Milletvekili
Hasan Hayri Bey, 1880 yılında İstanbul-Süleymaniye Sekbanbaşı İbrahim Ağa Mahallesi’nde doğmuştur. Babası, Sandıkçızade unvanıyla anılan Tüccar Mustafa Saffet Efendi’dir. Annesinin adı ise Seniha’dır. İlköğrenimini Numûne-i Terâkki Mektebi’nde orta öğrenimini ise Vefa İdâdisi’nde tamamlanmıştır. Yükseköğrenimine 1898 yılında İstanbul Hukuk Mektebi’nde başlamıştır. 1903 yılında buradan mezun olmuş, bundan yaklaşık bir yıl sonra da İstanbul Barosu’na kaydolarak 1904’te avukatlığa başlamıştır. Bir süre avukatlık yapan Hasan Hayri Bey, II. Meşrutiyet’in ilanını müteakiben 3 Kasım 1908 tarihinde Baro kaydını yenileyerek 41 sicil numarasıyla mesleki çalışmalarına devam etmiştir. I. Dünya Savaşı, Mütareke ve milli mücadele dönemlerinde de avukatlık yapmış, Cumhuriyet’in ilanından önce 26 Haziran 1923 tarihinde İstanbul Barosu’nun Daimi Heyeti Üyeliğine, 28 Ağustos 1924 tarihinde ise baronun İnzibat Meclisi’ne seçilmiştir. Baro içerisindeki yükselişini sürdüren Hasan Hayri Bey, 5 Kasım 1924’te Baro İkinci Başkanlığı’na getirilmiş bu vazifesini 1935 yılına kadar devam ettirmiştir. 2 Nisan 1935 tarihinde İstanbul Barosu Başkanlığı’na seçilen Hasan Hayri Bey, 20 Mart 1937 tarihinde yapılan seçimlerde ikinci kez, 17 Aralık 1938 tarihinde yapılan seçimlerde ise üçüncü kez İstanbul Baro Başkanlığı’na seçilerek bu görevini 1940 yılı sonlarına kadar devam ettirmiştir. Hasan Hayri Bey, Baro Başkanlığı yaptığı süre boyunca İhzar, Tadil-i Kavânin ve Ticaret Kanunu Komisyonları ile İstanbul İl Genel Meclisi üyeliklerinde bulunmuştur. Yine mesleğini icra ettiği sırada 1927 yılında yapılan III. Dönem seçimlerinde aday olmuş ve seçimler sonucunda 372 oy alarak Edirne’den Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne mebus seçilmiştir.
3. Dönem TBMM’de Adliye Encümeni asil üyesi seçilen Hasan Hayri Bey, buradaki görevi boyunca önemli faaliyetlerde bulunmuştur. Bunlardan ilki; 1928 yılındaki “Yavuz-Havuz Davası”ndaki faaliyetidir. Cumhuriyet tarihinin ilk “Yüce Divan” yargılaması olan ve dönemin Bahriye Vekili İhsan Eryavuz’un Yavuz zırhlısının tamirinde yolsuzluk yaptığı iddiasıyla yargılandığı bu davada Tahkikat Encümeni üyesi olarak görev yapmıştır. 1928 yılında Eski Ticaret Vekili Gaziantep Mebusu Ali Cenani Bey’in; 1924 yılı bütçesine ait 500.000 liralık bir tahsisatın harcanmasında usulsüzlük yaptığı gerekçesiyle yargılandığı Yüce Divan soruşturmasını yürütmekle görevli Adliye ve Teşkilât-ı Esâsiye Encümenlerinden kurulu Muhtelit (Karma) komisyonda da görev yapmıştır. Hasan Hayri Bey, Adliye Encümeni üyesi olarak 1929 yılında kabul edilen Ticaret, Deniz Ticareti Kanunları ve Ceza Muhakemeleri Kanunlarının oluşturulmasında aktif bir şekilde görev yapmıştır. Bu dönemde 1929 yılında TBMM gündemine bir kanun teklifi de getirmiştir. 8 arkadaşıyla birlikte hazırladığı ve İktisat, Dâhiliye ve Bütçe Encümenlerine sunulan bu teklifle; 1926 yılında yürürlüğe giren İskân kanununda değişikliğe gidilmiştir. Bu kapsamda milli sınırlar dışında kalan yerlerden kalıcı olarak yerleşmek üzere Anavatan’a gelen göçmenlerin yanlarında getirdikleri malları ve hayvanatı için alınan vergiler kaldırılmıştır.
