İzmit Belediye ve Otel Binası projesini yarışmaya çıkaran kurum İller Bankası’dır. Yarışmanın tipi ulusal, açık, serbest ve tek aşamalıdır. Seçici kurul tarafından incelenmek üzere projeler 1948 yılında İzmit Halkevi’nde açılarak asılmış ve kazananlar açıklanmıştır. Yarışmanın sonuçlarının açıklandığı İller ve Belediyeler dergisinde konuyla ilgili yazan Yüksek Mimar Recai Akçay yazısının başında kentlerin en önemli ihtiyaçlarından birinin otel olduğunu söylemektedir. Büyükşehirlerde otel yapılarına rastlansa da durumlarının iç açıcı olmadığından yakınmaktadır. Görünüş ve fonksiyon itibariyle yeterli sayılabilecek yapıların da işletmelerinden memnun kalınmadığı belirtilmektedir. Bu dönem otel yapım işinden belediyeler sorumlu tutulmakta ve bu konuyla yeterince ilgilenmedikleri anlaşılmaktadır. Fakat diğer yandan birçok kentin il ve hatta ilçe merkezlerinde belediyelerinin tamamlaması gereken içme suyu, elektrik, kanalizasyon, mezbaha gibi işlerinin dahi hallolmadığı Akçay tarafından vurgulanmaktadır. Yazısında şehir oteli tesis etmek için girişimde bulunan belediyelerin amme işlerini kısmen halletmiş olduklarını, İzmit Belediyesi’nin de bunlardan biri olduğunu anlamaktayız. SEKA Kâğıt Fabrikası’yla milli sanayinin önemli bir kolunu içeren ve bulunduğu bölge içinde turistik öneme sahip olan kentin mevcut otel eksikliğini gidermesi gerekmektedir. İstanbul-İzmit yolunun inşa çalışmaları sonlandığında kentteki sirkülasyonun artacağı öngörülmüş ve yeni otel inşası için bir yarışmanın açılmasına karar verilmiştir. Diğer yandan kentin belediye binası eksikliği göz önünde bulundurularak tasarlanacak olan otelle birlikte aynı alanda yapılması istenmektedir. Aynı zamanda merkez ilçe olan İzmit’te hükümet ve adalet binasının olmayışı da özellikle 1940’ların başından itibaren dikkat çekmektedir. Bu nedenle yarışma kapsamında yapılacak olan vaziyet planında bu iki binanın yerinin değerlendirilmesi istenmektedir. Ayrıca çalışılacak alanın komşu parselinde bulunan Halkevi ile iskele arasındaki sahanın düzenlenmesi işinin dikkate alınması beklenmektedir.

Yarışmanın asli jüri üyeleri; İller Bankası adına Mithat Yenen, Paul Bonatz ve Recai Akçay, bayındırlık bakanlığı adına Gustav Oelsner, İzmit belediye başkanı Kemal Öz, yüksek mühendisler birliği adına Orhan Alsaç, yüksek mimarlar birliği adına Abidin Mortaş’tır. Jüri ilk aşamada projelerin şehircilik kapsamında uygunluğunu göz önünde bulundurmakta, bina yerleşimlerine ve arazi yaklaşımlarına bakmaktadır. İkinci aşamada otel ve belediye binalarının fonksiyonel olarak işlerlikleri, ekonomik ve teknik açıdan uygulanabilirlikleri ve tasarım yönüyle taşıdıkları estetik kaygıları sorgulanmaktadır. Yarışmaya katılan 34 projenin 12’si vaziyet planı ve binalarının genel durumu gereğince ilk elemede elenmiştir. İlk aşamayı geçenlerle birlikte ikinci aşamaya devam edilmektedir. Bu aşamada elenen projelerden bazılarına getirilen eleştiriler: elenen bir projede vaziyet planında otel ve belediyenin birbirine giren girift bir hal almasının sebebi anlaşılamamıştır. Tasarlanan belediye binasının abartılı bir anıtsallığı olduğu söylenmiştir. Bir diğerinde, adliye ve belediye binası kollarının denize yaklaşımı doğru bulunmamıştır. Binaların birbirine olan yaklaşımları da köşeden olduğu için resmi bir meydan için hatalı görülmüştür. Bir diğer projede iskele meydanı ve şehirle kurulan ilişkinin ihmal edildiği düşünülmüştür. Otel için kurgulanan plan hatalı görülmüştür. Hükümet konağının yeri ile adliye ve belediye meydanının bulunduğu caddeyi kesmesi uygun bulunmamıştır. Başka bir projeye yapılan kritikte, adliye binasının vaziyeti beğenilmemiş, belediyenin planı ekonomik açıdan pahalı görülmüş ve binanın silueti yabancı mimarinin etkisi altında kaldığı için eleştiri almıştır. Bir diğer proje de hükümet binasının arsa sınırları dışında kalması ve yapının yerleşimi nedeniyle arsa yeterince verimli kullanılamadığı için elenmiştir. Bir diğerinde ise adliye binası arsa sınırı dışında kalmış, belediye binası denize fazla yakın konumlanmış, iskele meydanı ve otel binasının mimari tasarımı yeterince geliştirilmemiştir. Yine başka bir kritikte binaların gruplanması ekonomik açıdan abartılı, yapının otel kolu sahile çok yaklaştığı için kusurlu bulunmuştur. Bunun gibi yapılan eleştiriler doğrultusunda ikinci aşamada 14 proje daha elenmiştir. Sonuç olarak yarışmanın bu safhasında başta da istendiği şekilde projelerin ekonomik yönüne dikkat edilmiştir. Yarışmacıların kullandıkları mimari dil olarak fazla anıtsallık kaygısı taşıyan ya da yabancı mimarların etkisinde kalan projeler saf dışı bırakılmıştır. Bir de plan ve cephe kurgusunda yeterince olgunlaşmayan projeler bu aşamayı geçememiş, yerleşim olarak bina gruplarının (belediye, otel, adliye ve hükümet konağı) denizle, kent merkeziyle ve birbirleriyle kurdukları ilişkiye özellikle dikkat edilmiştir.

