Akça Koca’nın Anıt Mezarı

Uzun bir süre Roma ve Bizans’ın egemenliği altında kalmış olan Kandıra, Sultan Orhan Gazi tarafından 1326 yılında fethedilerek, Osmanlı topraklarına katılmıştır. Orhan Gazi’nin emrinde, Akça Koca, Konur Alp, Abdurrahman Gazi, Köse Mihal vb. gibi tanınmış komutanlarla birlikte gerçekleştirilen bu fetihler, Osmanlı’nın kuruluş aşamasında oldukça önemliydi. Kandıra ve çevresinin fethedilmesinde görev alan Akça Koca; Ertuğrul Gazi, Osman Gazi ve Orhan Gazi’nin silah arkadaşı/yoldaşıydı. İlk devir Osmanlı tarihi yazarlarının eserlerinde adı geçen Akça Koca’nın kendisi ve ailesi hakkında bilinenler oldukça kısıtlıdır.

13. yüzyılın ikinci yarısında doğduğu bilinmektedir. Daha sonraları Gebze Kadılığı yapmış olan torunu Fazlullah’a ait bir vakfiyeye göre babasının adı Abdülmelik oğlu Abdülfettah’tır. Akça Koca tarafından kullanılmış olan “Akça” ismi “Ak-ça”dan gelmektedir. Türkçe bir ad olan “Akça” ismi “oldukça/hayli beyaz” anlamındadır. “Koca” ise kocamış fiilinin kökü olup, “büyük/ihtiyar” anlamındadır.

Sapanca Gölü’nden İzmit’e, İzmit’ten Kandıra’ya kadar olan yerlerin fethini Akça Koca üzerine aldı. Sapanca Gölü kıyısında Ayan köyünü üs edinerek İzmit bölgesine doğru akınlarda bulundu. Bizans tekfurlarıyla gazalarda karşı karşıya geldi. Akova, Akçaköy, Kaymas, 1326’ya doğru Kandıra ve civarını Osmanlı Beyliği topraklarına kattı. Tarihe bilhassa “Kandıra Fatihi” olarak geçti. Ayrıca, Konuralp ve Gazi Abdurrahman ile beraber Kartal civarındaki Aydos ve kuzeydeki Samandıra bölgesi kendisine mülk olarak bağışlandı.

Yukarıda bahsedilen yerlerin alınışıyla ilgili bilgileri birçok tarih yazıcısının eserlerinde görmekteyiz. Âşıkpaşazâde ve Hoca Sadeddin gibi tarihçilerin bizlere aktardığı bilgiler oldukça önemlidir: “Konur Alp Akyazı ve Konrapa İlini ve Bolı’yı ve Muturnı’yı ve ol vilayetleri tamam ve müsahhar ve mukarrer itdi ve kendüye döndürdi ve girü Karaçepiş’e ve Absuyı’na geldi ve Gazi Rahman’ı anda koyup kendüsi gine gitdi. Bu tarafda Akça Koca dahı Kandırı’ya ve İrmen’e erler kodı berkitdi. Maksudı Samandıra’ya varmak oldı...” (Âşıkpaşazâde) “Söz konusu edilen yılda, durağı Cennet olan Osman Gazi’nin ölümü üzerine Orhan Gazi, baş ve buğluk davu-

