(bkz. ilgili maddeler)

Pertev Paşa Külliyesi

Rumeli Beylerbeyi Pertev Paşa’nın kethüdası Sinan Ağa tarafından Mimar Sinan tarafından M 1579 (hicri 987) yılında yaptırılmıştır. Geçmiş dönemde külliye, cami, hamam, kervansaray, imaret ve sübyan mektebi yapılarından oluşan bir menzil külliyesiyken günümüzde cami, sübyan mektebi ve hamamdan bir bölüm kalmıştır. Tek kubbeli camide kubbeye geçiş unsuru olarak tromp, inşa malzemesi olarak kesme taş kullanılmıştır. Caminin iç mekânı kubbe kasnağında bulunan pencereler ile aydınlatılmaktadır. Osmanlı klasik dönem mimari nedeniyle süsleme ögelerinin az olması ve strüktürel unsurlar yapının görkemini ifade eder. Cami avlusunun kuzeybatı köşesinde yer alan sübyan mektebi bodrum kat üzerine dikdörtgen salonlu bir mekândır. Sübyan mektebi inşa malzemesi olarak batıda kesme taş, doğuda moloz taş, kuzey cephesinde ise moloz taş ve tuğla almaşık düzeni kullanılmıştır. Cami avlusunun merkezinde on iki köşeli şadırvan haznesinin kubbesi baklavalı başlıklı küçük sütunların tuttuğu klasik mermerlerle oturmaktadır. Kubbeli ve geniş saçaklı haznesinde, piramidal kurşun kaplama malzeme kullanılmıştır. Caminin güneybatısında yol üzerinde biri insanların, diğer ikisi hayvanların kullanması içinde üç bölümlü bir çeşme grubu bulunmaktadır. Hayvanların kullanımı için inşa edilen iki çeşme yol seviyesinin altında kalmıştır.

Orhan Camii

Orhan Gazi’nin oğlu Şehzade Gazi Süleyman Paşa tarafından M 1332 (H 733) yılında yaptırılmıştır. Sultan Abdülmecit (1839-1840) döneminde yapı batılılaşma dönemi etkisiyle değişime uğramıştır. Cami dikdörtgen planlıdır. Abdülmecit döneminin ampir üslubu bulunmaktadır. İnşa malzemesi kabayonu taştır. Minber, mihrap ve iç mekânın ortasında yer alan kubbede kalem işi süslemeler yer almaktadır. 1840 sonrasında son cemaat yeri yapılmıştır. Yapının orijinal kitabesi olmamakla birlikte 1840 yılında onarım ve tamir kitabesi bulunmaktadır.

Fevziye Camii

16. yüzyılda Sultan Kanuni Sultan döneminde sadrazam Rüstem Paşa’nın kethüdası İzmitli Mehmet Bey tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. II. Mahmut döneminde Kaptan-ı Derya Fevzi Paşa tarafından yeniden yaptırılmıştır. Yapı adını buradan almıştır. Fevziye Camii, inşa sürecinden itibaren 1719 yılında deprem, 1756-57 yılında yangın, 1836 yılında yangın,1894 yılında deprem, 1999 yılında deprem nedeniyle hasar ve yeniden inşa görmüştür. 1896 yılında, II. Abdülhamid döneminde bugünkü mevcudiyetini kazanmıştır. Plan olarak dikdörtgen planlı içten asma kubbeli caminin son cemaat yeri, geniş bir avlusu ve şadırvan bulunmaktadır. Batılılaşma dönemi mimarlık özelliklerini göstermektedir. Dış cephede barok süslemeleriyle birlikte fevkani bir yapıdır.

İmaret Camii

16. yüzyılın ilk yarısında inşa edilmiştir. Kanuni Sultan Süleyman döneminde defterdar Abdüsselam Çelebi tarafından inşa edilmiştir. Mimar Sinan tarafından yapılmıştır. Kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlıdır. Kâgir malzeme kullanılmıştır. Yapıda süsleme görülmez.

Yalı Camii

Yapının inşa tarihine dair iki farklı düşünce vardır. İlk inşa tarihi olarak 1703 veya 1905-7 tarihi verilmektedir. Dörtgen planlı, kâgir malzeme ile inşa edilmiştir.

Akça Cami

Akça İbrahim Ağa tarafından 1328 yılında yaptırılmıştır. Yapı inşa edildiği tarihten bu yana çeşitli onarımlar geçirmiştir. Güncel vaziyeti kare plana sahiptir. Düzgün kesme taş inşa malzemesi olarak kullanılmıştır.

Alaca Mescit

1598 yılında El Hac Mustafa Bin Mehmet Bey Gümüşzade tarafından yaptırılmıştır. Kare planlı olarak inşa edilmiştir. Ancak geçirdiği onarımlarla birlikte dikdörtgen plana dönüşmüştür. Duvar inşa malzemesi olarak kabayonu taş kullanılmıştır. 1963 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından ve 1999 depreminin ardından onarım görmüştür.

