Roma İmparatoru Konstantius Chlorus’un Eşi, I. Konstantin’in Annesi, Azize

Azize Helena, Azize Helen, Helena Augusta, Havarilere Eşit Helena veya Konstantinopolisli Helena lakaplarıyla anılan Helena, Antik dünyanın son büyük tarihçisi olarak kabul edilen Bizanslı Prokopius’a göre, MS 246 yılı civarında antik Astakos (günümüz İzmit) Körfezi’nin güneyinde konumlanan Drepanon’da (Drepana) (bugünkü Yalova ili sınırları içinde kalan Hersek’te) dünyaya gelmiştir. Bazı kaynaklar İngiliz prensesi olduğunu iddia etse de, kökeni hakkında kaynakların genel itibariyle suskun kalması onun asil sınıfa mensup olmadığını gösterir. Gençliğinde hanlarda çalışmıştır. İleride hem eşi hem de Roma İmparatoru olacak Konstantius Chlorus (Gaius Flavius Valerius Constantius) ile, Palmira İmparatoriçesi Zenobia’ya karşı düzenlenen sefer sırasında tanışmışlardır. Ancak Helena’dan kaynaklarda ‘eş’ olarak söz edildiği gibi ‘cariye’ olarak da bahsedilmektedir. Bu birliktelikten 272 yılında bugünkü Sırbistan’ın Niş kentinde, geleceğin imparatoru ve Hristiyanlığı Roma İmparatorluğu’nun devlet dini yapacak olan I. Konstantin dünyaya geldi. Ancak Konstantius yükselebilmek için daha güçlü bir evlilik yapması gerektiğini anlayınca 293 yılında Helena’dan ayrılarak İmparator Maximian’ın üvey kızı Theodora ile evlendi. Bunun üzerine Helena Nikomedia’daki (günümüz İzmit) Diocletianus’un sarayına gönderildi. Burada oğluyla yaşamaya başlayan Helena bir daha hiç evlenmedi.

Konstantius 306 yılında ölünce oğlu, I. Konstantin unvanıyla Roma imparatoru oldu. Bunun üzerine Valide Sultan Helena da 312 yılında İzmit’ten başkente gelerek aktif hayata katıldı. Bu dönemde Hıristiyanlığı kabul eden Helena 60’lı yaşlarındaydı. 325 yılına gelindiğinde kendisine oğlu tarafından ‘Augusta’ unvanı verildi. Roma’da hükümdarlık onur unvanı olan Augusta, imparatoriçelere ve hanedanın kadın üyelerine verilirdi. Bu unvana sahip olanlar kendi adına para darp ettirebildikleri gibi kraliyet kıyafetleri giyebilir, kendi saraylarını yönetebilirlerdi.

326-328 yılları arasında, artık 80’li yaşlarında olan Helena, oğlunun kendisine geniş imkanlar tanıması üzerine Kudüs’ü ziyaret etmiştir. Bu ziyaretinde Kutsal Emanetleri (Boş Mezar, Gerçek Haç/Hayat Veren Haç/Rabbin Haçı/Hayat Veren Ağaç, Çile Kalıntıları, Kutsal Çiviler) bulması ve Hıristiyanlığı yayma girişimleri onun ‘Havarilere Eşit Azize’ olarak saygı görmesine sebebiyet vermiştir. Oğlu Konstantin Gerçek Haç’ın bulunduğu sahaya Yeniden Diriliş Kilisesi olarak da bilinen Kutsal Kabir Kilisesi’ni inşa ettirmiştir.

Onun bu seyahati Kilise tarihçiliğinin ilk temsilcisi olarak kabul edilen Caesarealı Eusebius (263-339) tarafından ayrıntılı şekilde tasvir edilmiştir. Onun ifadelerine göre, Helena Küdüs ziyareti sırasında ayrıca Beytüllahim’de bir bazilika olan Doğuş Kilisesi ile Zeytin Dağı’ndaki Eleona Kilisesi’nin yanı sıra, Hz. İsa’nın doğduğu ve Peygamber olduğu mekanların inşası ve tezyini ile de meşgul olmuştur. Dönüş yolunda Kıbrıs’a uğramış, burada da Hz. İsa’nın gömleğine ait parçalar ile onun çarmıha gerildiği ip parçalarını bulmuştur. Müteakiben yanında Kutsal Emanetler olduğu halde Roma’ya dönen Helena sarayının şapeline bunları koydu. Bu parçaların bir kısmı bugün hâlâ oradadır. 330 yılında vefat eden Helena, Roma dışında kendi adıyla anılan kabristana gömülmüştür. Helena, bugün, Lütercilik de dahil olmak üzere, Hıristiyanlığın pek çok mezhebi tarafından azize olarak kabul edilmekte ve saygı görmektedir. Ayrıca o, yeni keşiflerin koruyucu azizesi olarak da kabul edilir.