lunu vurdurmuş, sadasını gök kubbeye ulaştırmıştı. Yarlığayan Tanrının çağrısı ulaşınca Osman’a Erişti şimdi beylik nevbeti oğlu yiğit Orhan’a İlk iş olarak bu beyliğin töreleri gereğince, komutanları beylerin her birini yine gaza ve cihat yolunda görevlendirmişti. Bu yıl kendini gösteren hoş bir rastlantı şu oldu: Osman oğullarının devlet fidanlığında, Orhan Gazi’nin ikbal dalında olgunlaşan bir meyve yere düştü. Şimdiye kadar bu ayarda bir mahsul alındığı kimsenin kulağına erişmiş değildi. Mutluluk getiren yeni doğan, Murad adıyla şeref buldu ve sonraları Gazi Hüdavendigâr diye tanındı. Bu yıla rastlayan başka bir olay ise, Konur Alp’in Tanrının rahmetine kavuşan Osman zamanında, Bolu, Konrapa, Akyazı ve Mudurnu illerini İslam devletinin uğuruyla baştan başa açmış olmasıdır. Yine aynı yıl içinde Akça Koca savurduğu kılıçlarla Kandıra, Ermeni Pazarı (Akmeşe) ve Ayan Gölü’nü ele geçirmişti...” (Hoca Sadeddin) Akça Koca, İzmit üzerine sefere çıkacağı sırada Kandıra’da vefat etmiştir. 1328 yılında vefat eden Akça Koca’nın, Türk töresine uygun olarak defnedildiği bilinmektedir. Ölüm nedeni ile ilgili elimizde herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak birçok tarihçi Akça Koca’nın öldükten sonra Kandıra’ya bağlı Baba Köy’de bulunan Baba Tepesi’ne gömüldüğü noktasında hemfikirdir. Akça Koca’nın, Bilecik Söğüt’te de makam türbesi bulunmaktadır.

Akça Koca’nın soyundan gelen birçok kişi hem Osmanlı döneminde, hem de Cumhuriyet döneminde bazı devlet görevlerinde bulunmuşlardır. Oğlu Hacı İlyas Bey ve torunu Gebze Kadısı Fazlullah, Osmanlı Devleti’nde önemli görevler yapmışlardır. Akça Koca’nın adını soy isim olarak taşıyan, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Eski Başkanı Engin Akçakoca torunlarından birisidir. Kocaeli yöresi ve çevresinde önemli fetihler gerçekleştirmiş olan Akça Koca Bey’in aziz hatırasını yaşatmak amacıyla, yöreye “Koca-ili” anlamında “Kocaeli” adı verilmiştir. Akça Koca’nın Kandıra Baba Köy’de Baba Tepesi Mevkii’nde bulunan mezarının üzerine zamanla ahşaptan çandı bir türbe yapılmıştır. Ahşaptan yapılan ve üzeri açık olan bu türbenin yanında bir de çandı mescit bulunmaktaydı. Ahşap türbe ve mescitle ilgili yapılan araştırmalar, bu iki yapının hangi tarihte yapılmış olduğunu ortaya koyamamıştır. Ancak, ahşap türbenin yanında bulunan mescit Sultan Orhan Gazi döneminde Kandıra yöresinde çok sayıda yapılmış olan çandı mescitlerle benzerlik göstermektedir. Kandıra Baba Tepesi’nde bulunan ahşap türbe ve çandı mescit, zamanla bakımsız kalarak tahrip olmuştur. Türbe ve mescidin bakımsız hali görenler tarafından üzüntüyle karşılanmış, bu durumun giderilebilmesi için çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Ertuğrul Ünlüer, Kocaeli Valisi olarak göreve başlamasından sonra, Baba Tepesi’nde çeşitli incelemeler yapmıştır. Bu incelemeler sonrasında Vali Ünlüer, İzmitli mimarlardan, Akça Koca’nın mezarının bulunduğu alana yönelik projeler hazırlamalarını istemiştir.

