Gürbüz Türk Çocuğu Projesi

Türkiye Cumhuriyeti uzun süren savaşlar, olumsuz ekonomik koşullar ve hastalıklar nedeniyle Osmanlı’dan hem nicelik hem de nitelik bakımından sorunlu bir nüfus devralmıştı. Başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere genç Cumhuriyet’in kurucuları bu gerçeğin farkında olmuşlar ve daha ilk günlerden genel sağlık tedbirleri ile birlikte “sağlıklı ve gürbüz çocuk” yetiştirmeyi milli bir “dava” olarak kabul etmişlerdir. Bu kapsamda “Gürbüz Türk Çocuğu” adıyla nitelenebilecek bir proje hayata geçirilmiş olup, bu projenin Kocaeli yereline izdüşümü 1936-1939 yılları arasında Hereke’de açılmış olan çocuk kampıdır.

1934 ve 1935 yıllarında başka yerlerdeki çocuk kamplarının oldukça faydalı sonuçlar doğurduğu görülünce, 1936’da Kocaeli valiliği de bir çocuk kampı kurulması için çalışmalara başladı. Vali Hamdi Oskay öncülüğünde yürütülen çalışmalar sonunda gezi ve yürüyüşlere uygun arazi yapısı ve deniz kıyısındaki mevkii nedeniyle Hereke, kamp yeri olarak belirlendi. Kamp yeri belirlendikten sonra kampın teşkilat kadrosu teşkil edildi. Buna göre kültür direktörü genel başkanlığında olmak üzere kamp yönetiminde sorumlu dört müfettiş, öğretmenlerden seçilecek dört “yönetim memuru”, 15 çocuğa bir öğretmen düşecek şekilde yeteri kadar öğretmen, bir veznedar, bir ambar memuru, bir ayniyat muhasibi ve bir doktordan oluşan kamp teşkilat kadrosu oluşturuldu. Tüm bu çalışmalar ile birlikte bir de kamp programı belirlendi. Program ile çocukların iyi bir şekilde beslenmesi ve eğitim-öğretim süreci ile birlikte deniz, gezi ve eğlencenin içinde bulunduğu bir tatil deneyimi geçirmeleri hedeflenmekteydi. Çocuklar güne saat 7’de başlayacaklar ve etkinlikler gece 22’ye kadar devam edecekti.

Tüm bu hazırlıklar Haziran ayı içinde tamamlandıktan sonra il kültür direktörlüğü vasıtasıyla hasta, çoğunluğu köylerde oturan yoksul ve bakıma muhtaç 140 çocuk tespit edilerek kampa çağrıldı. Bunlara ücretini ödeyen 20 öğrenci daha katıldı ve kampa dahil olan çocuk sayısı 160’a yükseldi. Bunlardan 44’ü kız çocuğuydu. Bu çocuklar 15 Temmuz 1936 Çarşamba günü valinin de hazır bulunduğu bir törenle İzmit Deniz Üs Komutanlığına ait bir gemiyle Hereke’ye doğru yola çıkarıldılar ve böylelikle bir buçuk ay sürecek olan kamp hayatı başladı. Kamp yukarıda anlatılan plan ve program dahilinde yürütüldü. “Sarı benzi, uçuk rengi ve boş midesi ile” kampa katılan köy çocuklarının bilhassa beslenme işine önem verildi. Onlardan hiçbir şey esirgenmedi. Üstü çınar dalları ile örtülmüş bir çardak altında kurulan sofrada çocuklara verilen örnek bir günlük öğünü şu şekildeydi: Sabah: Çay, peynir, zeytin vs., Öğle: Mercimek çorbası, kıymalı makarna, karpuz, Akşam: Et, pirinç pilavı, yoğurt, üzüm hoşafı. Kampta çocuklar yarımşar saatlik günde iki ders görürken, öğleden sonralarını genellikle oyun ve gezinti ile geçirmekteydiler. Gezintiler çoğunlukla yakın çevredeki ormanlık alana yapıldığı gibi, ayrıca çocukların Hereke Mensucat Fabrikası’nı ve Karamürsel’i görmeleri sağlandı. Eylül 1936 başına kadar devam eden bu ilk Hereke kampı tüm beklentileri karşılamış olsa gerek, 1937 yılı içinde de yine aynı yerde çocuk kampı kurulması için çalışmalara başlandı. 1937 Haziran ayı ortalarında yine Vali Hamdi Oskay’ın koordinasyonunda başlayan hazırlık çalışmalarına, Kültür Direktörü, Sağlık Müdürü ve Nafia Müdürü katıldı ve çalışmalar ay sonuna doğru tamamlandı. Önceki yılda olduğu gibi çoğunlukla hastalıklı ve bakımsız köy çocuklarının katılımı sağlanan kamp, 1 Temmuz itibariyle açıldı. Kültür Direktörü Kemal Ermat yönetiminde bir buçuk ay devam eden kampa 164 çocuğun katılımı sağlandı. Kampın sonunda bilhassa zayıf ve çelimsiz çocuklardaki kilo artışları dikkati çekiyordu. Çocukların sağlık karnelerine bakıldığında 141’inin kamp sonunda 1-6 arasında değişen miktarlarda kilo aldıkları gözlenmişti.

