Milli Mücadele’de İstanbul-İzmit-Ankara Hattı Binbaşı Kemal Bey İzmit, milli mücadele döneminde hem itilaf devletleri hem İstanbul yönetimi hem de TBMM için önem arz eden stratejik bir bölge idi. İngilizler için İzmit Askeri Hat Komiserliği ile ilgili belge İstanbul’u ve Boğazları koruma çerçevesinde tampon bölge özelliği gösteren İzmit, İstanbul yönetimi açısından Anadolu’ya açılan kapı özelliğine sahipti. TBMM açısından ise İnebolu ile birlikte dünyaya açılan kapı olmanın yanı sıra işgal altında bulunan İstanbul’dan cephane ve insan kaynağının Anadolu’ya geçirilebileceği önemli bir güzergâhtı.
Milli mücadele yıllarında İstanbul’dan Anadolu’ya gerçekleştirilen cephane ve insan kaynağı sevkiyatı, İnebolu üzerinden deniz yoluyla, İstanbul-Gebze-İzmit karayolu ile de İzmit üzerinden yapılmıştır. Deniz yoluyla yapılan sevkiyat, Seyrüsefain Dairesi ve yabancı şirketlerin vapurlarıyla yapılmış olup, Mudanya, Bursa-Bilecik ve İnebolu-Kastamonu-Çankırı üzerinden 15 gün civarında devam eden bir yolculuğun sonunda Ankara’ya ulaşmıştır. Deniz ve kara yollarının eş zamanlı olarak kullanıldığı milli mücadele döneminde İstanbul-İzmit-Anadolu hattı, Karakol Cemiyeti tarafından kurulmuş ve kullanılmaya başlanmıştır. Ancak İngilizlerin İzmit’i Yunanlılara devretmesinden sonra bu hattan geçişler zorlaşmış ve İnebolu hattı tercih edilmeye başlanmıştır. Bundan dolayı İzmit’in geri alınması zaruri hale gelmiş ve yoğun bir çabanın sonunda İzmit geri alındıktan sonra bölgedeki teşkilatlanmaya ağırlık verilmiştir. Bu gelişmeden hemen sonra İstanbul’da gizli faaliyetler yürüten Mim Mim Grubu, İzmit hattını etkili bir şekilde kullanmak, hattın güvenliğini sağlamak ve geçişleri denetlemek için Karakol Cemiyeti’nin kısa bir süre önce bölgeye gönderdiği Dayı Mesut (Gürbüz), Kuşçubaşı Eşref ve Yenibahçeli Şükrü (Oğuz) gibi isimleri görevlendirmiştir. Bu süreçte İstanbul’dan Anadolu’ya geçiş yapanlar, öncelikle Üsküdar-Merdivenköy, Beykoz-Ömerli, Beykoz-Kılıçlı ile Alemdağ-Kartal yollarıyla Gebze’ye veya Gebze bölgesindeki Ağren köyüne getirilmiştir. Gebze’den sonra da Molla Fenari-Tepeköy-İzmit hattı izlenmiştir. İzmit itibariyle ise duruma göre iki yol takip edilmiştir. Bunların ilkiyle Kandıra-Ağva veya
Kefken ve Karasu’ya geçilmiş, ikincisiyle de Adapazarı-Karasu-Hendek-Mesudiye ile Geyve’ye varılmış ve böylelikle ya kuzeyde Bolu’ya ya da güneyde Bilecik’e ulaşılmıştır.
TBMM, İstanbul-İzmit hattındaki söz konusu teşkilat kurulduktan sonra İzmit’teki yapılanmayı tamamlayarak, İzmit-Ankara hattını güçlendirmeye çalışmıştır. Bu çerçevede atılan ilk adım, 8 Haziran 1922’de İzmit-Ankara arasında bir Sahra Postası kurulması olmuş ve teşkilat tamamlanana kadar İzmit ile İnebolu üzerinden evrak gönderilmemesi istenmiştir. Bu gelişme 1922 başlarından itibaren kullanılmaya başlanan İzmit yolunun daha yoğun olarak değerlendirileceğinin ilk işareti olarak ele alınabilir.
