Çeltik İşleme Fabrikası
Türkiye’nin iktisadi anlamda dönüşümü ve gelişimi, Cumhuriyet’in ilanından da önce, milli bir iktisat vurgusu üzerinden şekillenen atılımların var olması ihtiyacı üzerine ortaya çıkmıştır. Daha Balkan Savaşları yıllarında ülkenin üretimini destekleyecek ve iktisadi anlamda hızlı bir ilerleme sağlayacak planlar yapılmıştır. 1923 yılında yapılan İzmir İktisat Kongresi bu anlamda önemli bir habercidir. İzmir İktisat Kongresi’nde özel teşebbüse dayalı, korumacı ve milliyetçi bir iktisat politikasının temel çerçevesi belirlenmiş ve devletin özel teşebbüsü koruması ve desteklemesine dair mesajlar verilmiştir. Kongrede, ana hatlarıyla, yerli üretimin geliştirilmesi için çaba gösterileceği, ekonomik gelişme adına yabancı sermayeye izin verileceği, tütün tarım ve ticaretinin serbest hale geleceği, aşar vergisinin yürürlükten kaldırılacağı, yeni bir gümrük tarifesinin düzenleneceği, sanayicilere kredi vermek üzere Sanayi Bankası vücuda getirileceği ifade edilmiştir. 1923-1929 tarihlerinde özellikle maliyeyle ilgili problemler ve dış ticaret açığı ekseninde dönen tartışmalar, sanayileşme hızının istenilen ölçüde gerçekleşmediğini ve temel tüketim ürünlerinde dahi dışa bağımlılığın bir sorun oluşturduğu ekseninde ortaya çıkmış, tarım alanında da yenilikler yapılması gerekliliğinin altı çizilmiştir. Sonuç olarak, tarım alanında ilkel tarım yöntemlerinin bırakılması adına, 1925 yılındaki yasa ile modern tarım eğitimi kararı alınmış, ziraat okulları açılmış, 1928 senesinde Ankara’da Yüksek Ziraat Enstitüsü hayata geçirilmiştir. Bir diğer önemli alan olan sanayide de, sanayileşme adımlarının hız kazanması gerekliliği konusunda mutabakata varılmış ve bu yönde atılımlar gerçekleştirilmiştir. Bunun yanında, genç Cumhuriyet’in devlet eliyle yeni fabrikaların açılmasını temini ile sanayi alanında atılımlarda bulunması dikkat çekmiştir. Ankara Fişek Fabrikası (1924), Nuri Demirağ Uçak Fabrikası (1936), Uşak Şeker Fabrikası (1926), Bünyan Dokuma Fabrikası (1927), Eskişehir Kiremit Fabrikası (1927), Ankara Çimento Fabrikası (1928), Ankara Havagazı Fabrikası (1929), Kayaş Kapsül Fabrikası (1930), Nuri Killigil Tabanca, Havan ve Mühimmat Fabrikası (1930), Keçiborlu Kükürt Fabrikası (1934), Isparta Gülyağı Fabrikası (1934), Zonguldak Taş Kömür Fabrikası (1935) ülkede açılan fabrikalar arasında yer almışlardır. Kocaeli özelinde öne çıkan fabrikalar ise Gölcük Tersanesi (1924), İzmit Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası (1934-temeli atılmıştır), İzmit Kâğıt ve Karton Fabrikası (1934temeli atılmıştır) olarak zikredilebilir. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde hayata geçirilen bu fabrikalar ile beraber 1929-1938 seneleri arasında ağır sanayi üretimi %152 oranında artmış, toplam sanayi üretiminde de artış %80’leri bulmuştur. Bu dönem içinde Kocaeli’de açılan fabrikalardan biri de İzmit Pirinç Fabrikası olmuştur. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde miktara dayalı olarak tarımsal üretimde, Türkiye ekonomisi içinde İzmit, önemli bir yer işgal etmiştir. İzmit’te küçükbaş ve büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin oldukça yaygın olduğu kayıtlara geçmiştir. Tarımsal üretkenlik bakımından, zirai anlamda 1909, 1913 ve 1914 yılında elde edilen veriler 1926 yılı verileri ile karşılaştırmalı olarak incelendiğinde, ülke genelinde buğday, arpa, yulaf, çavdar, kaplıca, darı, mısır, burçak ve pirinç gibi hububat ürünlerinin üretiminde genel seyirde azalma gözükmekte ise de, İzmit’te bu belli ürünlerde bu seyir yaşanmış olmasına rağmen arpa ve burçak üretiminde artış görülmüştür. Bunların yanında, İzmit’in sahip olduğu iklim, farklı ürünlerin elde edilmesinde bir avantaj yaratmıştır. Bu nedenle ki İzmit’te açılan pirinç fabrikası, bölgede üretimin hızlanmasında önemli bir etken olmuştur. Fabrika, 1933 tarihinde dönemin Kocaeli Valisi Eşref Bey, kurucusu İhsan Şakir Bey ve halkın katılımlarıyla açılmıştır. Dönemin Cumhuriyet gazetesinden aktarıldığına göre, fabrika bir günde 10 ton üretim kapasitesine sahiptir. Fabrika açılana kadar mahsulünü çeltik şeklinde ucuza satarak aracılara kazandıran Kocaeli çiftçileri, böyle bir fabrikanın kurulmasından memnuniyet duymuşlardır.
KAYNAKÇA
“İzmit’te Bir Pirinç Fabrikası Açıldı”, Cumhuriyet, 1 Kanunusani 1930; Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, İbrahim Şirin & Sinan Vardar, T.C. Kocaeli Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü, 2019, s. 222; Aytekin Altıparmak, “Türkiye’de Cumhuriyetin İlk Yıllarında Müteşebbis Sınıfının Gelişimi”, Cilt 13, 165-181, 1998, s. 169; Halim Demiryürek, “İzmit’te Zirai Üretim (1909-1926)”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu – II, Kocaeli 2016, 969-975, s. 969; 974; https://www.stendustri.com.tr/makina/ ataturk-un-15-yilda-kurdugu-fabrikalar-h95211.html, Erişim tarihi 27 Ağustos, 2021; http://www.kocaeli.gov.tr/ilimizde-gorev-yap-mis-valiler, Erişim tarihi 27 Ağustos, 2021.
Burak ASLANMİRZA