Şartnamesinde açıklandığı üzere bu yarışma her ne kadar belediye ve otel binası projesi adıyla açılsa da projelerin vaziyet planı yerleşimlerinde iki kamu yapısı daha göze çarpmaktadır. O dönem inşa edilmesi beklenen hükümet ve adliye binasının araziye yerleşimleri ve bu yapıların belediye binası ve otelle ilişkisi de jüri tarafından değerlendirmeye alınmıştır. Yarışmacılardan istenen bu yaklaşımlar, kentle ilgili karar verenler tarafından İzmit’in idari merkezinin sahil şeridinde istendiğinin bir göstergesidir. O dönem idari merkezin yeri ile ilgili pek çok tartışma yaşandığı bilinmektedir. 1935 yılı Hermann Jansen planının da etkisiyle sahil bölgesi idari merkez olarak önerilmektedir. Fakat bu yarışmadan birkaç sene sonra Kemal Ahmet Aru tarafından çizilen İzmit’in ikinci imar planı, idari merkezi Kasr-ı Hümayun ve çevresi olarak belirlemiştir.

 

Yarışmanın son aşamasına kalan 7 projenin tamamı derecelendirilmiştir. 4’ü mansiyon alan projelere kısa notlar hâlinde birtakım yorumlar getirilmiştir. Yüksek mimar Ecvet Özlen’in mansiyon ödülü aldığı projede, adliye binasının otelin ışığını ve manzarasını kestiği söylenmiş, mimari plan ve cepheler “sade ve iyi” bulunmuştur. Yüksek mühendis mimar Orhan Bozkurt ve ekibinin mansiyon aldığı proje, şehrin genel görünüşüne uygun bir proje olarak tabir edilmiş fakat hükümet konağının yerleşimi isabetli görülmemiştir. Bunun yanında otel ve belediyenin plan ve cepheleri beğenilmiştir. Vahit Kumbasar’ın mansiyon aldığı projede, camiye ulaştırılan yol eleştirilmiş, hükümet konağının bulunduğu caddeyi kesmesi de hatalı bulunmuştur. Diğer yandan belediye binası ekonomik ve estetik açıdan “iyi” olarak tabir edilmiştir. Yüksek mimar Leman Tomsu ve ekibinin mansiyon aldığı projenin yerleşim planında binaların denize dik konumlandırılması uygun görülmemiş fakat yapıların plan ve cephe görünüşleri etütlü ve dengeli bulunmuştur.

Yarışmada birincilik ödülünü alan ekipte Kemal Ahmet Aru, Hamit Kemali Söylemezoğlu ve Gündüz Özdeş vardır. Jüriye göre vaziyet planı “iyi” düzenlenmiş, iskele meydanı “iyi” düşünülmüş, belediye binasının geçiş kısımları ve otelin yeri “iyi” bulunmuştur. Otelin planı ekonomik ve organik olarak yorumlanmış, uzunlamasına düzenlenmesi doğru görülmüş fakat meydanın taş döşenmesi yerine yeşil alan olarak bırakılması tercih edilmiştir. Meydanın ortasındaki kulenin kaldırılması, mimari planların teknik açıdan geliştirilmesi istenmiştir. İkincilik ödülünü mühendis mimar Haydar Yücelen almıştır. Jüri, otel ve belediyenin gruplanmasını “iyi”, sahil yolunun yorumlanma biçimini olumlu bulmuş, mimari plan ve cephelerde “iyi” noktalar tespit etmiştir. Üçüncülük ödülünü ise mimar Reha Ortaçlı ve mimar Fethi Tulgar almıştır. Jüri üyeleri, projelerindeki adliye binasının iskelenin başlangıcına alınmasını uygunsuz, vaziyet düzenlemesindeki denize dik yapılan yolları yanlış bulmuştur. Hükümet binasına ait meydanın denize doğru yönlenememesi, binaların yüksekliğinin fazla oluşu eleştirilmiştir. Diğer yandan otel ve belediye binasının planları estetik ve işlev açısından beğenilmiştir.

Yarışmada başta birinci olmak üzere ödül alan hiçbir proje hayata geçirilmemiştir. Yarışmada idari merkez olarak bir arada düşünülen dört kurumdan üçü olan belediye binası, hükümet konağı ve adliye sarayı farklı tarihlerde birbirinden farklı yerlere inşa edilmiş ve idari yapılanmada istenilen bütünlük ve bir aradalık oluşturulamamıştır. Belediyeye ait şehir oteli inşası ise gerçekleşememiştir.

KAYNAKÇA

İzmit Belediye ve Otel Binası Proje Müsabakası Jüri Raporu, Arkitekt, 1949, 03-04, s. 56-60; Recai Akçay, İzmit Şehir Oteli ve Belediye Binası, İller ve Belediyeler dergisi, 1948, 38-39, s. 32-35.

Özden Senem EROL