Yumurtacı Mescidi

1631 yılında Hacı Hasan tarafından inşa edilmiştir. Yapı kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlıdır. İnşa malzemesi olarak kabayonu taş, kesme taş kullanılmıştır. Örtü malzemesi ise ahşap malzemedir.

Baç Camii (Çınarlı Camii, Urgancı Ahmet Camii)

19. yüzyılın başında Urgancı Ahmet Çelebi tarafından inşa ettirilmiştir. Halk arasında Çınarlı Cami olarak bilinmektedir. Osmanlı döneminde kervanlardan alınan gümrük vergisinin adı olan baç vergisi nedeniyle cami bu adla anılmaktadır. Güncel haliyle yapı, kare plana sahiptir. Kâgir malzeme kullanılmıştır.

Tepecik Camii

Yapım tarihi ve yaptıran kişi hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Kareye yakın planlı, düz ahşap tavanlı, kırma çatılıdır. Geçirdiği onarımlar hakkında herhangi bir bilgiye sahip değiliz.

Hacı Ayvaz Camii

Yapı kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlıdır. Caminin çatı örtü sistemi kırma yapıdır. İnşa edildiği konum gereği fevkani tarzdadır.

Veli Ahmet Zeytinli Bahçe Camii

Dikdörtgen planlıdır. Yapı birimleri herhangi bir süsleme ögesi göstermez. Yapının inşa edildiği konum gereği fevkani tarzdadır.

Hüseyin Paşa Cami

III. Selim’in sütkardeşi Kaptan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Yapı kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlıdır. Duvar malzemesi kâgirdir. Ahşap tavan ve çatıya sahiptir. Yapı çeşitli nedenlerden dolayı birçok onarım görmüştür. Minare orijinaldir.

Akçakoca Camii (Dere Camii)

14. yüzyıl tarihinde inşa edildiği düşünülmektedir. Akçakoca tarafından İzmit’in fethedilmesinin ardından inşa edildiği düşünülmektedir. Güncel hâli dikdörtgen planlıdır. Kâgir duvarlı, ahşap saçak örtü sisteminin kullanıldığı sade bir yapıdır. Yapı çeşitli tarihlerde deprem gibi nedenlerden dolayı onarımlar görmüştür. Günümüzde, halk arasında Dere Camii olarak bilinmektedir.

Zıbıncı Mescidi

Yapının inşa kitabesi yoktur ancak mescidin ahşap kapısı üzerindeki Hicri 1222 (M 1807) yapım tarihi olarak referans alınmaktadır. Yapı dikdörtgen planlı, fevkani, taş temel üzeri kâgir duvarlıdır. Mihrap bölümünde kandil ve perde motifi bulunmaktadır.

Portakal Mescidi

1778 yılında Portakaloğlu Mustafa Ağa tarafından inşa edilmiştir. Yapının geçirdiği onarımlar hakkında herhangi bir bilgiye bulunmamaktadır. Güncel planı karedir ve minaresi yoktur. Mescit üst pençeleri alçı vitraydan yapılmıştır. Mihrabın üst kısmında ise yuvarlak formlu pencere kullanılmış. Yapı taş malzemeli subasman üzerine inşa edilmiştir. Yapının cephelerinde tuğla malzeme kullanılmıştır.

Hacı Ahmet Mescidi

Hacı Ahmet tarafından 20. yüzyılın başında inşa edilmiştir. Kare planlıdır. Yapının minaresi yoktur. Süsleme görülmez. Mihrap çıkıntısı bulunmaktadır.

KAYNAKÇA

Zeynep Hatice Kurtbil, “Pertev Paşa Külliyesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/pertev-pasa-kulliyesi (22.08.2021); Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’in Defter ve Dosyalarında Kocaeli-İzmit-Gebze (haz. Ahmet Nezih Galitekin), İstanbul 2010, s. 71; Natalie Ülker Sönmez, Mimar Sinan Menzil Külliyelerinden; İzmit Pertev Paşa Külliyesi, (Yüksek Lisans Tezi) Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilim Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Sakarya, 2010, s. 21; Volkan Şenel, “İzmit’in Fetih Simgesi Gazi Süleyman Paşa Cami (Nam-ı Diğer Orhan Cami)”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı, 2017, s. 2755-2758; Engin Ürkmez, İzmit’te Türk Eserleri, Kocaeli Büyükşehir Kültür Yay., Kocaeli, 2007, s. 93; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti (1839-1938), Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay. Kocaeli, 2009, s. 112; Suphi Saatçi, “Mimar Sinan’ın Kocaeli’deki Eserleri”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı, 2018, s. 55; https://www.kocaeli.bel.tr/tr/main/news/haberler/3/portakal-mescidi-tarihi-aydinlandi/14318.

Burak DEMİR