Kocaeli’nin GSYH’sı

Kocaeli bölgesi, Türkiye’nin en dinamik üçgeni hâline gelen ve bu yöndeki gelişimini daha da belirgin hâle getiren İstanbul-Sakarya-Bursa çeperinin merkezinde, çeperdeki her üç nokta ile bütünleşmiş bir bölge olarak tanımlanabilir. Öncelikle, bir sanayi bölgesi olarak ifade edilebilecek olan Kocaeli’nin, bütün yapılanmasının sanayi üretiminin oluşumu ve devamını sağlamaya dönük olarak şekillendiği söylenebilir. Bölgenin bu özelliğini, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinin geçirdiği sanayileşme ve kalkınma evrelerindeki gelişmişliği ile elde ettiği, sahip olduğu birikimle gelecekte de bu karakterini devam ettireceği belirtilebilir.

Konu bu yönü ile ele alındığında, öncelikle görülür ki Kocaeli çok yakın gelecekte sadece Türkiye için değil, aynı zamanda küresel dünyada da öne çıkan kent olma vasfını daha da pekiştirecektir. Araştırmalara göre Kocaeli 2004 yılında, Türkiye GSYH’ndaki

%3,07 olan payını 2019 yılı itibariyle %4,02’ye çıkarmıştır. Aynı yıllar itibariyle, Türkiye genel büyüme oranlarının üzerinde olmak üzere %25,5’e ulaşan bir gelişme göstermiştir.

	2004	2007	2008	2009	2010	2011	2014	2017	2018	2019
Türkiye	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00
Kocaeli	3,07	3,21	3,28	3,08	3,19	3,44	3,62	3,87	4,03	4,02

Tablo No 1: Kocaeli’nin Türkiye GSYH Payı (%)

 

	2004	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019
Türkiye	5,961	12,480	12,112	11,019	10,883	10,617	9,693	9,127
Kocaeli	9,027	20,572	19,900	17,987	17,618	17,710	16,648	14,304

Tablo No 2: Kocaeli’de Kişi Başına Düşen GSYH (ABD doları)

 

	Kocaeli	Türkiye	Kocaeli	Türkiye	Kocaeli	Türkiye	Kocaeli	Türkiye
	Tarım		Sanayi		Hizmet		Vergi-Sübvansiyon		Toplam
2004	1,51	9,42	41,94	25,13	43,93	52,84	12,61	12,61	100,00
2005	1,49	9,25	42,96	25,30	42,87	52,77	12,68	12,68	100,00
2006	1,28	8,16	44,11	26,11	42,07	53,19	12,54	12,54	100,00
2007	1,21	7,52	44,99	26,46	42,42	54,64	11,38	11,38	100,00
2008	1,24	7,48	45,19	26,24	42,59	55,31	10,97	10,97	100,00
2009	1,45	8,13	42,56	24,06	45,17	56,99	10,82	10,82	100,00
2010	1,54	9,03	43,25	24,60	43,13	54,29	12,08	12,08	100,00
2011	1,28	8,24	46,04	26,94	40,65	52,80	12,03	12,03	100,00
2012	1,13	7,75	43,69	26,77	43,44	53,73	11,74	11,74	100,00
2013	0,92	6,73	43,78	27,70	42,90	53,18	12,40	12,40	100,00
2014	0,90	6,59	45,39	28,20	42,15	53,66	11,56	11,56	100,00
2015	0,89	6,90	45,03	27,90	42,20	53,31	11,88	11,88	100,00
2016	0,75	6,18	44,42	28,18	42,96	53,76	11,87	11,87	100,00
2017	0,74	6,08	46,72	29,20	41,16	53,34	11,38	11,38	100,00
2018	0,63	5,82	48,49	29,47	40,43	54,26	10,45	10,45	100,00

Tablo No 3: Türkiye GSYH’da Kocaeli Ekonomisinin Sektörel Yeri

 

 

