Veliahmet Mahallesi Camilerinden
İzmit, Veliahmet Mahallesi’nde Alaca Mescid Sokak üzerinde yer almaktadır. Yapının son yıllara kadar giriş kapısı üzerinde bulunan inşa kitabesi günümüzde mevcut değildir. İznik çinilerinin nadide örneklerinden olan kitabenin okunuşu şu şekildedir:
“Bina hâza’l-mescidi taleben li-rıdâ’l-lahiTe’âlâ ve alâibtigâi rahmeti rabbihi el-hacc bin Mustafâ Muhammed eş-şehîrbigümüşlî zâde târih fî sene sebi ve elfin (H.1007/M.1598-1599).”
Kitabeye göre El-Hac Mustafa Gümüşlüzâde tarafından H.1007/M.1598-1599 yılında inşa ettirilen yapı 1999 Marmara depreminde büyük hasar almıştır. Minaresinin çatı üzerine yıkılmasıyla beden duvarları yıkılan yapı 2006 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılarak günümüzdeki halini almıştır.
İzmit körfezine hâkim bir yamaç üzerinde inşa edilmiş olan Alaca Mescid banisinden ötürü Gümüşlüoğlu Camii olarak da anılmaktadır. Camii kuzeyden güneye eğimli bir alan üzerine inşa edilmiştir. Bu suretle cepheler arasında kot farkı bulunur. Kare planlı cami dıştan kiremit kaplı kırma çatıyla, içten ahşap tavanla örtülüdür. Ahşap tavan beden duvarlarına bindirilmiştir. Harimin kuzeyinde ahşap ayaklar tarafından taşınan bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Yapının minaresi harimin kuzeybatı köşesine yerleştirilmiştir.
Caminin girişi kuzey cephede yer alır. Giriş kapısının iki yanına altlı üstlü ikişer pencere yerleştirilmiştir. Doğu cephede altta ve üstte üçer pencere; güney ve batı cephelerde ise ikişer pencere yer almaktadır. Cephelere simetrik yerleştirilen pencerelerden alt sıradakiler düşey dikdörtgen, kemersiz ve demir şebekeli; üsttekiler yuvarlak kemerli, alçı şebekelidir. Kare planlı harimin duvarları tümüyle sıvalı vaziyettedir. Güney cephenin ortasında yer alan mihrap nişi 1999 depremi öncesinde yuvarlak kemerli yarım daire kesitliyken günümüzde sivri kemerli, beşgen planlı bir görünüme sahiptir. Mihrap nişi iki yanda yivli sütunlarla sınırlandırılmıştır. Nişin üstünde bir kitabe yer almaktadır. Mihrabın sağındaki minber ve harimin güneydoğu köşesindeki vaaz kürsüsü son onarımlarla birlikte eklenmiştir.
Son cemaat yeri harim tavanının devamı olarak düzenlenmiş ahşap bir tavanla örtülüdür. Örtü sekiz adet ahşap ayak tarafından taşınmaktadır. Revak üç taraftan ahşap korkuluklarla sınırlandırılmıştır. Minare, harimin kuzeybatı köşesinde yer almaktadır.
Kare kaide ve üzerindeki pabuç almaşık teknikle inşa edilmiş, silindirik gövdede tuğla malzeme kullanılmıştır. Tek şerefeli minarenin gövdesi altta ve üstte bileziklerle hareketlendirilmiştir. Şerefe altlığında beş sıra testere dişi göze çarpar. Minare sivri bir külahla örtülmüştür. Caminin dış cepheleri sıvasızdır. Beden duvarları kaba yonu taş ve tuğlanın nöbetleşe diziliminden müteşekkil almaşık duvar tekniğiyle inşa edilmiştir. Cepheler üst tarafta iki sıra testere dişi frizle nihayetlenir.
Yapı süsleme açısından oldukça sade bir görünüm sergiler. Buna karşın günümüzde çini kitabesi oldukça dikkat çekicidir. Üç satır kitabe sülüs hatla yazılmıştır. En dışta siyah bir konturla çevrelenen kitabede yazılar beyaz zemin üzerine lacivert renkle yazılmıştır. İlk iki satır kısa kenarlarda dekoratif kemerle kartuşlar içerisine alınmıştır. Dış çerçeve ile kartuş kemerleri arasında kalan alanlarda mavi zemin üzerine rumî ağırlıklı bitkisel kompozisyonların işlendiği görülür. Tarih satırı daha dar tutulmuştur. Üst sıradakiler gibi kısa kenarlar dekoratif kemerli kartuşlar içerisine alınmıştır. Bu satırın iki yanında hatâyî, palmet, rumî, kıvrık dalllar ve yapraklardan müteşekkil bitkisel kompozisyonlar yer almaktadır. Çini kitabede kırmızı, beyaz, yeşil ve lacivert renkler kullanılmıştır. Alaca Mescid (Gümüşlüoğlu Camii) ilk inşasından günümüze ulaşamamıştır. 1999 Marmara depremi öncesinde çekilen fotoğraflarda beden duvarlarının sıvalı olduğu görülmektedir.
KAYNAKÇA
Engin Ürkmez, İzmit’te Türk Eserleri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 2007, s. 139; Kocaeli Kültür Envanteri, (hzl. Taner Aksoy vd.), Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 2011, s. 72; Şennur Kaya, “İzmit’te Çinili Yapılar”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV Bildirileri, Cilt: 3, Kocaeli Büyük Şehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 2018, s. 2087-2095; Zeynep Ahunbay vd., “İzmit’te Depremler ve Kültürel Mirasın Korunması”, Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Cilt: 3, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 2015, s. 17031719.
Erkan ATAK