İzmit’in Tarihi Mahallelerinden

Akçakoca Mahallesi, İzmit’in Tarihi Mahalleleri arasında tarihsel bağlantılar ve tarihi miras açısından en yoğun mahalledir. Gerek tarihsel Nikomedia kentinin kurulu olduğu yamacın eteklerinde olması gerekse de bölgenin Türkler tarafından fütuhatını gerçekleştirmiş olan Akça Koca’nın adını taşımasından da anlaşılacağı gibi İzmit’in geçmişine dair belirleyici izler taşır.

Saadettin Yalın Caddesi ile batıda Kozluk ve Turgut Mahallelerine sınırını oluşturur. Orhan Caddesi ve Hasan Elbey Sokak ile kuzeydeki Orhan Mahallesinden ayrılır. Doğusunda Veliahmet Mahallesi bulunmaktadır. Çukurçeşme Sokak ve Sırrıpaşa Caddesi ile Hacıhasan Mahallesi’nden ayrılır. Güneyinde yer alan Kemalpaşa Mahallesi ile arasındaki sınırı ise İnönü Caddesi oluşturur.

İller Bankası kaynaklarına göre söz konusu alanda; 1914 yılında 200 hane 800 kişiden oluşan Akçamescit Mahallesi ile 150 hane 600 kişiden oluşan Hacı Hürrem Mahallesi bulunmaktadır. 1927 yılında Akçamescit Mahallesi ile Hacı Hürrem Mahallesi birleştirilerek bugünkü “Akçakoca Mahallesi” teşkil edilmiştir. Günümüzde “Akçamescit Mahallesi” mahalle içinde yer alan bir sokak olarak mevcuttur. Hacı Hürrem Yokuşu ise hali hazırda doğudaki Veliahmet Mahallesi ile sınır oluşturan bir sokaktır.

Akçakoca Mahallesi bugün büyük oranda yok olmuş olan tarihi Nikomedia kentinin surları içinde kalan yüksek eğimli bir bölgede yer alır. Körfez manzarasına sahiptir. İzmit’in Tarihi Mahalleleri arasında en eskilerinden biri olan Akçakoca Mahallesi’nde yer alan Kapanca Sokak, Osmanlı döneminde umumiyetle gayrimüslim nüfusun yerleşik olduğu 19. yüzyıl evlerinden oluşmaktadır. İzmit Kaleiçi kentsel sit alanı içinde yer alan sokakta ilk çalışmalar 1990 yılında başlamıştır. 1979 yılında tescil edilen yapılar, kamulaştırma sürecinin ardından, rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri hazırlanarak 2016-2017 yıllarında restorasyon ve rekonstrüksiyona tabi tutulmuş ve kente geri kazandırılmıştır.

2021 yılı itibariyle Kapanca Sokak restorasyonları büyük oranda tamamlanmış ve kentin sınırlı bir bölgesinde tarihsel miras ayağa kaldırılmış olsa da güncel fonksiyonlar açısından arzu edilen hedefe henüz ulaşıldığı söylenemez. Ancak sokakta yer alan restore edilmiş ve butik otel haline getirilmiş işletmelerde belli bir doluluk oranından söz edilebilmektedir.

Kapanca Sokak evleri mimari karakteristik olarak tipik Osmanlı yapılarıdır. Ahşap ve cumbalı evlere birkaç basamakla girilir ve alt bölümler bağdadi sıva ile koruma altındadır. Mahallenin içinde bulunduğu yüksek eğim, binalara avantajlar sağlar ve Körfez manzarasına hâkim evler bu yönleriyle rağbet görür. Kapanca Sokak’ta yer alan ve başarılı bir korumacılık örneği olarak dikkat çeken Eski Kilise bugün için sokağın en canlı binasıdır. Halk Eğitim Merkezi olarak kullanılan bina, vermiş olduğu çok sayıdaki kurs Süleymanpaşa Hamamı ve yürüttüğü aktivite ile sokağın yaşayan mekânları arasında en canlı ve işlevsel olanıdır.

Tüm bu aktivasyon içerisinde, İzmit Tarihi Koridoru’nda yer alan Eski Kilise, Akça Koca Dere Camii, Elbeyoğlu Konağı (Muhtarlık Binası ve Mahalle Evi), Hasne Hatun Türbesi, Yumurtacı Camii ve Çeşmesi, Süleyman Paşa Hamamı, Hacı Ayvaz Mescidi, Portakal Mescidi, 50. Yıl Çeşmesi gibi tarihi eserler, kimi zaman nitelikli restorasyonlar kimi zamansa korumacı tasarruflarla ayakta kalmıştır.

