Kapalı Ceza İnfaz Kurumu

Mahbes olarak nitelendirilebilecek hapsetme mekânlarının yerini 1839 yılında Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesiyle başlayan süreçte modern hapishaneler almaya başlamıştır. Osmanlı coğrafyasının tamamında kurulan bu hapishaneler, idari birimin büyüklüğüyle doğru orantılı olarak yapılandırılmıştı. En büyükleri vilayet merkezinde olan hapishanelerin orta büyüklükte olanları sancak merkezlerinde, en küçükleri ise kaza merkezlerindeydi. Kandıra hapishanesi, imparatorluktaki kaza hapishanelerinin neredeyse tamamında olduğu gibi, hükümet dairesinin alt katındaki bir odadan ibaretti. 1897 yılına gelindiğinde hapishanenin, hükümet konağının altındaki yerinden taşınması için ilk teşebbüste bulunmuş, yeni bir hapishane inşası için proje geliştirilmiş fakat hayata geçirilememişti. 1901 yılında hükümet dairesinin altındaki hapishane harap ve sağlıksız bir hâldeydi. Öte yandan, 1890 yılında Kandıra’da kadınlar için bir hapishane kiralanmak istenmiş fakat mali sebeplerden dolayı kiralanamamıştı. 1911 yılında Kandıra’da artık kadınlar için de bir hapishane vardı. Bu hapishane hükümet konağının dışında kiralık bir binada varlığını sürdürmekteydi. 1911 yılında Kandıra Hükümet Dairesi’nin yıkılmaya yüz tutmuş olmasından dolayı erkek hapishanesi de ayrı bir bina kiralanarak şehir merkezine taşınmıştı. Söz konusu hapishanede 300 kuruş maaş alan bir müdür ve her biri 150 kuruş maaş alan dört gardiyan görevlendirilmişti. Gardiyan sayısı bir kaza hapishanesi için fazlaydı. İzmit’te hem kadın hem erkek hapishanesinin kiralık olduğu tek kaza Kandıra’ydı. 1914 yılında kadın hapishanesi için aylık 24 kuruş kira ödenmekteydi. Kadın hapishanesi olarak kullanılan yapı, mahalle arasındaki bir evin tek odasından ibaretti. Erkek hapishanesi 112 kuruş kira ödenen, ahıra benzer bir odaydı. En fazla 15 kişinin sığabileceği bu oda, oldukça rutubetli ve sağlık koşullarına uymaktan oldukça uzaktı. Hapishanede yatan mahkûm ve mevkuf (tutuklu) sayısı 15’ti. Hapishanenin sağlıksız ve tıka basa dolu oluşu her an salgın hastalıkların baş göstermesine sebep olabilirdi. Mahkûm ve tutukluların kanun gereği ayrı yerlerde kalması gerekirken hapishanenin tek oda olması buna izin vermiyordu. Memur ve gardiyanlar için de ayrı bir mahal yoktu. Şüpheli şahıslar için bir nezarethane mevcuttu ama orası da pis ve ışıktan yoksun, yeraltında bir odaydı. Sonuç olarak 1914 yılında Kandıra kazasına yeni bir hapishanenin inşa edilmesi zorunluluk halini almıştı. Fakat mali durum yeni bir hapishanenin inşa edilmesine imkân vermediği gibi kasabada uygun bir yer olmadığından başka bir yapının kiralanarak hapishaneye dönüştürülmesi yoluna da gidilememişti. 1916 yılının başlarında hapishane eski yerinde varlığını sürdürmekteydi. Hapishane ve tevkifhane vazifesi gören odanın sağlıksız, korunaksız, ahırı andıran yapısı firar girişimlerini de beraberinde getirmekteydi. Nitekim hapishanenin korunaksız yapısından istifade eden mahkûmlar firar etmeye çalışmış fakat gardiyanlar bu teşebbüse engel olmuşlardı. Bu olay hapishanenin tekrar taşınmasını gündeme getirmiş fakat bu sefer hapishane inşa edilmesi yerine daha iyi şartlara sahip yeni bir yapının kiralanması yolu seçilmişti. 1917 yılının hemen başında Karadevran Mahallesi’nde varlığını sürdürmekte olan hapishanede Selahaddin isimli bir memur ile Şerif Ali isimli bir gardiyan görev yapmaktaydı. 1911 yılında 5 kişi olan hapishane personeli artık 2 kişiden ibaretti. Yıllar içinde mahkûm ve mevkuf sayısı artış göstermiş, 1914 yılında 15 olan sayı, 1919 yılı Kasım ayında 39, 1920 yılının Şubat ayında ise 26 olmuştu.