Türkiye Kocaeli Tarım, ormancılık ve balıkçılık 6,4 0,7 Sanayi 21,9 41,1 İnşaat 5,4 3,6 Hizmetler 31,4 24,9 Bilgi ve İletişim 2,6 1,4 Finans ve sigorta faaliyetleri 3,2 1,5 Gayrımenkul faaliyetleri 6,5 4,3 Mesleki, idari ve destek hizmetleri faaliyetleri 2,3 4,2 Kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri 5,3 7,3 Diğer hizmet faaliyetleri 1,1 1,1 Ürün üzerindeki net vergiler 9,9 9,9

Tabblo No 4: Kocaeli’de İktisadi Faaliyet Kollarına Göre GSYH ( 2019) (%)

 

Kişi başına GSYH payı bakımından yapılacak bir incelemede bölge, (genel üretim miktarında yakaladığı artışın altında kalmakla birlikte) 2004 yılından 2019 yılına gelen süreçte 5,961 dolardan 14,304 dolarlık bir paya ulaşmış durumdadır. Bu değer, kişi başına düşen refah düzeyinin, bölge nüfusundaki artışa rağmen daha yüksek oranda gelişmeye devam ettiğini göstermesi bakımından önemlidir.

GSYH’yı iktisadi faaliyet kolları detayında ele aldığımızda özellikle Kocaeli’nin bir sanayi bölgesi oluşunun belirgin şekilde öne çıktığını söyleyebiliriz. Yine, Kocaeli GSYH’sı iktisadi faaliyet kollarına göre oluşumu bakımından, sanayi alanı yanında kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri alanlarında da ilin Türkiye ortalamasının üzerinde üretim değeri oluşturan bir bölge olduğunu göstermektedir.

Türkiye son dönemde, 2019 yılında gerçekleşen negatif büyüme dışında, reel olarak, gerek ABD doları gerek satın alma gücü paritesi esasında sürekli bir büyüme gösteren bir evre ortaya koymuştur. Örneğin, ABD doları olarak kişi başına reel 9,433 dolar olan 2000 yılı değeri 2018 yılında 28,455 dolara yükselmiştir. Benzer gelişme, satın alma gücü paritesinde de yaşanmış, 0,28 olan değer 1,61 ABD dolarına ulaşmıştır.

 

Yıllar	Kişi Banına GSYH Cari Fiyatlarla (ABD doları)	Değişim Oranı (%)	Kişi başına Reel GSYH (ABD dolarıı)	Satın Alma Gücü Paritesi (ABD doları)
2000	4 229	5,6	9 433	0,28
2001	3 084	-27,1	9 078	0,41
2002	3 581	16,1	9 209	0,59
2003	4 698	31,2	9 503	0,74
2004	5 961	26,9	10 766	0,79
2005	7 304	22,5	11 796	0,83
2006	7 906	8,2	13 513	0,84
2007	9 656	22,1	14 726	0,85
2008	10 931	13,2	15 911	0,88
2009	8 980	-17,8	15 347	0,90
2010	10 560	17,6	17 245	0,92
2011	11 205	6,1	19 445	0,97
2012	11 588	3,4	20 473	1,02
2013	12 480	7,7	22 205	1,07
2014	12 112	-2,9	23 983	1,10
2015	11 019	-9,0	25 728	1,16
2016	10 883	-1,2	26 510	1,24
2017	10 616	-2,4	28 209	1,37
2018	9 792	-8,7	28 455	1,61
2019	9 213	-9,1	26 772
2020	* 9117

Tablo No 5: Türkiye’de Kişi Başına GSYH Değişimi (2000-2020) * 2020 yılı ilk çeyrek verisidir.

