Tacir, Milletvekili, İktisat Vekili

1876 yılında Lefkoşa’da dünyaya gelmiştir. İlk ve ortaöğretimini Kıbrıs’ta tamamlamış ve ardından Sadrazam Kâmil Paşa’nın teşvikiyle İstanbul’a gelerek Mülkiye Mektebi’ne kaydolmuştur. Sultan II. Abdülhamid aleyhine yapılan bir gösteriye katılması nedeniyle 1897’de tutuklanmış ve Taşkışla’da 11 ay tutuklu kalmıştır. 22 Temmuz 1898 tarihinde Nafia Kâtibi olarak Kastamonu’ya sürgüne gönderilmiştir. 3 Mayıs 1902’de çarptırıldığı süresiz kalebentlik cezası 2 yıl hapis cezasına çevrilmiş ve cezasını çektikten sonra 13 Mart 1905’te Kastamonu Belediyesi Sandık Eminliği görevine başlamıştır. 18 Temmuz 1906’da belediyenin başkâtipliğine getirilmiştir. II. Meşrutiyet’in ilanını müteakiben 20 Aralık 1908’de Zonguldak Kaymakamlığı’na tayin edilmiştir. 1912 yılına kadar Mudurnu, Düzce ve Adapazarı kaymakamlıklarını yürüten Sırrı Bey, 19 Haziran 1912’de Amare Mutasarrıflığına ve 25 Eylül 1913’te Kerbela Mutasarrıflığına atanmıştır.

30 Aralık 1916’da Amasya Mutasarrıflığına naklen atanan Sırrı Bey’e, mütareke sonrasında Amasya’ya gelen İngiliz komutanın isteklerini yerine getirmediği için 16 Mart 1919’da İstanbul Hükümeti tarafından işten el çektirilmiş ve kendisi bir süre hapsedilmiştir. Sırrı Bey, daha sonra Adapazarı’na dönerek Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne üye olmuş ve cemiyetin faaliyetlerine katılmıştır.

Meclis-i Mebusan’ın son seçimlerinde İzmit’ten adaylığını koyan Sırrı Bey, Ali ve Hakkı Beylerle birlikte İzmit mebusları olarak seçilmiştir. Mecliste Felâh-ı Vatan grubunda bulunan Sırrı Bey, bir taraftan da Heyet-i Temsiliye ile İzmit Livası arasındaki haberleşmeyi de yürütmüştür. Kuvayımilliye’nin İzmit teşkilatlanmasında da pay sahibi olan Sırrı Bey, İstanbul’un itilaf devletleri tarafından kontrol altına alınması ve Meclis-i Mebusan’ın dağıtılmasının ardından Mustafa Kemal Paşa’nın talebi üzerine Ankara’ya gitmek için İstanbul’dan ayrılmıştır.

1920 yılı Nisan ayı başlarında Ankara’ya ulaşan Sırrı Bey, 23 Nisan 1920’de açılan TBMM’ye İzmit milletvekili olarak katılmıştır. 25 Nisan 1920’de Layiha Encümeni’ne seçilen ve daha sonra İçişleri komisyonu sözcülüğü ve dışişleri komisyonu başkanlığı, milli savunma ve PTT komisyonları üyeliği görevlerini üstlenen Sırrı Bey, 5 Şubat 1921 tarihinde Bekir Sami Bey’in başkanlığında Londra Konferansı’na katılan heyette yer almıştır. İlk dönem milletvekilliği sırasında 1920 yılında kurulan Yeşilordu Cemiyeti’ne de üye olan Sırrı Bey, 10 Eylül 1920’de özel bir görevle Tokat’a gönderilmiş ve bu görevi tamamlayarak 27 Kasım’da Ankara’ya dönmüştür. 19 Ocak 1922 tarihinde İktisat Vekilliği’ne seçilmiş ancak 11 konu üzerine gensoru açılması ve 27 Nisan1922’de meclisin güvensizlik oyu vermesi üzerine bu görevinden istifa etmiştir. Müdafaa-yı Hukuk Grubu’nun kuruluşunda da etkili olan Sırrı Bey, ilk mecliste gizli oturumlar da dâhil 151konuşma yapmış, 24 soru önergesi vermiş ve 4 kanun önerisi sunmuştur. Milletvekilliği görevi sona erdikten sonra ticaretle meşgul olmaya başlamıştır.