Yine bütün mezheplerde aynı gün olmasa da onun ve oğlu I. Konstantin adına ithafen 21 Mayıs bayram günü ilan edilmiştir.

I. Konstantin, Helena’nın takriben 330 yılında ölümü üzerine hatırasına nispeten eski adı ‘Drepana’ veya ‘Drepanon’ olan doğduğu yeri ‘Helenopolis’ olarak isimlendirmiştir. I. Konstantin şehre sadece Helenopolis adını vermekle yetinmemiş, burada büyük bir kilise inşa ettirdiği gibi yakınındaki termal KAYNAKLARa da işlerlik kazandırmıştır. İlerleyen süreçte İmparator |. Justinianus (482-565) tarafından da burada bir su kemeri, hamam gibi diğer birtakım yapılar hizmete sunulmuştur.

Burasının bugün Yalova’nın Altınova ilçesine bağlı Hersek köyü olduğu kabul edilir. II. Bayezid’in Gelibolu Sancakbeyi ve Kaptan-ı Deryası olan Hersekzade Ahmed Paşa’nın (1459-1517) 1508’de burada vakfettiği topraklar ve yaptırdığı camiden dolayı Helenopolis, Hersek adını almıştır. Zaten Ahmed Paşa da vefat edince buraya defnedilmiştir.

KAYNAKÇA

Antonina Harbus, Helena of Britain in Medieval Legend, D.S. Brewer, Suffolk, UK; Rochester, NY 2002; Barbara Baert, A Heritage of Holy Wood: The Legend of the True Cross in Text and Image (Cultures, Beliefs and Traditions Medieval and Early Modern Peoples), tr: Lee Preedy, Brill, Leiden; Boston 2004; Esra Keskin, “Doğu Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Anadolu’dan Kudüse Uzanan İnanç Yolculuğu”, Turkish Studies, C: 13/18, Yaz 2018, ss. 883-900; Eusebius, The History of the Church from Christ to Constantine, tr. G.A. Williamson, Penguin Books, London-New York 1989; Holger Klein, “Constantine, Helena, and the Cult of the True Cross in Constantinople”, Byzance et les reliques du Christ, ed: Jannic Durand, Bernard Flusin, Paris 2004, ss. 31-59; https://www.sabah.com.tr/yalova/2020/11/22/helenopolis-antik-kenti-gun-yuzune-cikarilacak (15.06.2022); https://en.wikipedia.org/wiki/Helena,_mother_of_Constantine_I (15.06.2022); https://www.star.com.tr/kultur-sanat/helenopolis-antik-kentinde-bulgular-milattan-once-7-yuzyila-kadar-ulasti-haber-1714556/ (15.06.2022); Jan Willem Drijvers, Helena Augusta: The Mother of Constantine the Great and her Finding of the True Cross, Brill Publishers, Leiden & New York 1992; Joseph Vogt, “Helena Augusta, the Cross and the Jews: Some Enquiries about the Mother of Constantine the Great”, Classical Folia, C: 31, Worcester (Mass.), 1977, ss. 135-151; Mark J. Johnson, “Where were Constantius I and Helena Buried?”, Latomus, C: 51/1, 1992, ss. 145-150; Mika Kajava, “Some Remarks on the Name and the Origin of Helena Augusta”, Arctos: Acta Philologica Fennica, C: XIX, Helsinki 1985, ss. 41-54; Sławomir Bralewski, “The Pious Life of Empress Helena, Constantine the Great’s Mother, in the Light of Socrates of Constantinople and Sozomen”, Studia Ceranea: Journal of the Waldemar Ceran Research Centre for the History and Culture of the Mediterranean Area and South-East Europe, C: 7, 2017, ss. 27-39; Timothy D. Barnes, The New Empire of Diocletian and Constantine, Harvard University Press Cambridge, Massachusetts 1982.

Muhammed Bilal ÇELİK