Devlet Adamı, Vali
1888 yılında Selanik’te dünyaya geldi. Rüsumat Memuru Ahmet Lütfi Bey’in oğludur. 1911 yılında Mekteb-i Mülkiye Hukuk Şubesi’nden (Selanik) pekiyi derece ile mezun olmuştur. Kocaeli Valisi olarak tayin edildiği 1934 yılına kadar pek çok farklı memuriyetlerde bulundu. Bunlar arasında Selanik Mekteb-i İdadisi Kâtipliği, Edirne Karıştıran Nahiyesi Müdürlüğü, Gerze, Tosya, Beyşehir, Adapazarı Kaymakamlıkları, Ziraat Vekaleti Hukuk Müşavirliği gibi görevler bulunmaktadır. Türel, 5 Eylül 193411 Ağustos 1935 tarihleri arasında Kocaeli Valiliği yapmıştır. Eski Vali Eşref Sayit’in yerine tayin edilen Türel, görevine 5 Eylül tarihinde vekâleten başlamıştır. Türel’in asaleten ataması İcra Vekilleri Heyeti’nin 4 Aralık 1934 tarihli toplantısında alınan kararla gerçekleşmiştir.
Kocaeli’deki görevine başlar başlamaz şehrin sorunları ile ilgilenmeye başlayan Türel’in ilk çalışmaları, seleflerinin de üzerinde durduğu yol ve bataklık kurutma meseleleri olmuştur. Türel’in valiliği sırasında Kocaeli’nin farklı kaza ve köylerinde yol yapımı ve tamiratı işleri yürütülmüştür. Bu konuda yaptığı çalışmalar nedeniyle halk tarafından yolcu vali olarak anılmıştır. Valilik adına ilk ekskavatörü almayı başaran Türel, İzmit’teki Dipsiz ve Adapazarı’ndaki Gökçeviran bataklıklarının kurutulması çalışmalarını başlatmıştır. Onun döneminde İzmit Halkevi’nin esası kurulmuş ve halkevine yardım tahsisatı koymuştur. Türel, köylerin gelişmesi için de faaliyetlerde bulunmuştur. Türel’in valiliği sırasında 1935 yılı yazında İzmit memur ve öğretmenleri için kasabanın güzel havasından, sahilinden, plajından ve Akpınar suyundan faydalanılması amacıyla Karamürsel’de her devresi 20 gün sürecek dört devrelik bir kamp kurulmuştur. Kampta başlangıç olarak her devrede yüzer aile misafir edilmiş ancak ilerleyen yıllarda bu sayının artırılması planlanmıştır. Hasan Faik Türel’in ilk valilik görevi kısa sürmüş ve valilik döneminin kısalığı nedeniyle hazırladığı programları uygulayamamıştır. 1 Temmuz 1935 tarihinde Nüfus İşleri Umum Müdürlüğü’ne tayin olunan Türel, Kocaeli’deki görevini 11 Ağustos 1935 tarihine kadar sürdürmüş ve ardından yeni görevine başlamıştır. Türel’in Nüfus Umum Müdürlüğü de bir yıl sürmüş ve 28 Temmuz 1936 tarihinde bu sefer münhal bulunan Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü’ne naklen tayin edilmiştir.
Türel’in ikinci valilik görevi, 27 Haziran 1939 tarihinde başladığı Manisa Valiliği olmuştur. Bu tarihte Manisa’ya gelen ve istasyonda belediye reisi, hükümet ve parti yetkilileri tarafından karşılanan Türel, Manisa Valiliği görevini 16 Nisan 1942 tarihine kadar sürdürmüştür. Valiliği süresince, Manisa’da sıtma hastalığı ile mücadele etmiş, şehir ve köylerdeki bataklıkların kurutulması için çaba göstermiştir. Tarımsal üretimin arttırılabilmesi amacıyla köylüye tohum dağıtımı yapılmış ve Orta Anadolu’dan ziraat makineleri getirilerek ekim işleri kolaylaştırılmıştır. İcra Vekilleri Heyetinin 2 Nisan 1942 tarihli toplantısında alınan kararla Manisa Valiliğinden Samsun Valiliğine naklen atanmıştır. Türel, yeni görevine 24 Nisan 1942 tarihinde başlamıştır. Samsun Valiliği sırasında şehrin en önemli sorunlarından olan lağımların ıslahı ve şehre yeni plajlar kazandırılması meselelerini gündeme almıştır. Samsun’da bulunduğu süre içerisinde Gıda Maddeleri İstihlak Kooperatifi kurulmasına ve fakir halka yardımlar yapılmasına da önayak olmuştur.
Türel, İdare Vekilleri Heyeti’nin 23 Mart 1943 tarihli toplantısında alınan karar uyarınca ise Samsun Valiliğinden naklen Balıkesir Valiliğine tayin olunmuştur. 12 Nisan 1943 tarihine kadar Samsun Valiliği görevi devam etmiş ve yeni görevine 26 Nisan 1943 tarihinde başlamıştır. Türel, 31 Aralık 1943 tarihinde ise Dahiliye Vekâleti Müsteşarlığı’na tayin edilmiştir. 17 Ocak 1944 tarihinde başladığı Müsteşarlık görevi, 22 Haziran 1945 tarihinde emekliye ayrılması ile son bulmuştur. Emekliliğini müteakiben Türel, 2 Temmuz 1945 tarihinde İller Bankası İdare Meclisi Başkanlığı görevine getirilmiş ve 8 Temmuz 1949 tarihine kadar bu görevi sürdürmüştür. 1945 yılında kurulan Türk Belediyecilik Derneği’nin İkinci Fahri Reisliğini de Türel üstlenmiştir. Hasan Faik Türel, 1968 yılı Ocak ayında Ankara’da vefat etmiştir.
KAYNAKÇA
“Balıkesir Valisi Etem İzmir Valisi Oldu”, Halkın Sesi, 16 Mayıs 1939; “Emekliye Ayrılan Valiler”, Yeni Sabah, 9 Temmuz 1949; “Faik Türel 600 Lira Ücretle İller Bankası İdare Meclisi Başkanı Oldu”, Vakit, 3 Temmuz 1945; “Karamürsel’de Kamp”, Akşam, 16 Temmuz 1935; “Manisa Valisi Vazifesine Başladı”, Yeni Asır, 28 Haziran 1939; “Manisa Valisi’nin Beyanatı”, Yeni Sabah, 6 Mart 1941; Samsun ve Yeni Dahiliye Müsteşarı Faik Türel”, Son Posta, 29 Şubat 1944; “Samsun’da”, Son Posta, 2 Ekim 1942; “Türk Belediyecilik Derneği”, İller ve Belediyeler Dergisi, Ankara, Mayıs 1956; Ali Galip Baltaoğlu, Atatürk Dönemi Valileri (29 Ekim 1923-10 Kasım 1938), Ocak Yayınları, Ankara, 1998; T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2/ 50/82/13, 4 Aralık 1934; T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-11-1-0/ 96/19/19, 1 Temmuz 1935; T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-11-1-0/ 106/26/19, 28 Temmuz 1936; T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2/ 98/28/1, 2 Nisan 1942; T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2/ 101/17/15, 23 Mart 1943; T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-11-1-0/ 164/28/22, 31 Aralık 1943; Rıfat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Türkyolu Matbaası, İzmit, 1945.
Esin TÜYLÜ TURAN