Nitekim söz konusu gelişmenin hemen ardından İzmit Askeri Hat Komiserliği kurulmuştur. Erkan-ı Harbiye Umumi Reisi Fevzi (Çakmak) Paşa, İzmit Mevki Kumandanlığına çektiği telgrafta İnebolu-Ankara posta hattının İzmit-Ankara hattı olarak değiştirildiğini belirtmiştir. Aynı belgenin devamında ise İnebolu irtibat zabiti binbaşı Kemal Bey’in İzmit Askeri Hat Komiserliği’ne atandığı belirtildikten sonra Kemal Bey’in 19 Haziran 1922’de Kastamonu’dan hareket ettiği ve kısa süre içinde İzmit’e varmak suretiyle görevine başlayacağı ifade edilmiştir. Son olarak da söz konusu bilginin İstanbul’daki Mim Mim ve Felah gruplarına da bildirildiği vurgulanmış ve bundan sonra İstanbul-İzmit-Ankara arasında yapılacak yazışmaların İzmit Askeri Hat Komiserliği’ne irsal edilmesi istenmiştir. Bu arada binbaşı Kemal Bey de 27 Haziran 1922’de İzmit’e gelerek görevine başlamıştır. Bu bilgiden hareketle İzmit Askeri Hat Komiserliği’nin Haziran 1922 itibariyle kurulduğu ve faaliyetlerine başladığı görülmektedir. Faaliyet alanları noktasında da kuruluşuyla ilgili ilk yazışmalardan yola çıkarak İstanbul-İzmit-Ankara arasındaki haberleşmenin sağlıklı ve seri yürütülmesinin hedeflendiğini belirtmek yanlış olmayacaktır. Ancak İzmit Askeri Hat Komiserliği’nin faaliyet alanı haberleşmeyle sınırlı kalmamıştır. İzmit Askeri Hat Komiserliği’nin haberleşme dışındaki faaliyet alanları şu şekilde sıralanabilir:
Bu bilgilerden anlaşılacağı üzere İzmit Askeri Hat Komiserliği, Haziran 1922 itibariyle İstanbul ile Anadolu arasında sadece haberleşmenin sağlıklı yürütülmesini sağlamakla kalmamış, cephane, askeri malzeme, gıda ve sağlık malzemeleri ile araç transferinin yanı sıra güvenliği sağlama konusunda da önemli hizmetler sunmuştur.
Unutulmaması gereken bir diğer husus da Mondros Mütarekesi’nden sonra, ihtiyat subaylarının terhis edilmiş olduğu, dağıtılan askeri kıtaların subaylarının boşta kaldığı ve esaretten dönen subayların büyük kısmının İstanbul’da ikamet etmek zorunda olduğudur. Bundan dolayı milli mücadele döneminin başlarında Anadolu büyük oranda subay sıkıntısı çekmiş, ancak söz konusu ordu mensupları ve bazı aydınlar İzmit hattını kullanarak Anadolu’ya geçme fırsatı bulmuştur. İzmit üzerinden Anadolu’ya geçenler arasında İsmet (İnönü), Fevzi (Çakmak), Dr. Rıza (Nur), Dr. Adnan (Adıvar), Halide Edip (Adıvar), Cami (Baykurt) Bey, Yusuf Kemal (Tengirşenk), Mehmet Akif (Ersoy), Celalettin (Arif) ve Yunus (Nadi) gibi milli mücadelenin başarıya ulaşmasında önemli roller üstlenen isimlerin yer aldığı düşünüldüğünde, bu hattın önemi daha iyi anlaşılabilir. Ancak Kurtuluş Savaşı’nın başarıyla neticelenmesinden sonra diğer birçok birim gibi İzmit Askeri Hat Komiserliği de misyonunu tamamlamış ve Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti tarafından 5 Ekim 1923’te lağvedilmiştir.
KAYNAKÇA
Adnan Sofuoğlu, Millî Mücadele Dönemi’nde Kocaeli, Ankara 2006; Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi; Avni Öztüre, İzmit Tarihi, İstanbul 1981; Bülent Çukurova, Kurtuluş Savaşında Haberalma ve Yeraltı Çalışmaları, Ankara 1994; Genelkurmay ATASE Arşivi; Kazım Aras, “İstiklal Savaşında Kocaeli Bölgesindeki Harekât”, 102 Sayılı Askeri Mecmuanın Tarih Kısmı, 1 Eylül 1936, Sayı: 43, İstanbul 1936; Yusuf Çam, Milli Mücadele’de İzmit Sancağı(Kocaeli-Sakarya-Yalova İlleri), Kocaeli 2014; Ertuğrul Zekai Ökte, “Anadolu Harekâtı’na Kimler, Nasıl ve Ne Zaman Katıldılar”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 69, Haziran 1973; Ertuğrul Zekai Ökte, “Anadolu Harekâtı’na Kimler, Nasıl ve Ne Zaman Katıldılar”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 70, Temmuz 1973; Ertuğrul Zekai Ökte, “Anadolu Harekâtı’na Kimler, Nasıl ve Ne Zaman Katıldılar”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 71, Ağustos 1973; Ertuğrul Zekai Ökte, “Anadolu Harekâtı’na Kimler, Nasıl ve Ne Zaman Katıldılar”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 72, Eylül 1973.
Kadri UNAT