Anıt mezar projesiyle ilgili görüşülen mimarlardan bazıları, Kocaeli şehir tarihimiz açısından oldukça önemli bir şahsiyet olan Akça Koca’yla ilgili hazırlanacak böyle bir çalışmayı ücretsiz yapabileceklerini ifade etmişlerdir. Vali Ünlüer de, 21 Eylül 1971 tarihinde bir basın toplantısı düzenleyerek yapılan çalışmalarla ilgili Kocaeli kamuoyunu bilgilendirmiştir. Ertuğrul Ünlüer’in öncülüğünde Kocaeli Anıtları Koruma Derneği’nin de desteğiyle Mimar Mühendis Suat Uygun’a bir proje çizdirilmiş ve Akça Koca Anıt Mezarı bu projeye göre inşa edilmiştir. 1974 Haziran’ında yapımı tamamlanan anıt mezarın 22 Haziran 1974 günü açılışı yapılmıştır. Yapılan anıt mezar için İzmit Müzesi Müdürü M. Kemal Can ve Müze Asistanı Mehmet Akif Işın tarafından 13.06.1983 tarihinde bir tescil fişi doldurulmuş ancak anıt tescillenmemiştir. Daha sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından Akça Koca Anıt Mezarı 22.01.1989 tarihinde tescillenerek koruma altına alınmıştır.

Mimar Mühendis Suat Uygun tarafından projelendirilerek yapılan Akça Koca Anıt Mezarı, üç ana bölümden oluşmaktadır. 1.Bölüm; kuzeyden basamakla çıkılan bir yürüyüş platformu (6.33 m. x 20.16 m.), 2. Bölüm; platforma çıkış merdiveninin ucunda geniş ve büyük bir dikme (1,15m x 1.15m) ve 3.Bölüm; büyük dikmenin önünde otağ biçiminde (Osmanlı başlığı) mezar alanı (R:16.46 m.). Otağ biçimli mezar yapısının yüksekliği 5 m., büyük dikmenin yüksekliği ise 12.86 m.’dir. Anıt mezar Kuzey-Güney doğrultusunda, betonarme olarak inşa edilmiştir. 348 m2 alanı kaplayan anıt mezarda, Akça Koca’nın mezarı otağ biçimli piramidal mezar yapısının içerisinde bulunmaktadır. Mezarın kenarlarında merdiven şeklinde piramidal yükseltilere yer verilmiştir. Anıt mezarın piramidal üst bölümünün yarıdan itibaren büyük bir bölümü kapatılmış olup, sadece kuzey ve güney istikametlerinde açıklıklara yer verilmiştir. Piramidal anıt mezarın alt bölümlerinde açıklıklar bulunmaktadır. Anıt mezarın platform zemini ve çıkış merdivenleri zamanla mermerle kaplanmıştır. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından 2015 yılında Akça Koca Anıtı’nın bakım, onarım ve çevre düzenleme çalışması yapılmış, çandı geleneğinde yapılan ve günümüze ulaşmayan Akça Koca Mescidi yeniden inşa edilmiştir.

KAYNAKÇA

Enver Konukçu, Akçakoca ve Kocaili, Kocaeli, 2016, s. 100-136; Atilla Çetin, Kocaeli Tarihinden Sayfalar, İzmit, 2000, s. 59; İzmit Müzesi Akça Koca Anıtı Tescil Fişi, Kocaeli, 1983; “İzmitli Mimarlar Akçakoca’nın Onarılacak Mezarının Projesini Karşılıksız Hazırlayacaklar”, Sesim Dergisi, S. 70, Kocaeli, 1971, s. 7; Mimar Mühendis Suat Uygun’a Ait Muvafakatname Örneği, Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi, Kocaeli, 1990; Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararı, Bursa, 1989; Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Kararı, Kocaeli, 2013; Âşıkpaşazâde, Tevârih-i Al-i Osman, (Haz: N. Atsız), İstanbul, 1947; Hoca Sadeddin Efendi, Tacü’t-Tevarih, (Haz: İ. Parmaksızoğlu), Ankara, 1999; Avni Öztüre, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, İstanbul, s. 149; “Vali Ertuğrul Ünlüer’in Bayram Gazetesi’ne Özel Demeci”, Kocaeli Bayram gazetesi, 7 Şubat 1971, s. 7;“Akçakoca’nın Anıtı”, Seka Postası gazetesi, 1 Temmuz 1974, s. 4; Yurt Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul, 1983, s. 4992; www.tr.wikipedia. org/wiki/Ertugrul_Ünlüer 

Volkan ŞENEL