Hamam suyun ısıtılarak insanların yıkanması için yapılmış yerlerin genel adıdır. Hamam kelimesinin kökeni Arapça ısıtmak, sıcak olmak anlamındaki “hamm”dır. Hamam kelimesinin sözlük anlamı ısıtan yer olup yıkanma yeri manasında kullanılır. Türkçe karşılığı “yunak”tır. İnsanlar doğal sıcak su KAYNAKLARından faydalanmak için de hamamlar yapmışlardır. Bu mekânların üstü açık olanlarına “ılıca”, kapalı olanlarına “kaplıca” denir. Bu yapılar için hamam terimi kullanılsa da hamam, suni ısıtma sistemi ile ısıtılan, yıkanmak için yapılmış binaların genel adıdır. Kaplıcaları hamamlardan ayıran özellik kaplıcaların ortasında havuz bulunmasıdır.

Türkler hamama büyük önem vermişlerdir. Daha Selçuklular devrinde ordunun konakladığı yerlere çadır hamamları kurulması bu önemi gösterir. Osmanlılarda ise devletin sınırlarının ulaştığı yerlerde çok sayıda umumi hamam inşa edilmiştir. Umumi hamamlardan başka konak ve yalıların yanlarında küçük özel hamamlar da yapılmıştır.

Kandıra’da iki hamam bulunmaktadır. Bunun yanında, küçük yerleşim yerlerinde, köylerde ortak hamamların varlığına dair yer adlarından ipucu alabilmekteyiz. Kandıra’da yok olmuş köylerden Kaymas, Erikli, Ahmethacılar ve Şeyh Köyü arasında Karaveliler Köyü civarında Hamamaltı adı verilen bir mevki adı ile karşılaşmamız, daha önce köy ölçeğinde hamamların varlığını ortaya koymaktadır.

Yeşil Hamam

Kandıra İlçesi Çarşı Mahallesi 361 ada, 2 parselde bulunan, Kandıra’nın tanınmış ailelerinden Yelkencioğlu Ailesi’ne ait olan hamam, 1966 yılında Sivaslı Mehmet Yüksel tarafından satın alınmıştır. Bugünkü sahipleri, hamamın 1300’lü yıllarda yapıldığını söylemektedir. Arşiv KAYNAKLARında Kandıra’daki Yeşil Hamam ile ilgili herhangi bilgi-belge ve dokümana rastlanmamıştır. Bunun yanında Kandıra Seyrek Kalesi civarında bir hamam kalıntısından söz edilmekteyse de biz yaptığımız araştırmalarda bir kalıntı tespit edemedik.

Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 11.07.2017 tarih ve 3048 sayılı kararı ile 2. grup taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilen Yeşil Hamam’ın geç Osmanlı dönemine ait olduğu değerlendirilmiştir. Külhan bölümündeki yapı elemanlarına bakıldığında eserin çok daha öncelere tarihlenebileceği görülmektedir. 4 kubbeli, odun ateşiyle ısıtılan ve saunası bulunan Yeşil Hamam, pazartesi günleri 12:00-18:00 saatleri arası kadınlar, diğer günler erkekler tarafından kullanılmaktadır.

Geleneksel Türk hamamı düzeneğine uygun olarak Kandıra Yeşil Hamam da soğukluk, sıcak alan ve külhan olmak üzere üç bölümden oluşur. Soğukluk, Anadolu Türk hamamlarında soğukluk bölümünden sıcaklığa giriş, genellikle sıcaklığın aksiyal eyvanlarından biri içinden olmaktadır. Yeşil Hamam’ın kuzey cephesine doğru genişletilen bu bölümünde giyinme odaları yer almaktadır. Giyinme odaları iki katlıdır. Her katta sağda ve solda simetrik üçer odadan, bir katta 6 oda, toplamda 12 oda bulunmaktadır.

Sıcak alan (hamam içi) göbek taşı ve yıkanma odalarının bulunduğu sıcak halvet bölümünden oluşur. Göbek taşının altı sıcaktır ve buraya uzanarak rahatlamaya çalışılır. İki tane kurna bulunur ve oldukça sıcaktır, yıkanma ve terleme bölümüdür. Sıcak halvet küçük odalardan oluşur, sadece yıkanma amaçlı kullanılır, en sıcak bölümlerden biridir. Her odada üçer kurna bulunur.

Külhan bölümü hamamın ısıtıldığı bölümdür. Bu bölüm ana mekândan aşağıda yer alır, hamamın altında oda oda boşluklar vardır. Türk hamamlarında genellikle sıcaklık mahallinin bir duvarı boyunca uzanan sıcak su deposunun gerisinde yer alan külhan, uzunluğu bu deponun boyuna eşit, genişliği hamamın tek veya çift oluşuna, arsanın durumuna bağlı olarak değişen bir yakıt deposu ve tesisat mahallidir.

Seyrek Kalesi Hamamı

Bizanslılar döneminde ticaret merkezi olarak gelişmiş, limanı da bugünkü Seyrek Koyu’nda kurulmuştur. Hâlen Seyrek Koyu’nda bir kale kalıntısı mevcuttur. Romalılar döneminde ithalat ve ihracat merkezi olan kale, şimdi sular altındaki (Sirek) Seyrek İskelesi’ni korumak amacıyla yapılmıştır. Bu kalenin üç tarafı denizle çevrilidir. İki metre genişliğinde dar bir yolla karaya bağlantısı vardır. Kalenin yanında kireç, taş ve tuğladan yapılmış bir hamam ve kalenin yolu üzerinde Bizans prenslerine ait lahit bulunmaktadır, günümüzde yıkıntı halinde olan kalenin taş ve toprakları ile örtülmüştür.

KAYNAKÇA

agahamami.com.tr; Ali Dost Ertuğrul, “Hamam Yapıları ve Literatürü”; Cahide Aydın İpekçi, Elif Özlem Aydın, “Kocaeli Yerel Yapı Malzemesi KAYNAKLARı,” Gebze Teknik Üniversitesi, Gebze; kandira. gov.tr; Yılmaz Önge, “Anadolu Türk Hamamları Hakkında Genel Bilgiler ve Mimar Koca Sinan’ın İnşa Ettiği Hamamlar,” s. 404.

Adem ARI