Eylül 1885 tarihinde öğretime başlayan İzmit İdadi Mektebi’nde Ekim 1897 tarihinde İbtidâî Şubesi açıldı. 14 Mayıs 1901 tarihine kadar mektepte ihtiyat sınıfı muallimi 150 kuruş maaşla Ali Rıza Efendi idi. 1901 yılında mektebe ihtiyat sınıfı ikinci kısım ilave edildi. 14 Mayıs 1901 tarihinden itibaren ihtiyat sınıfı birinci kısım muallimi Yusuf Ziya Efendi oldu. Maaşı 90 kuruştu. İhtiyat sınıfı ikinci kısım muallimi Ali Rıza Efendi idi. Maaşı 60 kuruştu. İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü 16 Mayıs 1901 tarihinde Maarif Nezareti’ne atamalarla ilgili bilgi vererek asaletlerinin tasdik edilmesi gerektiğini bildirdi. Evrakın havale edildiği Maarif Meclisi 14 Eylül 1901 tarihinde görev değişiklilerini uygun bularak aaletlerini tasdik etti. İhtiyaât sınıfı muallimlerinin kayıt işlemleri ilgili dairelerde yapıldı. Maarif Nezareti 18 Ocak 1902 tarihinde İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü’ne bilgi verdi.
2 Eylül 1908 tarihinde İzmit İdada Mektebi İbtidâî şubesi sınıf muallimi 250 kuruş maaşla Habibullâh Efendi idi. İhtiyat sınıfı birinci kısım muallimi Yusuf Ziya Efendi idi. 150 kuruş olan maaşını evkaf-ı münderiseden almaktaydı. İhtiyat sınıfı ikinci kısım muallimi 240 kuruş maaşla Ali Rıza Efendi idi. Ali Rıza Efendi’nin maaşı maarif hisse-i ianesinden ödenmekteydi. Ali Rıza Efendi aynı zamanda İzmit İdadi Mektebi’nde Türkçe muallimi idi. İdadi Mektebi’nde haftada beş saat Türkçe dersi vardı. Buna karşılık 180 kuruş maaş almaktaydı. İhtiyat sınıfı birinci kısım muallimi Yusuf Ziya Efendi’nin maaşı 20 Aralık 1906 tarihli Maarif Nezareti emri ile evkaf-ı münderise gelirlerinden ödenmek üzere 150 kuruşa yükseltildi. 20 Aralık 1906 tarihinden önce daha düşük maaş almaktaydı. Yapılan zam için evkaf-ı münderise ve avarız akçesinden daimikarşılık bulunamadı. Zam Haziran 1908 tarihine kadar öğrenci velilerinden alınan tedris ücreti ile ödendi. Ancak Kasım 1908 tarihine gelindiğinde öğrenci velileri tedris ücretini ödemekte güçlük çekmeye başladı. Bu sebeple İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü 25 Kasım 1908 tarihinde Maarif Nezareti’ne ihtiyat sınıfı ikinci kısım muallimi Ali Rıza Efendi gibi ihtiyat sınıfı birinci kısım muallimi Yusuf Ziya Efendi’ye maarif hisse-i ianesinden maaş tahsis edilmesi gerektiğini bildirdi.
Mektep ihtiyat sınıfı muallimliğine 15 Aralık 1908 tarihinde İmaret Erkek İbtidâî Mektebi muallimi Refîki Faik Efendi atandı. Faik Efendi daha sonra İmaret Erkek İbtidâî Mektebi hademeliğine tayin edildi.
İzmit İdadi Mektebi 1913 yılında sultaniye dönüştürüldü. Bu sebeple İdadi Mektebi İbtidâî şubesi İzmit Sultana Mektebi bünyesinde varlığını sürdürdü. Bu arada İbtidâî şubesi muallim kadrosu genişletildi. Şube ve öğrenci sayısı arttırıldı. İbtidâî şubesi muallim-i saniliğine 10 Eylül 1913 tarihinde Toyran İbtidâî Mektebi muallim-i evveli ve Rüşdiye Mektebi hüsn-i hat muallimi Hasan Fehmi Efendi 600 kuruş maaşla atandı. Hasan Fehmi Efendi 1 Ekim 1913 tarihinde görevine başladı.
