Eczacı

İzmit’te Türkler tarafından açılan ikinci eczanenin sahibidir. Naci Girginsoy’un Sesim Dergisi’nde (20 Mart 1972) “Sessiz, ağırbaşlı bir beydi” diye tarif ettiği Hasan Behçet Diker, Malazgirt Muharebesi sırasında Alparslan’a eşlik eden bir Avşar Türk Boyu’ndan gelmektedir. Mursal/Mürsel Boyu olarak anılan bu topluluğun bir kısmı Amik Ovası’na, bir kısmı Sivas’a yerleşmiştir. Hasan Behçet Diker’in babası Mustafa Bey, 1800’lü yılların ortalarında Sivas’ta Tekel Baş Tütün Eksperi olarak çalışmaktayken İzmit’e tayin edilmiştir. İzmit’te ikinci eşi olan Vecihe Hanım’la evlenmiş ve bu evlilikten üç çocuğu dünyaya gelmiştir: Behçet, Osman, Edip Kaya. Hasan Behçet Bey bir Ermeni vatandaşımızın yürüttüğü Merkez Eczanesi’ni devralmış, Sahire Hanım ile evlenmiş ve iki çocukları olmuştur: Tuğrul ve Türkan. 1924 tarihinde belirlenen Kocaeli Hilal-i Ahmer Şubesi’nin yeni yönetiminde Eczacı Hasan Behçet Bey de yer almıştır.

Hasan Behçet Diker İzmit Türk Ocağı başkanlığını yapmış aynı zamanda Kocaeli vilayetinde faaliyet gösteren Türk Ocaklarının yayın organı olmak üzere çıkarılan Türk Yolu gazetesinin kuruluşunda rol oynamıştır. Kandıra ve Adapazarı’nda Türk Ocakları kuran Eski Kandıra Kaymakamı Ispartalı Tevfik Bey, Kandıra Türk Ocağı Başkanı Raif Bey, Adapazarı Türk Ocağı Başkanı Doktor Kemal Bey, İzmit Türk Ocağı Başkanı Eczacı Hasan Behçet Bey birlikte Kocaeli vilayetinde Türk Ocaklarının yayın organı olmak üzere bir gazete çıkarmaya karar vermişlerdir. Bu kararı uygulamak üzere 1925 yılı eylül başlarında Rıfat Yüce’den kendilerine katılmasını istemişlerdir. Rıfat Yüce’nin de kabulü ile gazetenin bir şirket hâlinde çıkması konusunda anlaşılmıştır. 13 Eylül 1925’te İzmit’te çıkmaya başlayan ve Türk Yolu adı verilen gazetenin mesul müdürlüğü Türk Ocağı kâtibi, binbaşılıktan emekli Ahsen’e; başmuharrirliği (başyazar) Eczacı Hasan Behçet Bey’e; yazı ve idare işleri de Sıtkı Hamit Bey’e verilmiştir. Özel İdare Matbaası’nda basılan gazete ilk çıktığında Hür Fikir gazetesinden Kılıçoğlu Hakkı Bey ile Türk Yolu’ndan Hasan Behçet Bey arasında gazete yazıları ile tartışma başlamış ve bir hayli devam etmiştir. 1926 yılı sonlarında Hasan Behçet Bey’in vilayette verdiği bir dilekçede Türk Yolu gazetesiyle hiçbir ilgisi kalmadığını ve bütün haklarından vazgeçtiğini bildirmesinden sonra gazetenin mesul müdürlüğü ve başyazarlığını Rıfat Yüce üzerine almıştır. Türk Yolu, Türk Ocaklarının 1931 yılında kapatılmasından sonra da yayın hayatına devam etmiştir.

Hasan Behçet Diker 1927’de kurulan Kocaeli Halk Bankası’nın (şimdiki adıyla Türk Ekonomi Bankası/ TEB) kurucuları arasında yer almıştır. Rıza Oruç’un Hür Fikir gazetesinde yer alan “Görüşler Düşünüşler” köşesindeki yazısından, Hasan Behçet Bey’in “Perçin Mürekkebi” imal ettiği de öğrenilmektedir: “Mütemadi sayi ve faaliyetleri ile şehrimizde daha bir sene evvel mürekkep imal eden ve ismini Perçin Mürekkebi koyan kimyager ve eczacı Behçet Bey’in kıymetli sayinin pek yakında mükâfatını göreceğini ümit ediyoruz.”. Türk sinemasının ünlü aktörlerinden İzmitli Atıf Kaptan (Terzioğlu) anılarında şöyle yazmaktadır: “Mektepten boş kalan zamanlarımda Kimyager Hasan Behçet’in eczanesinde rasinler, tentürler hakkında bilgi edinmeye çalışıyor, pilül ve kaşeler hazırlıyordum.” Tıbbi müstahzarların eczane laboratuvarlarında yapıldığı dönemde Merkez Eczanesi’nde Hasan Behçet Diker tarafından Kinotarsin komprime ve Pürganol Yeni Müshil Gazozu üretilmekteydi.

Kocaeli Yüksek Talebe Derneği’nin Pişmaniye İmalatçıları adlı tarihsiz dergisinin (1949 olabilir) ilk sayısında (s. 11), “Bilinmeyen Sırlar” başlıklı mizahi yazıda Behçet Diker’in mizacı ve sahibi olduğu Merkez Eczanesi’nde o dönemde nelerin satışta olduğuyla ilgili ipuçları yer almaktadır: “Asrımızın son moda ilaçlarından dudak rujları, pudralar, saç fırçaları, kolonyalar, zehirli zehirsiz, paralı-parasız, bütün müstahzarlar emrinize amadedir. Kendi icadım olan tahtakurusu ilacını bilhassa nazarı dikkatinize arz ederim. Oğlum ve kızım tatlı konuşmaları ile en ağır hastaları dahi iyi edecek komprime ilaçlardır.”

Eczacı Hasan Behçet Bey’in oğlu Tuğrul Diker ve kızı Türkan Diker Alan da eczacıdır. Tuğrul Bey, Türkan Hanım’dan büyüktür. Hasan Behçet Bey’in vefatından sonra Merkez Eczanesi’nin başına oğlu Tuğrul Diker geçmiştir. Kızı Türkan Hanım ise Alemdar Caddesi’nde İstanbul Eczanesi’ni açmıştır.

İzmit’te geniş bir kesim tarafından tanınan Hasan Andaç, Merkez Eczanesi ile özdeşleşmiş bir eczacı kalfasıdır ve İzmit Cedit Mahallesi’nde Hasan Andaç adında bir sokak bulunmaktadır. Mehmet Naci Özdil de (1930-14 Kasım 2016) Hasan Behçet Diker’in sahibi olduğu Merkez Eczanesi’nde kalfa olarak çalışmıştır.

KAYNAKÇA

Hüseyin Erol, İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi, İzmit Rotary Kulübü, İzmit, 2013, 292; Mehmet Naci Özdil ile söyleşi, 11 Nisan 2014; Mert Sandalcı, Eyüp Talha Kocacık, “Yolu İzmit’ten Geçen Eczacılar”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Cilt III, s. 1488; Mustafa Sarı, İzmit’te Hilal-i Ahmer Cemiyeti (1911-1925), Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul, 2016, s. 280; Rıfat Yüce, Kocaeli Tarihi ve Rehberi, haz. Atilla Oral, Demkar Yayınevi, İstanbul, Eylül 2007, s. 413-415; Turhan Baytop, Laboratuvar’dan Fabrika’ya Türkiye’de İlaç Sanayii (1833-1954), Bayer, İstanbul, 1997, s. 68, 72.

Dilek AYRIBAŞ