İzmit Evleri ve Tarihi Koruma-Yaşatma Derneği

İzmit evleri ve tarihi koruma yaşatma derneği (İZEYAP), tarihe ve kültürel mirasa sahip çıkmayı misyon edinen, İzmit kent tarihine önemli katkıları olan bir dernektir. Kapanca Sokak koruma-yaşatma çalışmaları ve Sırrı Paşa Sözleşmesi İZEYAP’ın temelini oluşturmaktadır. 1993 yılında, dönemin Kocaeli valisi Kemal Nehrozoğu’nun da katkısı ile Kocaeli Valiliği İl Kültür Müdürlüğü ve Mimarlar Odası tarafından başlatılmış olan Kapanca Sokak koruma ve yaşatma çalışmaları hem resmî hem de sivil kuruluşlar tarafından desteklenen büyük bir projeye dönüşmüştür. Ayrıca projenin geliştirilmesi amacıyla yurtdışındaki örnek projeler de incelenmiştir. İZEYAP’ın tam olarak kuruluşu ise 18 Haziran 1994 tarihinde, Türkiye’de ilk kez 25 resmi kuruluş ve sivil toplum örgütünün birlikteliğiyle imzalanan Sırrı Paşa Sözleşmesi ile gerçekleşmiştir. Ayrıca gönül birlikteliğiyle yapılmış olması ve herhangi bir hukuksal dayanağı olmaması nedeniyle ilk “sosyal sözleşme” niteliğine sahiptir. Bu yönleri ile hem yerel hem de ulusal bakımdan örneğine nadir rastlanan bir sözleşmedir. Tanıtım amacı ile Sırrı Paşa Konağı’nın bahçesinde bir etkinlik gerçekleştirilmiş ve sözleşmenin yapıldığı konak olan Sırrı Paşa Konağı bu özelliği nedeniyle sözleşmeye ismini vermiştir. Bu proje sayesinde Sırrı Paşa Konağı restore edilip kamusallaştırılmış ve tarihi bir değer olarak İzmit’e kazandırılmıştır. Tarihi kent mekanlarının içerisinde kent belleğinin yaşandığı ve görüldüğü alanlardan en önemlisi sokaklardır ve bu nedenle geleneksel yapıları koruma çalışmaları belirli sokaklar üzerine yoğunlaşmıştır. Dernek açısından büyük öneme sahip olan Kapanca Sokak 19. yüzyılın geleneksel Türk evlerinin bulunduğu bir sokaktır. 1993 yılında Mimarlar Odası İstanbul Büyük Kent Şubesi’ne bağlı çalışan Galata Grubu’nun çalışmaları neticesinde, Kapanca Sokak ve çevresinde bulunan özgün yapılar tek tek tespit edilerek röleve-restorasyon projeleri hazırlanmıştır. Bu sokak ve çevresinde korunması gereken 32 adet yapı bulunmaktadır. Sokakta bulunan toplam 18 ev, İZEYAP tarafından kendi döneminde yapılırken kullanılan malzemeler ile restore edilmiştir.

Evlerin cephesi ve çatıları tamamen geleneksel İzmit evi özelliğini yansıtacak şekilde yapılmıştır.

Mimarlar Odası İzmit Temsilciliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, yerel yönetimler ve gönüllü kişilerin de katkıları ile birlikte bu çalışmalar, İstiklal İlkokulu’nda açılan sergi ile halka duyurulmuştur. Daha sonra Kocaeli Üniversitesi’nde bir panel düzenlenmiştir. Üniversitede düzenlenen bu panel yerel ve ulusal bir duyuru niteliği taşımaktadır. İstanbul Atatürk Kültür Merkezi’nde ise dönemin Kocaeli valisi Kemal Nehrozoğlu’nun da katıldığı bir sergi düzenlenmiştir. Ayrıca Mustafa Kemal Atatürk’ün cenazesinin İzmit’e getirilişinin 76. yıldönümü olması nedeniyle bir sergi daha düzenlenmiştir. Kocaeli Sanayi Odası’nda açılan bu sergide Mustafa Kemal Atatürk’ün İzmit’e yaptığı ziyaretler sırasında çekilmiş olan fotoğrafları sergilenmiş ve Atatürk’ün İzmit ziyareti hakkında tarihi bilgiler verilmiştir. Düzenlenen sergilerin yanı sıra tarih bilincini arttırmak ve İzmit’in tarihi dokusunu korumak amacıyla fotoğraf yarışması ve mahalle gezileri gibi etkinlikler de gerçekleştirilmiştir.

İZEYAP’ın önündeki en büyük sorunlardan biri sanayinin gelişmesiyle birlikte kentin yoğun iç göç alması ve plansız kentleşme sonucunda eski yerleşim alanlarının giderek eski önemini kaybetmeye ve yok olmaya başlaması olmuştur. İzmit kenti arkaik ve klasik, Helenistik, Roma, Bizans ve Türk dönemlerine ev sahipliği yapmış tarihi bir kenttir ve arkeoloji bakımından zengin olması beklenmektedir. Bu nedenle İZEYAP antik eserlerin gün yüzüne çıkarılması ve korunması bakımından arkeolojiyi oldukça önemsemektedir.

İZEYAP başkanı Ertan Karaçay, İZEYAP projesinde arkeolojiye gösterilen önem ve bu konudaki eleştirilerini, “Ne yazık ki İzmit’in bu önemli tarihsel gerçeği bugüne kadar göz ardı edilmiş veya üstü kapatılmıştır. Öğretmenevi bahçesinde Merkez Bankası şubesi inşaatı için ayrılan arazi parçasında da aynı mantığın geçerli olduğunu üzülerek görmekteyiz. Antik eserleri tahrip etmek insanoğlunun en soysuz, en aşağılık davranışlarındandır. İZEYAP olarak bu bölgeyi sürekli kontrol edecek ve ne yazık ki daha önce görüldüğü gibi tatil günleri veya gece yarısı yapılan hafriyat çalışmalarıyla antik eserlerin yok edilerek inşaat çalışmalarına devam edilmesine izin vermeyeceğiz” sözleriyle aktarmıştır.

KAYNAKÇA

Gençtürk Yeniden Başkan, https://www.kocaelibarisgazetesi.com/ haber/5999434/gencturk-yeniden-baskan (Erişim Tarihi: 29 Eylül 2021); İzeyap Hakkında, İzeyap İzmit Evleri ve Tarihini Koruma Derneği, http://izeyap.weebly.com/304zeyap.html (Erişim Tarihi: 1 Ekim 2021); İzeyap, Atatürk’ün 50 Fotoğrafını Sergiledi, https://www.kocaeligazetesi.com.tr/haber/1331296/izeyap-ataturkun-50-fotografini-sergiledi (Erişim Tarihi: 28 Eylül 2021); Karaçay: Antik Eserlerin Yok Edilmesine İzin Vermeyeceğiz, https:// rin-yok-edilmesine-izin-vermeyecegiz (Erişim Tarihi: 3 Ekim 2021); Kocaeli Hakkında, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı; https://gosbtadimeml.meb.k12.tr/tema/icerikler/kocaeli-hakkinda_1867827.html (Erişim Tarihi: 28 Eylül 2021); M. Özbayraktar, “Kolektif Bellek, Kent Bellegi Ve Sokaklar: İzmit Merkez Geleneksel Sokakları, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli 2020,s. 1555-1569.

Muhammed Bilal ÇELİK