Küresel ölçek dikkate alındığında, Türkiye için varılabilecek ilk bulgu, küresel dünyanın refah göstergelerinden birisi olan satın alma gücü kriterine göre dünyanın en büyük on üçüncü ekonomisi olduğunun tespitidir. Ekonominin yıl bazında ürettiği alım gücünün toplumsal sistemin her alanına ilişkin bir ölçüt olarak kullanılamayacağını da dikkate alarak denilebilir ki, Türkiye nüfus büyüklüğüne göre dünyanın on yedinci büyüklüğe sahip ekonomisi olduğu halde ekonomisinin alım değeri üretmesi bakımından dört basamak daha yukarıda konum elde etmektedir. Verilere göre nüfus olarak kendisinden daha fazla nüfus barındıran yedi ülkeden (Pakistan, Nijerya, Bangladeş, Etiyopya, Mısır, Vietnam, Kongo) daha yüksek değer üretirken, kendisinden daha az nüfusu olan dört ülkeden (Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya) daha az değer üretebilmektedir.

Yapılan gelecek tahmini araştırmalarına göre ise, hâlihazırdaki gelişim trendini değiştiremediği müddetçe, Türkiye dünya ekonomisindeki mevcut konumunu ana hattı ile sürdürecektir. Centre for Economics and Business Research’ün (CEBR) yaptığı araştırmaya gere, hâlen dünyanın 17. büyük ekonomisi olan ülkemiz 2035 yılında 20. sırada yer alacaktır.

Kalkınmanın temel ölçütlerinden birisi olarak, Türkiye’nin ne kadar ürettiğinin, dolayısıyla üretim sürecinin çıktısının dikkate alındığı bir yaklaşım ile ekonomiyi tanımlamak gerekir. Ancak kamu planı uygulayıcılarının, üretimin bunun yanında bu değeri üreten girdi faktörlerine odaklanarak uygulama süreçlerini kurgulaması daha doğru bir yaklaşımdır. Nitekim kalkınma planlamalarında da “ekonomik gelişmenin yenilikçiliğe bağlı olarak kapasite artışının, etkinlik ve verimlilik artışını gerekli kıldığı” vurgusu yapılmış, buna göre bir yaklaşım temellendirilmiştir.

Üretimin temel faktörlerinin bir araya gelerek üretim süreci içine girebilmelerinin temel altlıkları olan yerleşim, ulaşım-aktarım ve iletişim imkânları yönü ile Kocaeli, Türkiye’nin en donanımlı ve entegre bölgesidir.

Türkiye’nin yakın gelecek hedefi olan küresel dünyanın ilk on ekonomisi içine girebilmesi için gerekli olan yüksek katma değerli üretime yönelmesi, mevcut üretim düzeyini ortaya çıkaran faktörlerin, bir üst sınıfa atlaması gereği de dikkate alındığında, Kocaeli özelinde alınacak tedbirlerin salt yüksek kârlılık, yüksek ücret-maaş imkânlarının sağlanması ile yeterli olmayacağı, bunların yanında, örneğin işgücü açısından öncelikle “işgücünün yüksek nitelikli hâle gelmesi ve bölgenin yaşam standardının çekiciliğinin artırılması için hangi tedbirlerin alınacağı” gibi sorulara Kocaeli’deki her düzey yönetim ve toplumsal katmanda ortak bir yaklaşımın geliştirilmesi gerekecektir. Bu çerçevede öncelikle uygulayıcıların ekonomik alana karşılık gelen konularda işgücü, sermaye-teşebbüs, hammadde ve teknoloji faktörlerini nitelik boyutu ile dikkate alarak işlem yürütmeleri önemli bir yaklaşımdır.

Büyüme ve onunla da bağlantılı olarak kalkınmanın hangi düzeyde olacağı konusu üretim başlığı yanında diğer alanlar bakımından da ayrı bir önem taşımaktadır. Türkiye’nin ulaşması beklenen bu gelişmişlik düzeyinde “Birinci Kademe Gelişmiş İl” düzeyinde olan Kocaeli’nin rolünün ne olacağı konusu önemli bir gündem başlığıdır. GSYH bakımından Türkiye illeri arasında ikinci, illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında İstanbul, Ankara ve İzmir’in ardından dördüncü sırada yer almaktadır.

