Gebze Yakınlarında Dilovası’ndaki Osmanlı Köprüsü

Gebze’nin doğusunda, ilçeye 20 km. uzaklıkta, Dilovası kasabasında, Dil Deresi üzerinde inşa edilmiş olup Eski Bağdat yolu güzergâhında, günümüz İstanbul-Ankara yolunun güneybatısında yer almaktadır.

Köprünün üzerinde yapımı ile ilgili herhangi bir kitabe bulunmamaktadır. Ancak Mimar Sinan’ın hayatı ve eserlerini konu alan belgelerde, Kanuni zamanında, 1553-1554 yıllarında, Sinan tarafından yapılan bir eser olduğu belirtilmiştir. Sinan’a ait eserlerden sadece Tufetü’l-Mimarin’de “Geğbüze Yolunda Sultan Süleyman Han Köprüsü” kaydına rastlanmakta, bundan dolayı da Hünkâr Köprüsü adını taşımaktadır. Bir bakıma köprünün, Kanuni Sultan Süleyman’ın 1553 yılında İran’a yapacağı sefer sırasında yaptırılmış olduğu anlaşılmaktadır. Dil Deresi, Mimar Sinan Köprüsü, Kanuni Köprüsü gibi isimlerle de anılmaktadır.

Köprünün uzunluğu 45,59 m’yi bulmakta, eni ise 6,29 m kadardır. Köprü, üç kemer gözüne sahip olup geniş kemer ile yan kemerler arasında tahliye gözleri de bulunmaktadır. Hünkâr Köprüsü, yüksekliğinden dolayı, “dik köprüler” grubuna dâhil edilir. Köprünün geniş orta gözünün kemer açıklığı 11,00 m’ye yaklaşmakta, yanlardaki iki gözün açıklığı ise 6,60 m kadardır. Birçok köprüde olduğu gibi bu köprünün kemerleri de sivridir. Ortada geniş açıklığa sahip kemerin yüksekliği 2,5 metre kadardır. Kemerlerin iç yüzeyleri de tempan duvarları gibi sağlam, kesme taştan inşa edilmiştir.

Köprünün kemer ayakları üzerinde kaynak (menba) yönündeki selyaranlar, üçgen prizma şeklinde ileriye taşırılmıştır. Suyun akış (mansap) yönünde olan topuklar, dikdörtgen prizması şeklindedirler. Gerek selyaranlar gerekse topuklar, suyun kuvvetli aktığı geniş orta kemer ile yan kemerler arasında, tahliye gözlerinin altında yer almaktadırlar. Kemerlerin yerleştirilişinde bataklık zemine karşı direnç sağlamak amacıyla tabanda (su içerisinde) üç kademeli bir alt yapı oluşturulmuştur.

Köprünün üzerinde taban döşemesi, yatay taşlardan ibarettir. Kesme taşlardan yapılmış iki yandaki korkuluklar 0,72 m yükseklikte ve 0,15 m kalınlıktadır. Korkuluklar tempan duvarına birleştiği kısımlarda, hafif dışa taşırılmıştır. Zamanla köprünün geçirmiş olduğu onarımlarda bunların değiştirilmiş olduğu görülmektedir.

Köprünün girişinde iki, çıkışında da iki adet olmak üzere dört adet yekpare baba taşı kullanılmıştır. Köprünün korkuluk başlangıcına yerleştirilen baba taşları, 1,17 m yükseklikte, 0,22 x 2,44 m taban ölçülerine sahiptir. Günümüzde geçişe izin vermemek amacıyla baba taşları arasına beton tabliyeler konulmuştur.

1972 yılında Karayolları tarafından esaslı bir onarıma tabi tutulmuş olan köprünün, tabliye taşları yerine beton kaplama yapılmış, korkuluklar, selyaran ve topukları yenilenmiştir.

KAYNAKÇA

O. Bozkurt, Koca Sinan Köprüleri, İstanbul 1952; G. Tunç, Taş Köprülerimiz, Ankara 1978, s. 176; C. Çulpan , Türk Taş Köprüleri Ortaçağdan Osmanlı Devleti Sonuna Kadar, Ankara 1975; K. Çeçen, Osmanlı İmparatorluğunun Doruğu, 16. Yüzyıl Teknolojisi, İstanbul 1999, s. 199; M. Erdoğan, “Devletin Askeri Bünyesi İçinde Mimar Sinan’ın Eserlerinin Stratejik Önemi”, VI. Vakıflar Haftası, İstanbul 1989, s. 80; M. Alaboz, Mimar Sinan Köprülerinin Güncel Durum Değerlendirilmesi ve Kapuağası Köprüsü Restorasyon Projesi, İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008; K. Çeçen, “Sinan’ın Köprü ve Su Kemerleri”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, İstanbul 1988; Y. Özdemir,A. Atalay, “Sinan Dönemi Türk Taşköprüleri”, İzmir İnşaat Mühendisleri Odası, Türkiye İnşaat Mühendisliği 14. Teknik Kongresi, İzmir 1997; F. İlter, Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri, Ankara 1978; A. Yavuzyılmaz, Gebze ve Çevresindeki Türk-İslam Devri Yapıları, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2012; R. M. Meriç, Mimar Sinan Hayatı Eseri, Ankara 1965, s. 43; Açıkhava Müzesi Kocaeli (Open-Air Museum) Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli 2008, s. 126-127.

Hamza GÜNDOĞDU