1915 Yılında İzmit’te Açılan Yatılı İlk İlköğretim Erkek Öğretmen Okulu

İzmit’te Darülmuallimin-i İbtidâî’nin açılması 1904 yılında gündeme geldi. İzmit İdadi Mektebi müdürü 18 Nisan 1904 tarihinde Maarif Nezareti’ne, ibtidâî mekteplerinin ıslahı için acilen muallim sorununun çözülmesi gerektiğini, liva dahilindeki ibtidâî mekteplerinde görev yapan muallimlerin büyük kısmını ümmî denilecek derecede cahil olan köy imamları ya da rüşdiye mekteplerine beş-on gün devam ederek ehliyetname alan ve usul-ı cedideden habersiz muallimlerin meydana getirdiğini, ibtidâî mekteplerine muktedir muallimler yetiştirmek amacıyla bir darülmuallimine acil ihtiyaç duyulduğunu bildirdi. 100 kuruşu Hendek nahiyesi muallimliğinden, 400 kuruşu talebesi az olduğu için kaldırılan Sapanca Rüşdiye Mektebi muallim-i evvelliğinden olmak üzere darülmuallimin tahsisatı için toplam 500 kuruş tedarik edildiğini, fiziki imkânları müsait olan İdadi Mektebi’nde bir dershane tahsisinin mümkün olduğunu, ders araç-gereçlerinin de İdadi Mektebi’nden karşılanacağını ifade etti. Açılacak olan Darülmuallimin-i İbtidâî muallimliğine, daha önce Bitlis Darülmuallimin-i İbtidâî’si muallimi olup 360 kuruş maaşlı İzmit İdadi Mektebi coğrafya dersi muallimi olan Halil Kamil Efendi’nin 500 kuruş maaşla atanmasını teklif etti. Bu teklifi Maarif Meclisi 21 Mart 1905 tarihinde tahsisatın temin şeklini gerekçe göstererek uygun bulmadı. İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü 12 Nisan 1905 tarihinde Maarif Nezareti’ne Darülmuallimin-i İbtidâî muallimi maaşı için farklı kaynaklardan 440 kuruş karşılık tedarik edildiğini bildirerek muallimliğine İzmit İdadi Mektebi Türkçe muallimi Ali Rıza Efendi’nin tayinini teklif etti. Ancak Maarif Nezareti bu teşebbüsü de benzer gerekçelerle uygun bulmadı. İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü Darülmuallimin-i İbtidâî açmaya yönelik girişimlerini 1909, 1910 ve 1911 yıllarında tekrarladı. Ancak bu teşebbüsler benzer sebeplerle sonuçsuz kaldı.

İstanbul Darülmuallimin-i İbtidâîsi’nden mezun şehadetnameli muallimler, İstanbul’a yakın olmasına rağmen İzmit sancağındaki 150-200 kuruş maaşlı ibtidâî mektepleri muallimliklerine, maaşların düşüklüğü sebebiyle rağbet etmedi. Dolayısıyla şehadetnameli ibtidâî mektebi muallimi temini sorunu devam etti. Bu arada ibtidâî muallimi sorununu çözmeye yönelik başka hâl çareleri arandı. Bursa’da olduğu gibi İzmit’teki Fevziye Medresesi’nde ibtidâî darülmuallimini sınıfı teşkil edilerek muallim yetiştirilmeye çalışıldı. 1911 yılında tahsilini tamamlayan yedi muallim adayını mümeyyiz heyeti yılsonu imtihanına tabi tuttu. Mümeyyiz Heyeti, başarılı olan her bir muallim adayı için ibtidâî muallim-i evvellik ehliyetnamesi tanzim etti. İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü 6 Temmuz 1911 tarihinde Maarif Nezareti’ne ehliyetnameleri tasdik edilmek üzere gönderdi. Maarif Nezareti kısa süre sonra gönderilen ehliyetnameleri tasdik ederek İzmit İdadi Mektebi Müdürlüğü’ne iade etti.

İbtidâî mektepleri muallim ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılan girişimler neticesinde İzmit Darülmuallimin-i İbtidâîsi 14 Eylül 1915 tarihinde yatılı olarak açıldı. Mektep, Cihan Harbi sebebiyle muallimleri sınır dışı edilen İzmit’teki Fransız misyonerlerine ait Katolik Mektebi’nde faaliyete geçti. Eğitim süresi dört yıl olan mektebin resmi açılışı 20 Kasım 1915 tarihinde yapıldı. İzmit mutasarrıflığı 14 Kasım 1915 tarihinde Maarif nazırını açılışa davet etti. Maarif nazırı mazereti sebebiyle açılışa katılamayacağını bildirdi. 1918 yılında mektep binasının tahmini değeri 5000 liraydı. 1915-1916 ders yılında mektebin yıllık tahsisatı 77400 kuruşu maaşlara, 182800 kuruşu masraflara karşılık olmak üzere toplam 260200 kuruştu. 1917 yılı itibarıyla mektep kütüphanesinde 108 adet kitap ve risale vardı. Mektebin 1 Eylül 1916-28 Şubat 1917 tarihleri arasında 36300 kuruşu maaşlara, 84600 kuruşu masraflara karşılık olmak üzere toplam 120900 kuruş tahsisatı bulunuyordu. Mektebin 1 Mart 191731 Ağustos 1917 tarihleri arasındaki tahsisatı, 41100 kuruşu maaşlar, 98200 kuruşu masraflar için olmak üzere toplam 139300 kuruştu.