TBMM’nin IV. dönem seçimlerine bağımsız aday katılarak 1931’de İzmit milletvekili seçilen Sırrı Bey, 4 Mayıs 1931’de meclise katılarak çalışmalarına başlamıştır. Meclis’teki bu döneminde Sayıştay komisyonunda çalışmış ve bu görevi nedeniyle meclis genel oturumlarında bütçe, dış ilişkiler, malî ve ekonomik konular üzerine 83 konuşma yapmıştır. İkinci milletvekilliği döneminde Maliye Bakanlığı tarafından milli mücadele sırasında savaş masraflarında yapılan sahtekârlıklarla ilgili bir soruşturma başlatılmış ve o süreçte Kocaeli mebusu bulunan Sırrı Bey’in de soruşturma kapsamında sorgulanabilmesi amacıyla 5 Eylül 1932 tarihinde dokunulmazlığının kaldırılması talep edilmiştir. Bununla birlikte sonraki yazışmalardan anlaşıldığına göre dokunulmazlığı kaldırılmamış ve 13 Nisan 1935 tarihinde de artık milletvekili olmadığı için dokunulmazlığının kaldırılmasına gerek kalmadığı TBMM başkanlığına bildirilmiştir.

Sırrı Bey, Meclis’teki muhalif tutumu nedeniyle V. dönem milletvekili adayları arasına alınmamıştır. Muhalif tutumlarını meclis dışında devam ettiren Sırrı Bey, 1940 yılında cumhurbaşkanına, genelkurmay başkanına, Yüksek Askerî Şura üyelerine, gazetelere ve üniversite hocalarına gönderdiği mektuplar nedeniyle hükümet aleyhine tahrik ve hükümetin manevî kişiliğine hakaret suçlamaları ile İstanbul 2. Ağır Ceza Mahkemesi’nde yargılanmış ve 9 yıl 4 ay hapis cezasına çarptırılmıştır. 31 Temmuz 1949’da cezasını tamamlamış ve bir süre sonra 16 Mayıs 1951 tarihinde 5765 sayılı kanunla cezası affedilmiştir. Hayatının geri kalanını sakin bir şekilde sürdüren Sırrı Bey, 28 Eylül 1958 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir.

KAYNAKÇA

Ahmet An, Kıbrıs’ın Yetiştirdiği Değerler (1782-1899), Akçağ Yayınları, Ankara, 2002; Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-10-0-0/ 9-52-7, 21 Nisan 1935; “Hüseyin Sırrı Bellioğlu”, TBMM Tutanak Dergisi, https://www5.tbmm.gov. tr/develop/owa/td_v2.tutanak_sonuc?v_meclis=&v_donem=&v_ yasama_yili=000&v_cilt=&v_birlesim=&v_sayfa=&v_anabaslik=&v_altbaslik=&v_mv=h%20seyin%20s%20rr%20&v_sb=&v_ ozet=&v_bastarih=&v_bittarih=&v_kayit_sayisi=234&v_gelecek_ sayfa=201&v_kullanici_id=17679647; Mehmet Kaya, “Meclis-i Mebusan’dan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne: Hüseyin Sırrı Bey ve Meclis Faaliyetleri”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. 2, Kocaeli, 2014, s. 1131-1140; Enver Konukçu, “Adapazarı Kaymakamı Tahir (1919-1920)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8/38 (1997), s. 521-538; Hıfzı Topuz, Atatürk Sesleniyor, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2016; Esma Torun, S. Cebeci, V. Korkmaz, E. Çaycı, İzmit Milletvekilleri (1920-1927), Kocaeli Üniversitesi Matbaası, Kocaeli, 2006; Türk Parlamento Tarihi, TBMMI. Dönem (1919-1923), C. I-III. haz. Fahri Çoker, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara, 1995; Türk Parlamento Tarihi, TBMMIV. Dönem (1931-1935), C. I-II. haz. Fahri Çoker, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara, 1996; Rıfat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Türkyolu Matbaası, İzmit, 1945.

Tufan TURAN