Hasan Hayri Bey, 25 Nisan 1931 tarihinde yapılan genel seçimlerde yeniden Edirne’den aday olmuş ve milletvekili seçilmiştir. 4. Dönem olarak adlandırılan bu dönem milletvekilliği süresinde de Adliye Encümeni üyeliğine devamla TBMM çatısı altında yapılan önemli çalışmalara katkı sağlamıştır. Mesela 1932 yılında İcra ve İflas Kanunu’nun değiştirilmesi ve son şeklini alması kapsamında yapılan çalışmalarda aktif görev almıştır. 1933 yılında ise Edirne milletvekili arkadaşı Şeref Bey ile birlikte TBMM gündemine; elektrik tesisatı için getirilen malzemeden gümrük ve muamele vergilerinin alınmamasını içeren bir kanun teklifi sunmuştur. İktisat ve Bütçe Encümenliklerine sunulan bu teklif, genel kurulda kabul edildikten sonra bahse konu vergiler kaldırılmıştır.
1934 yılında çıkarılan soyadı kanunu ile “Tan” soyadını alan Hasan Hayri Bey, 1935 yılı genel seçimlerinde Kocaeli’den aday olmuştur. Seçimlerin sonucunda Kocaeli milletvekili seçilmiştir. 8 Şubat 1935’te seçim tutanağını alan Hayri Bey, 1 Mart 1935’te TBMM’ye katılmıştır. 5. Dönem olarak adlandırılan bu dönemde de Adliye Encümeni üyeliğine devam etmiştir. Hasan Hayri Bey, bu dönem meclis çalışmaları kapsamında 1935 yılında Türkiye Ziraat Bankası’nın ipotekli ve silsile halindeki ziraî alacaklarının taksitlendirilmesi hakkındaki kanun layihası ile İktisat, Ziraat ve Bütçe Encümenlerinin mazbatalarına dair görüşlerini ifade ettiği konuşmalarının dışında bir faaliyette bulunmamıştır. Fakat İstanbul Baro Başkanlığı döneminden itibaren yayımlanan Baro Mecmuası’nı bir süre daha çıkarmıştır.
Evli ve 4 çocuk babası olan Hasan Hayri Tan’ın, 5. Dönem Kocaeli milletvekilliği 1939 yılında son bulmuştur. Bundan sonra aktif siyasi hayatı son bulan Hasan Hayri Tan, İstanbul Baro Başkanlığı görevine devam etmiştir. Hakkındaki bir takım yolsuzluk iddialarından dolayı 1939 yılı Şubat ayında başkanlıktan istifa etmiştir. Fakat bu iddiaların asılsız olduğu anlaşılınca başkanlığa yeniden seçilmiş ve bir yıl kadar daha bu görevde kalmıştır. 23 Mayıs 1942 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir. Cenazesi Teşvikiye Camii’nde kılınan cenaze namazı ve düzenlenen törenin ardından Zincirlikuyu Asri Mezarlığında toprağa verilmiştir.
KAYNAKÇA
Akşam, 24 Mayıs 1942; Kanun-ı Sânî 1935; Kurun, İkinci Kanûn 1935; Ulus, 19 Şubat 1939; Ulus, 24 Mayıs 1942; Vakit, 26 Mayıs 1942; TBMM Albümü 1920-2010, 1. Cilt (1920-1950), TBMM Yayınları, Ankara 2010; Türk Parlamento Tarihi TBMM III. Dönem (1927-1931), I. Cilt, (haz. İhsan Güneş), TBMM Yayınları. Ankara (Tarihsiz); Türk Parlamento Tarihi TBMM III. Dönem (1927-1931),III. Cilt (Üyelerin Özgeçmişleri), (haz. Kazım Öztürk), TBMM Yayınları. Ankara (Tarihsiz); Türk Parlamento Tarihi TBMM V. Dönem(1935-1939), II. Cilt (Özgeçmişler), (haz. İhsan Güneş), TBMM Yayınları. Ankara 2000; Türk Parlamento Tarihi TBMM V. Dönem, (1935-1939), I. Cilt, (haz. İhsan Güneş), TBMM Yayınları. Ankara 2003; TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 3, Cilt: 14, İçtima: 3, 10. İnikad(05.12.1929); Devre: 4, Cilt: 8, İçtima: 1, 56. İnikad (31.05.1932);Devre: 4, Cilt: 9, İçtima: 1, 58. İnikad (02.06.1932); Devre: 4, Cilt:15, İçtima: 8, 57. İnikad (23.05.1933); Devre: 5, Cilt: 4, İçtima: F,38. İnikad (14.06.1935).
Mevlüt YÜKSEL