Eylül 1915 tarihinde mektepte birinci sınıfta yatılı otuz dokuz talebe vardı. Bu talebelerin yirmi altısı on altı, yedisi on yedi ve altısı on sekiz yaşındaydı. Talebelerin büyük kısmı rüşdiye mektebi mezunuydu. Bir kısmını İzmit Sultani Mektebi talebesi iken naklen kayıt yaptıranlar oluşturdu. Haziran 1916 tarihinde yapılan yılsonu imtihanında yirmi talebe sınıfını geçti. On dokuz talebe başarısız oldu. Eylül 1916 tarihinde on yedi talebe yeni kayıt yaptırdı. Önceki yıldan kalan talebe sayısı on dokuzdu. Yani birinci sınıfta otuz altı talebe vardı. İkinci sınıfta dördü naklen yeni kayıt yaptıranlar olmak üzere yirmi dört talebe bulunuyordu. Mayıs 1917 tarihinde birinci sınıftaki talebe sayısı otuz üçe düştü. Yıl içinde birinci sınıftan on dokuz, ikinci sınıftan dokuz talebe askere alındı. Haziran 1917 tarihinde yapılan yılsonu imtihanında birinci sınıfta on dört talebeden on ikisi, ikinci sınıfta on beş talebeden on dördü sınıfını geçti. Eylül 1917-Haziran 1918 tarihleri arasında birinci sınıfta talebe yoktu. İkinci sınıfta on iki, üçüncü sınıfta on dört talebe vardı. Eylül 1918-Haziran 1919 tarihleri arasında birinci sınıfta on, ikinci sınıfta on üç, üçüncü sınıfta dokuz, dördüncü sınıfta on bir olmak üzere toplam kırk üç talebe vardı. Eylül 1919-Haziran 1920 tarihleri arasında birinci sınıfta dokuz, ikinci sınıfta on, üçüncü sınıfta on dokuz, dördüncü sınıfta yedi olmak üzere toplam kırk beş talebe bulunuyordu.

Eylül 1915 tarihinde mektep müdürü Mustafa Şevket Efendi idi. Mustafa Şevket Efendi istifa ettiği 13 Nisan 1919 tarihine kadar görevine devam etti. Müdür yanında mektepte müdür muâvini, resim ve elişleri, beden eğitimi, tarih ve coğrafya, Fransızca, ziraat ve Türkçe muallimleri görev yaptı. Mektepte bir de kâtip istihdam edildi. 1 Haziran 1920 tarihi itibarıyla mektepte müdür Mustafa Şevket Efendi, müdür muavini Abdülcabbar Efendi, resim, elişleri ve beden eğitimi muallimi Aziz Bey, tarih ve coğrafya muallimi Ahmet Emirhan Efendi, Fransızca ve ziraat muallimi Halil Edip Efendi, Türkçe muallimi Faruk Efendi ve kâtip Şevket Efendi görev yaptı.

Katolik Mektebi binasında İzmit Maarif Müdürlüğü ile birlikte hizmet veren Darülmuallimin-i İbtidâî Kasım 1918 tarihinde tahliye edildi. 18 Kasım 1918 tarihinde binayı Fransız donanmasından bir zâbit elli kişilik müfreze ile işgal etti. Bu esnada Fransızlar mektepteki ders araç-gereçlerine ve sair eşyanın bir kısmına el koydu. Binada kalan eşya daha sonra Ermenilere teslim edildi. Mektep geçici olarak kız mektebi binasına taşındı. Burada tedrisata devam edilerek yılsonu imtihanları yapıldı. Şubat 1919 tarihinde Fransız Tesellüm-i Emlak Heyeti İzmit’e geldi. İzmit maarif müdürü ve merkez memuru zabıtname ile Darülmuallimin-i İbtidâî’nin hizmet verdiği binayı heyete teslim etti. Bir konsolos, bir dava vekili, bir mimar ve bir bahriye zâbitinden oluşan heyet 13 Şubat 1919 tarihinde İzmit’ten İstanbul’a hareket etti.

KAYNAKÇA

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Dâhiliye Nezâreti, Şifre Kalemi Belgeleri; Dâhiliye Nezâreti, Umûr-ı Mahalliye-i Vilâyât Müdüriyeti Belgeleri; Hâriciye Nezâreti, Hukûk Müşâvirliği İstişâre Odası Belgeleri; 1310-1334 Yılları İrâdeleri, Dâhiliye: İrade. Dâhiliye; Maarif Nezareti, Tedrîsât-ı İbtidâiye Kalemi Belgeleri; Maarif Nezareti, İstatistik Kalemi Belgeleri; Maarif Nezareti, Mektûbî Kalemi Belgeleri; Nuri Güçtekin, “I. Dünya Savaşı’nın İzmit Eğitim Kurumlarına Etkisi”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, III, Haluk Selvi, M. Bilal Çelik, İbrahim Şirin, Ali Yeşildal (ed.), Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2017, 2171-2192; Nuri Güçtekin, Eğitimli Neslin I. Dünya Savaşı’yla İmtihanı, İskenderiye Kitap, İstanbul, Nisan 2015.

BİRAY ÇAKMAK