Bu yapılar arasında, bir mahalle mescidi olarak dönemin sivil yaşantısını yansıtması açısından, tek hacimli, kare planlı, küçük bir mimari yapı olan Portakal Mescidi önem taşır. Akçakoca Mahallesi’nin sınırında yer alan Portakaloğlu Mustafa Ağa Mescidi, Osmanlı döneminde birçok kentte olduğu gibi İzmit’te de yapılan mahalle mescitlerinin tipik bir örneği olup 18. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir. Bir mahalle mescidi olan tarihi bina, dönemin diğer yapılarından farklı olarak sivil dini mimarlık yapılarının tarzını sergilemesi yönüyle dikkat çeken, küçük mahalle mescitlerinin önemli bir örneğidir.

İzmit Tarihi Koridoru içinde yer alan ve kapsamlı bir restorasyon geçiren Süleyman Paşa Hamamı, İzmit’te günümüze kadar ayakta kalabilmiş en eski tarihli Osmanlı yapısıdır. Kadınlara ve erkeklere mahsus olmak üzere iki ayrı bölümü olan “çift hamam” Şehzade Süleyman Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kesin olmamakta birlikte Süleyman Paşa 1337’de İzmit’in fethinden sonra şehri imara başlamış ve bu imar faaliyetinin bir ürünü olarak hamamı da inşa ettirmiştir.

Önünde tarihsel kahramanlarımızdan Akça Koca’nın heykelinin bulunduğu Akça Koca Dere Camii ise dış cephe düzenlemesi açısından tarihsel değerine mütenasip bir restorasyon geçirememiş olsa da iç süsleme, bezeme ve vitray açısında mahalleye ruh ve güzellik katacak düzeyde başarılı bir yenilemeye tabi tutulmuştur. Hemen aşağısında yer alan Hasne Hatun türbesi ise Ertuğrul Gazi’nin annesine ait olup mükemmel korunmuş olsa da daha başarılı bir sergilemeyi hak etmektedir.

İzmit’in tarihi mahallelerinin en köklülerinden biri olan Akçakoca Mahallesi gerek barındırdığı tarihsel-kültürel miras, gerekse de bütüncül bir restorasyon mıntıkası olarak ele alınmış olması dolayısıyla kentin geleceğinde anlamlı olacak ve tarihe can verecek bir özellikli mahalle olarak dikkat çekmektedir. Sadece içerdiği tarihi yapılarla değil tıpkı Kapanca Sokak gibi bütünlüklü bir tarihsel panorama çizen henüz restore edilmemiş fakat ileride ele alınacağı kesin olan Orhan Caddesi, Sırrı Paşa Caddesi, Çukur Çeşme Sokak, Alaca Mescit Sokak gibi tarihi sokaklara da sahiptir.

Akçakoca Mahallesi Türkiye’nin endüstriyel aktivite ve sanayisini büyük oranda sırtlanmış bir tarihi kentte hüküm süren aşırı yoğunluk, hareketlilik, trafik, kalabalık ve dinamizmin hemen yanı başında ve yukarısında olmasına rağmen, topoğrafyası dolayısıyla bu dağdağanın dışında kalabilmiş, asude bir iskân bölgesi olarak gelişmeye, yenilemeye ve korumacılığa son derece elverişli bir tarihi mahalledir.

KAYNAKÇA

Avni Öztüre, Resim, Fotoğraf, Belgelerle Nicomedia: İzmit Tarihi, Çeltür Matbaası, Istanbul, 1969; Engin Ürkmez, İzmit’te Türk Eserleri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2007; İller Bankası İmar Planlama ve Yapı Dairesi Reisliği Şehircilik İşleri Müdürlüğü, İzmit Analitik Etüdler, İller Bankası Harita Genel Müdürlüğü Matbaası Döner Sermayesi, Ankara,1970; Nevnihal Erdoğan, Sonay Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, İzmit Kent Merkezi Mahalleler Sokaklar-Mimari Eserler, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 20, İse Reklam, İstanbul 2011; Nevnihal Erdoğan, Mehtap Özbayraktar, Sonay Ayyıldız, Tarihi İzmit Kent Merkezi Geleneksel Konutları, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 21, İse Reklam, İstanbul 2011; Nezih Fıratlı, İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi,

M.E.B. Yayınevi, İstanbul, 1971; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 13, Düzey Matbaa Ltd Şti, İstanbul, 2009; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 20011; https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kocaeli/ gezilecekyer/tarihi-kapanca-sokak

Nevnihal ERDOĞAN