş yolu uzun bir güzergâh olup başka pek çok, mimari, tarihi, kültürel, ticari ve sosyal unsuru bağrında taşırken, bunların sadece küçük bir bölümü Karabaş Mahallesi’nde yer alır.

Pertev Paşa Camis ve Külliyesi’nin önemli bazı unsurları bugüne kadar ulaşamamışsa da külliye dahilinde bulunan Sıbyan Mektebi bugün ayakta kalmayı başarmıştır. Sıbyan Mektebi, Pertev Paşa adına Kethuda Sinan Ağa tarafından inşa ettirilmiş olup kendi bünyesinde bir ön avlu ile çevrelenmiştir. Avlunun batısında düzgün keşmetaşlı bir kapı yer alır. Avlu duvarı kabayonu taş malzemeden yapılmıştır. Batı cephesi ise kesme taştandır. Günümüzde Diyanet İşleri Başkanlığı Aile ve Dini Rehberlik Bürosu olarak kullanımdadır.

Mahallenin bir diğer önemli mimari tarihsel mirası ise Ulugazi İlkokuludur. İzmit valisi Eşref Sait döneminde yapılan okulun açılışı Cumhuriyetin onuncu yılına denk gelmiştir. Dikdörtgen kâgir bir yapı olup dışa çıkma yapar. Üç katlıdır ve girişi güney tarafındandır. Ön cephenin ortasından merdivenlerle çıkılan bir sahanlık iki kare sütun tarafından taşınır. Geniş saçaklı bir kırma çatıya sahiptir. Pencereleri dikdörtgen olup giriş katlarda basıktır. Her iki yan tarafından girişleri vardır. Birinci Ulusal Dönem Mimari Üslubu’nun son demlerine denk gelmişse de ana hatları ile bu üslubu yansıtır. Günümüzde İzmit Teknik ve Meslek Lisesi olarak hizmet vermekte olup oldukça iyi durumdadır.

Karabaş Mahallesi İzmit’in kronik tarihsel sorunu, kentin transit yolla ikiye bölünmesi ve sahille ilişkisinin kesilmesini bir oranda avantaja çevirebilmiş, geçmişle moderniteyi bir potada eritebilmiş önemli bir mahalledir.

KAYNAKÇA

Avni Öztüre, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, Çeltür Matbaası, İstanbul, 1981; Engin Ürkmez, İzmit’te Türk Eserleri, Kocaeli Büyük Şehir Belediyesi, Kocaeli 2007; Hamza Gündoğdu, Rümeysa Işık, “İzmit Petev Paşa Külliyesi’nim Klasik Osmanlı Mimarisimdeki Yeri ve Önemi”, Uluslararsı Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyum Bildirileri, Editörler: Haluk Selvi, Bilal Çelik, Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları, s. 1587-1607; Hüseyin Erol, İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi, İzmit Rotary Kulübü, Sesim Ofset, Kocaeli, 2013; İller Bankası İmar Planlama ve Yapı Dairei Reisliği Şehircilik İşleri Müdürlüğü, İzmit Analitik Etüdler, İller Bankası Harita Genel Müdürlüğü Matbaası Döner Sermayesi, Ankara, 1970; İlknur Aktuğ, İzmit Pertev Paşa Yeni Cuma Camii, Ankara, Kültür Bakanlığı, 1990; Nevnihal Erdoğan, Sonay Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, İzmit Kent Merkezi Mahalleler-Sokaklar-Mimari Eserler, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İse Reklam, İstanbul 2011; Nezih Fıratlı, İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi, M.E.B. Yayınevi, İstanbul, 1971; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Düzey Matbaa LtdŞti, İstanbul 2009; Rıfat Yüce, İzmit ve Çevresel Tarihi, Kocaeli, İzmit Rotary Kulübü, 1998; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli 2011; Zeynep Hatice Kurtbil “Pertev Paşa Külliyesi”, Türk Dinayet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34. Cilt, İstanbul, 2007, s. 236-238.

Nevnihal ERDOĞAN