Cumhuriyet döneminde Kandıra merkezindeki Çarşı Mahallesi’nde İzmit ve Sakarya caddelerinin birleştiği noktada yer alan iki bina, hapishane olarak kullanılmaktaydı. Erkek hapishanesi 30-40 kişi kapasiteli olup günümüzdeki Emniyet Müdürlüğü binasının olduğu yerdeydi. Kadın hapishanesi ise bu yapının tam karşısında bulunan ahşap bir binaaydı. Binada bir de gardiyan odası bulunmaktaydı. 1960’lı yıllara kadar varlığını bu şekilde sürdüren Kandıra hapishanesi 1960 askeri darbesinden sonra Kandıra-Kefken yolu üzerinde bulunan binaya taşınmıştı. Devlet eliyle inşa ettirilen bu yapı bir dönüm arazi içerisinde olup yaklaşık 500 metrekarelik kapalı alana sahiptir. Taş duvarlarının yüksekliği ise 4,5 metredir. En fazla birkaç yıl ceza alan mahkûmların tutulduğu hapishane iki havalandırma alanı, her biri 20-25 metrekare olan dört koğuş, bir uzun koridor ve idari odalara sahip taş bir yapıdır. Kocaeli 1 ve 2 No’lu T Tipi Ceza İnfaz Kurumları’nın hizmete açılmasıyla 12.06.2010 tarihinde yukarıda anlattığımız Kandıra cezaevi taşınmaya başlanmış ve kısa sürede boşaltılmıştı. Eski hapishane, boşaltıldığı 2010 yılından bu yana atıl durumdadır. 2019 yılı başında itibarıyla kültür varlıkları kapsamında değerlendirilmek üzere, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıklarını Koruma Birimi ve Kocaeli Valiliği Kültür Birimi ortaklığıyla restorasyon çalışmaları başlatılmıştır.

2021 yılı sonundan itibaren Kandıra ilçesi sınırları içinde 5 cezaevi (hapishane) mevcuttur. Kocaeli Açık Ceza İnfaz Kurumu, Kocaeli 1 No.lu F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumu, Kocaeli 2 No.lu F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumu, Kocaeli 1 No.lu T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu, Kocaeli 2 No.lu T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu olarak adlandırılan cezaevlerinin tamamı Kandıra ilçesi sınırları içerisindedir.

KAYNAKÇA

BOA. DH. TMIK. S. 16/77; BOA. DH. MKT. 2520/96; BOA. DH. MKT. 1791/120; BOA. DH. MB. HPS. M. 54/3. Lef 33; BOA. ML. EEM. 926/23; BOA. DH. MB. HPS. M. 3/18. Lef 6; BOA. DH. MB. HPS. 43/70. Lef 12; BOA. DH. MB. HPS. 45/35. Lef 9; BOA. DH. MB. HPS. M. 26/63. Lef 1; BOA. DH. MB. HPS. M. 40/91. Lef 3; BOA. DH. MB. HPS. M. 41/76. Lef 10; Halim Demiryürek, Osmanlı Hapishaneleri (1913-1914), İstanbul 2019, s. 58; Gültekin Yıldız, Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), İstanbul 2012, s. 328-329; https://www.bizimyaka.com/haber/3139233/kandira-cezaevi-adliye-binasi-mi-olacak, Erişim Tarihi: 16.10.2021; https://cte.adalet.gov.tr/Home/ haritaliste Erişim Tarihi: 16.10.2021; Kaynak Kişi: Kadir Ekinci, Kandıra Kaymakamlığı Yazı İşleri Şefi, Görüşme Tarihi: 02.10.2021.

Kurtuluş DEMİRKOL