1938 yılı için kampa dair hazırlıklara yine Haziran ayı içinde başlanmış olup, önceki senelerden farklı olarak Valilik, vilayet sınırları dışından, Trakya ve Ankara gibi yerlerden de sayıları az da olsa çocukların buradaki kampa katılımını sağlamak istiyordu. Arşiv belgelerinden anlaşıldığı kadarıyla Valilik, Trakya ve Ankara’dan 10’ar çocuğu Hereke kampında misafir etmek niyetindeydi. Kocaeli Valiliği bu niyet kapsamında Trakya Umumi Müfettişliğine ve Ankara Valiliğine yazılar yazarak, oralardan çocukların kampa katılımının sağlanmasını istedi. Valiliğin bu girişimleri sonrasında Ankara’dan bir miktar çocuğun katılımı sağlanırken, Trakya’dan iştirak mümkün olmadı. Bunun temel nedeni ise Trakya Umumi Müfettişliğinin kendi müfettişlik bölgesi dahilinde zaten Azat Obaları adı altında kamplar açmış olmasıydı.

1938 yılı kamp hazırlıkları kapsamında önceki yıllardan farklı olarak yeni bir uygulama hayata geçirildi. Nitekim bu yıl kamp başlamadan iki hafta önce kampa katılacak öğretmenlere bir hafta boyunca bir çocuk gelişimi uzmanı tarafından eğitim verildi. Bu ve benzeri tüm hazırlıklar tamamlandıktan sonra 1 Temmuz’da açılan kampa 190 çocuğun katılımı sağlandı. Bir buçuk ay devam eden kampın sonunda kilo almayan çocuk neredeyse yok gibiydi. Hereke çocuk kampı 1939 yılında bu kez 140 çocuğun katılımı ile 3 Temmuz’da açılırken, kamp yine bir buçuk ay sürdü. Bu kampta da yine hastalıklı ve bakımsız çocukların sağlıklarına kavuştukları ve hepsinde belli miktarlarda kilo kazancı olduğu tespit edildi. Kocaeli Hereke çocuk kampı 1939’dan sonra, İzmir ve Trakya’daki örneklerinde olduğu gibi, muhtemelen savaşın getirdiği bütçe imkânsızlıkları nedeniyle açılmadı. Savaş yıllarında kamp açılamadı. Savaş sonrasındaki yıllarda ise kamp Kızılay’ın denetiminde olmak üzere uzun yıllar çocuk ve gençlere hizmet verdi.

KAYNAKÇA

Akın Veysi, Bir Devrin Cemiyet Adamı Doktor Fuad Umay, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2000; Bulut Taner, “Cumhuriyet’in Bir Gençlik Projesi Olarak Kızılay Kampları”, Çağdaş Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, VI/14 (2007/Bahar); Burgaç Murat, “Cumhuriyet Döneminde Trakya’da Örnek Bir Sağlık Kampı Uygulaması: Azat Obaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S: 81(Mart 2011); Çılgın Alev Sınar, “Genç Cumhuriyetin Ütopyası: Gürbüz Türk Çocuğu”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S: 6 (2004/1); Kocaeli Çocuk Kampı Talimat ve Program, İstanbul Ülkü Basımevi, 1936; Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1973; Sarıkaya Makbule, “Gürbüz Türk Çocuğu Dergisinde Çocuk Sağlığı Sorunu”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, S: 9 (Bahar 2009).

Önder DUMAN