İzmit’in Tarihi Mahallelerinden
İzmit son derece dinamik ve değişken bir gelişim çizgisi izleyen bir şehirdir. Bu yüzden İzmit’in tarihi mahallelerinden bazıları günümüz mahalle düzeninde yer almamakta yeni gelişen ve oluşan mahallelerin sınırları içinde yeni konumlarla sınıflandırılmaktadırlar. Akçamescit Mahallesi de bunlardan biridir. Günümüzde Akçamescit Mahallesi adıyla maruf bir mahalle mevcut değildir. Söz konusu mahalle Akçakoça Mahallesi sınırlarına dahil edilmiştir.
İller Bankası arşivlerine göre; 1914 yılında 200 hane 800 kişiden oluşan Akçamescit Mahallesi ile 150 hane 600 kişiden oluşan Hacı Hürrem Mahallesi “Akçakoca Mahallesi” olarak birleşmiştir. Günümüzde “Akçamescit Mahallesi” Akçakoca Mahallesi içinde yer alan bir sokak olarak, Hacı Hürrem Mahallesi’nin doğuda Veliahmet Mahallesi ile sınır oluşturduğu noktada tarihi bir sokak olarak kentin belleği içinde yaşamaktadır. Mahalle Kentsel Sit alanı içerisindedir.
Uzun olmayan Akçamescit Sokağı dik bağlandığı Alacamescit Sokak ismini alarak kentin son derecede eğimli bir bölgesinde devam eder. Veliahmet Mahallesi’nden merdivenlerle başlayan sokak, eğimli bir yamaç boyunca kıvrımlı bir şekilde uzayarak Akçakoca Dere Camii’nin yer aldığı meydanda bugün Akçakoca Mahalle Muhtarlığı ve Mahalle Evi olarak işlev gören restore edilmiş Elbeyoğlu Konağı civarında son bulur. Kıvrımlı bir şekilde Akçakoca Dere Camii’ne yükselen sokaktaki tarihi yapılardan pek çoğu bugün tarihsel özelliklerini yitirmiştir. Sadece birkaç tescilli konut geriye kalmıştır. Ancak yine de bu uzun tarihi sokağı kentin restitüsyona elverişli bir tarihsel bölgesi olarak değerlendirmek mümkündür.
İzmit’in sokakları, kentin yaşamını olağanüstü devinim ve dinamizm dolayısıyla Osmanlı’dan kalan yapıların üzerine gelişen yoğun betonarme yapılarla dolduğu için, tarihsel mahalleler ve bu mahallelerde yer alan mimari eserlerin pek çoğu özelliklerini yitirmişlerdir. Dar sokaklar, yoğun otomobil trafiği yükünü taşımakta ve ticari fonksiyonlarla donatıldıkları için başkalaşım geçirmektedirler. Bugün Akçakoca Mahallesi içinde kalan tarihi Akçamescit Mahallesi’nin en önemli tarihi sokağı da bu nevi yapılaşmadan nasibini almıştır.
İzmit’te bir çeşme ya da mescitle son bulan tarihi sokaklar genellikle küçük bir meydan oluşturur. Bu nevi küçük meydanlardan birinin oluştuğu noktada nitelikli bir restorasyonla yenilenmiş Alaca Mescit Camii yer alır. Küçük olmasına rağmen önemli tarihsel işleve sahip özellikli mimari yapılardan biridir Alaca Mescit Camii. Jüstinyen Sarayı kalıntıları üzerinde İzmit Kadısı El Hac Mustafa bin Mehmet el Gümüşzade tarafından 1598 tarihinde yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı olup taş ve kâgir duvarlara haizdir. Kirpi minaresi ve çini bezemeleri ile özellik kazanır. Çatısı ahşap olup son tadilatında bazı eklemelerle cemaat alanı genişletilmiştir. Geçirdiği restorasyon başarılı olduğu için İzmit’in günümüzde kaos içeren betonarme yapıları arasında bir pırlanta gibi parlamaktadır. Tarihi Akçamescit Mahallesi’nden günümüze kalan en önemli tarihi miras Alaca Mescit Camii’dir.
KAYNAKÇA
Avni Öztüre, Resim, Fotoğraf, Belgelerle Nicomedia: İzmit Tarihi, Çeltür Matbaası, Istanbul, 1969; Engin Ürkmez, İzmit’te Türk Eserleri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2007; İller Bankası İmar Planlama ve Yapı Dairesi Reisliği Şehircilik İşleri Müdürlüğü, İzmit Analitik Etüdler, İller Bankası Harita Genel Müdürlüğü Matbaası Döner Sermayesi, Ankara,1970; Nevnihal Erdoğan, Sonay Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, İzmit Kent Merkezi Mahalleler-Sokaklar-Mimari Eserler, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 20, İse Reklam, İstanbul 2011; Nezih Fıratlı, İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi, M.E.B. Yayınevi, İstanbul, 1971; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 13, Düzey Matbaa Ltd Şti, İstanbul.2009; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 2001.
Nevnihal ERDOĞAN