 

İller	Genel Endeks	Konut Endeksi	Gelir ve Servet Endeksi	Çevre Endeksi	Altyapı Hizmetleri ve Erişim Endeksi	Sivil Katılım Endeksi	Yaşam Memnuniyeti Endeksi
Sakarya	1	1	14	1	17	1	2
İstanbul	2	9	1	16	1	4	11
Balıkesir	3	8	16	4	11	13	1
Eskişehir	4	2	7	6	6	19	7
Ankara	5	3	2	26	3	8	21
Konya	6	7	13	9	12	6	5
Bursa	7	12	10	23	5	17	8
Trabzon	8	13	11	12	10	14	16
İzmir	9	4	3	15	2	11	12
Kocaeli	10	11	4	13	9	2	18
Denizli	11	14	9	2	20	7	19
Tekirdağ	12	5	5	10	14	12	20
Manisa	13	20	18	3	13	16	6
Samsun	14	10	17	17	22	9	9
Kayseri	15	16	12	27	7	3	14
Antalya	16	6	6	8	8	21	29
Muğla	17	15	8	7	18	10	26
Aydın	18	18	15	5	15	23	23
K. Maraş	19	25	25	22	27	5	3
Erzurum	20	26	22	24	24	18	4
Malatya	21	21	23	14	23	20	22
Ordu	22	17	21	19	29	22	13
Mersin	23	19	24	11	19	25	25
Gaziantep	24	23	26	20	16	27	15
Adana	25	22	20	18	4	15	24
Hatay	26	24	19	21	25	24	28
Van	27	28	29	25	26	30	10
Şanlıurfa	28	29	30	28	28	26	17
Diyarbakır	29	27	27	30	21	29	30
Mardin	30	30	28	29	30	28	27

Tablo No 6: Türkiye’de Büyükşehirlerin Yaşam Endeksi Sıralaması

Ancak şehirlerin yaşam imkânlarını ele alan yaşam kalitesi endeksi gibi setlerde Kocaeli bu konumunu birçok başlıkta koruyamamakta, alt sıralara düşmekte, örneği konutta 11, çevrede 13, altyapı ve erişimde 9 ve yaşam memnuniyetinde 19. sırada yer almaktadır.

Tabloda da görüldüğü üzere, Kocaeli dikkate alınarak yapılacak bir değerlendirmeye göre, Türkiye’nin sosyo-ekonomik gelişmişlik bakımından ilk sıralarında yer alan bölge yaşam kalitesi göstergelerinden sadece sivil katılım alanında Türkiye genelinde 2. sırada yer alabilmiş, diğer göstergelerde gerilere düşmüştür.

Tablo verilerinden de görüldüğü üzere, Kocaeli’de, sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi ile yaşam kalitesi arasında doğru bir ilişkinin sağlanamadığı bir ilerleme süreci söz konusudur. İçine düşülen bu çelişki, bize geleceğe ilişkin hangi öncelikler ve tedbirlerin ele alınması gerektiğine dair yapılan planlamaların en genelden mikro ölçeğe inen bir çerçeve ortaya koyması gerektiğini göstermektedir.

Bu konuda genelde Türkiye’nin küresel aktör bölgesi olan Kocaeli, yakın çevre alt yerleşim bölgeleri bütününde ekonomik, idari, sosyal ve kültürel yönleri ile daha özel gündem başlıklarına eğilme gereğini ortaya çıkarmaktadır. Sadece Türkiye’nin bugünkü düzeyini belirleyici oluşu ile değil, geleceğinde sahip olması beklenen rolü itibariyle de bölge, Türkiye’nin ilgi odağı olarak görülüp, bu çerçevede ülke ve bölge düzeyinde belirlenen amaçlar ve hedefler doğrultusunda yapılan planlamalarda her zaman temel gündem hâline getirilmelidir.

KAYNAKÇA

Kalkınma Bakanlığı, Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013); Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Stratejik Planı 2007-2011; TÜİK, Haber Bülteni, İl Bazında GSYH 2019. Haber Bülteni, Yıllık GSYH 2019. İllerde Yaşam Endeksi-2015-2016; OECD, 2019.

Gülfettin ÇELİK