Mayıs 1915 tarihinde İzmit Sultani Mektebi İbtidâî kısmı birinci sınıf birinci şube muallimi Cevat Efendi idi. İzmit İdadi Mektebi mezunu olan Cevat Efendi’nin maaşı 400 kuruştu. Birinci sınıf ikinci şube muallimi Mahir Efendi idi. Maaşı 450 kuruştu. Mektepte 1908 yılında göreve başladı. Selanik Darülmuallimin-i İbtidâîsi’nden mezundu. Birinci şube muallimi Cevat Efendi askere alındığı için iki şube birleştirildi. Her iki şubenin muallimliğini Mahir Efendi yaptı. İkinci sınıf birinci şube muallimi İzmit İdadi Mektebi’nden mezun İrfan Efendi idi. İrfan Efendi’nin maaşı 450 kuruştu. Harp sebebiyle askere sevk edildi. ikinci sınıf ikinci şube muallimi Hafız Süleyman Efendi idi. Siroz Darülmuallimin-i İbtidâîsi’nden mezun olan Hâfız Süleyman Efendi 1913 yılında görevine başladı. Maaşı 450 kuruştu. İrfan Efendi askere alındığı için İkinci sınıf şubeleri birleştirildi. Hafız Süleyman Efendi her iki şubeye muallimlik yaptı. Üçüncü sınıf birinci şube muallimi Hulusi Efendi idi. Hulusi Efendi Darülmuallimin-i İbtidâî’den mezundu. 1902 yılında görevine başladı. Maaşı 550 kuruştu. Üçüncü sınıf ikinci şube muallimi Osman Niyazi Efendi idi. Konya Darülmuallimin-i İbtidâîsi’nden mezun olan Osman Niyazi Efendi’nin maaşı 550 kuruştu. Osman Niyazi Efendi askere sevk edildiği için yerine muid vekili Kenan Efendi vekâlet etti. Dördüncü Sınıf birinci şube muallimi Hasan Efendi idi. Hasan Efendi Selanik Darülmuallimin-i İbtidâîsi’nden mezundu. 1897 yılında görevine başladı. Maaşı 650 kuruştu. Dördüncü sınıf ikinci şube muallimi Osman Celal Efendi idi. Osman Celal Efendi’nin maaşı 550 kuruştu. Osman Celal Efendi askere sevk edildiği için yerine Hafız Mahmut Efendi vekâlet etti. Beşinci sınıf birinci şube muallimi Celaleddin İzmit’te bir darülmuallimin-i ibtidâî açılması gerektiğine dair 18 Nisan 1904 tarihinde İzmit İdadi Mektebi müdürü tarafından Maarif Nezareti’ne yazılan tahrirat (COA. MF. MKT. 844/37, 5 Nisan 1905/29 M 1323, lef 3).
Efendi idi. Celaleddin Efendi Siroz İdadi Mektebi ve Darülmuallimin-i Rüşdi mezunuydu. 1900 yılında görevine başlayan Celaleddin Efendi’nin maaşı 750 kuruştu. Beşinci sınıf ikinci şube muallimi Adil Efendi idi. Adil Efendi Daruşşafaka mezunuydu. 1910 yılında görevine başladı. Maaşı 750 kuruştu. Adil Efendi askere sevk edildiği için beşinci sınıf şubeleri birleştirildi. İki şubeye Celaleddin Efendi muallimlik yaptı. İbtidâî kısmında Aralık 1914 tarihinde 307, Mart 1915 tarihinde 310, Eylül 1916 tarihinde 244, Haziran 1917 tarihinde 221, Kasım 1917 tarihinde 221 ve Nisan 1918 tarihinde 215 talebe vardı.
Mektep, İspanyol gribi sebebiyle 1918 yılında bir süre kapalı kaldı. Muallimlerinden Abdullah Efendi İstanbul’a gitti.
KAYNAKÇA
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Maarif Nezareti, Tedrîsât-ı İbtidâiye Kalemi Belgeleri: MF. İBT. Maarif Nezareti, Mektûbî Kalemi Belgeleri: MF. MKT.; Hilmi Tunahan Örs, “İzmit İdadi Mektebi”, İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1), s. 230-241; Nuri Güçtekin, “I. Dünya Savaşı’nın İzmit Eğitim Kurumlarına Etkisi”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, III, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2017, s. 2171-2192.
Biray ÇAKMAK