İzmit’te Tarih Koridorunun Olduğu Tarihi Semt

Kocaeli’nin eski yerleşimi, Orhan Tepesi’ndeki İç Kale çevresine, yamaçlara ve az eğimli düzlüklere kurulmuştur. Kentin bu bölümü yoğunlukla korunması gereken sivil mimarlık örnekleri ile doludur. Bu yapılar çoğunlukla dar yokuşlu, ortasından yağmur sularının aktığı kanallar bulunan Arnavut kaldırımı döşeli sokaklar boyunca yolun iki tarafına sıralanmışlardır. Kapanca Sokağı da içerisinde yer alan sivil mimarlık örnekleriyle günümüze kadar gelmiş, özgün dokusunu koruyan sessiz ihtişamıyla bizi karşılamaktadır.

İzmit ilçesi Akçakoca Mahallesi’nde yer alan Kapanca Sokağı, İzmit kentinin 19. yüzyıl mimarisi ve kent dokusu özelliklerini barındıran nadir sokaklarından biridir. Yamaçta konumlanan eski kent dokusu arazi eğiminden dolayı organik plan şeması üzerine kurulmuştur. Geleneksel mimarinin egemen olduğu konut yapıları genellikle bahçeli düzende, iki katlı olarak inşa edilmiştir. Evlerin yapısal özellikleri çoğunlukla ahşap yapı elemanlarından oluşmaktadır. Konutların alt katları kâgir, üst katları bağdadi tekniğinde sıvalıdır. Ayrıca pencereler, çıkmalar ve büyük balkonlarla bu evler dışarıya doğru açılmışlardır. Geçmişte İzmit’in sokaklarında yaygın olarak kullanılan Arnavut kaldırımı taşları Kapanca Sokağı’nda korunarak orijinal haliyle kullanılmıştır. 150,70 m uzunluğundaki Kapanca Sokağı; güneybatıda Sadettin Yalım Caddesi ile kuzeydoğuda Sırrı Paşa Caddesi’ni birbirine bağlamaktadır. 3610 m2 lik bir alana sahip Kapanca Sokağı’nda, 14 adet tescilli, 6 adet tescilsiz yapı bulunmaktadır.

1987 yılında Kapanca Sokağı tescillenmiş ve İlk canlandırma çalışmaları, “İzmit Evlerini Koruma ve Yaşatma Projesi (İZEYAP)” ile başlamıştır. 1994’te 25 resmi kuruluş ve sivil toplum örgütünün katılımı ile imzalanan Sırrı Paşa Sözleşmesi’nin ardından İZEYAP derneği resmiyet kazanmıştır (Şen, 1996, s. 24). Projenin amacı İzmit kentinin kimlik sorununa çözüm getirmek, kentlinin yaşadığı ortama duyarlılığını sağlamak, sorunları belirginleştirip kente sahip çıkmasına öncülük etmektir (İZEYAP Bülteni, 1995, s. 16-17). 1994’te, Kapanca Sokağı’nı da içine alan koruma amaçlı imar planı yapılmıştır. Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent şubesine bağlı çalışan Galata grubu İZEYAP projesinin önemli bir bileşeni olmuştur. Galata grubu, Kapanca Sokağı’nın tümünde rölöve ve restorasyon projesi yapmış, kentsel tasarım projesi geliştirmiştir. Bu çalışmalardan sonra İZEYAP ile 1995-1996 yıllarında sokakta bulunan 12 tescilli yapıdan 10’unun çatısı, 7’sinin cephe onarımında birinci ve ikinci katlarının ahşap kaplamaları yenilenmiş, zemin katlarındaki taş duvarlarda herhangi bir onarım yapılmamıştır (Ayyıldız ve Özbayraktar, 2005, s. 34-37). Saraybahçe Belediyesi, İZEYAP projesi kapsamında tescil levhalama çalışmalarını yapmıştır (2008).

İç kale çevresi koruma amaçlı imar planı içerisinde (10.06.1995-3785) kalan Kapanca Sokağı’nda İzmit Belediyesi tarafından 2009 yılından itibaren kamulaştırma çalışmalarına başlanmış, 189 ada 16-18-23-24-25 ve 190 ada 13-10-9-1 nolu parsellerdeki tescilli sivil mimarlık örneği yapıların restorasyon ve rekonstrüksiyon projeleri hazırlanmıştır. Ayrıca sokak genelinde koruma çalışmaları kapsamında sokak sağlıklılaştırma projesi hazırlanmıştır. Kocaeli Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nden onaylı projeleriyle 11 adet tescilli yapının restorasyon çalışmaları tamamlanmıştır. Üç ayrı dönemde yapılmış olan ve 100 yıllık bir periyodu kapsayan zaman içindeki imar planları incelendiğinde (İzmit Belediyesi İmar ve Şehircilik Arşivi), Kapanca Sokağı’nın morfolojik yapısının, parselasyon durumunun, sokak başlangıç ve bitiş noktası arasındaki kot farkının değişmediği, aslına uygun olarak restore edildiği açıkça görülmektedir.

İzmit’te bir dönemin mimari ve sanat anlayışını, yöresel yaşam biçimini yansıtan, kent kimliğinin korunmasına öncü model olacak şekilde mimari mirasımızı yaşatan Kapanca Soka’ğı kültürel etkinlikleri barındıran kent mekânı kimliği içerisinde varlığını sürdürmektedir.

KAYNAKÇA

(Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi arşivi); (Kocaeli Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu Arşivi); (İzmit belediyesi imar ve şehircilik müd. arşivi); (İzmit belediyesi emlak istimlak müd. arşivi); İzeyap Bülteni, Sayı 95/3, Doruk Basım Yayın, İzmit 1995. s. 16-17.; Nilgün; Akcan, “Kapanca Sokak ve Sırrı Paşa Sözleşmesinin Gelişimi”, KMİM Dergisi, Eylül-Ekim-Kasım, Sayı 1. Kocaeli 2006,s. 28-29; Sonay, Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, “Belleğini Arayan Kent: Bir Kentin; “Görün(mey)en Yüzü”, Tasarım Dergisi, Sayı 149, 2005, s. 34-37.

Ali İhsan ENGÜR