Anıt Mezar

Antik dünyanın önemli askeri dehalarından biri olarak kabul edilen Hannibal MÖ.247-MÖ 183/181 yılları arasında yaşamıştır. Ünlü Kartacalı komutan, Roma ordularını defalarca yenerek dönemin süper gücüne korku salmıştır. Antik KAYNAKLAR tarafından, ömrünün son yıllarında Gebze yakınlarındaki Libyssa’da geçirdiği ve Romalıların eline geçeceğini anladığı zaman yüzüğündeki zehri içerek öldüğü anlatılmaktadır. Dünyaca ünlü komutanın mezarının yeri konusu 16. yüzyılda yazılan seyahatnamelerde bile Gebze ve çevresi olarak belirtilmektedir. 19. yüzyıl başlarında Lechevalier, mezarı Gebze’nin kuzeyinde, Graf Karl von Rechberg ise 1804/05 ressamlara yaptırdığı görünümde Gebze’den yarım saatlik mesafede görülen Hannibal’in mezarı notunu eklemiştir. Çeşitli araştırmacılar tarafından Hannibal’ın mezarının yeri konusunda araştırmalar yapılmış, bunlardan kazı ile desteklenen en kapsamlısı Th. Wiegand tarafından yapılmıştır. Gebleztepe’de yapılan kazılarda beşgen planlı kale ve kayaya oyma sarnıç, Yılanca bayırında ise üç apsis ve iki narteksli kilise kalıntılarına rastlanmıştır. Wiegard bu yapıyı 9. Yüzyıla ait manastır kilisesi olarak tespit etmiştir. 1934 yılından sonra Atatürk’ün Hannibal’ın mezarının bulunarak üzerine anıt yapılması direktifi üzerine, 1935 yılında bir komisyon kurulmuştur. Gebze’nin güneydoğundaki Anibal Tepe’de mezarın kesin olarak yerinin burası olduğu bilinmese de çevre düzenlemesi ile birlikte bir anıt yapılması kararlaştırılmıştı. Bunun için gerekli olan ödeneğin ise Kocaeli Vilayeti tarafından toplanacak yardımlarla yapılması düşüncesi, gerekli olan bütçenin toplanamaması üzerine gerçekleşememişti. Daha sonra 1951 yılında ve 1960’lı yıllarda defalarca anıt mezar yapımı gündeme gelse de bu süreçte proje gerçekleşememişti. Anibal’ın mezarı konusunda ayrıntılı bir çalışma yapan Arif Müfid Mansel yayınladığı makalesinde tüm araştırma ve ileri sürülen görüşleri etraflıca inceledikten sonra mezarın Geblez Tepe’de olabileceğini ve anıt mezar yapılacaksa bu tepe üzerinde yapılmasının daha doğru olacağını ileri sürmektedir.

Bölgeyle ilgili olarak Sencer Şahin tarafından da yakın tarihlerde yapılan bir araştırma yayınlanmıştır. Buna göre 1982 yılında dere yatağının genişletilmesi sırasında ortaya çıkan sekiz miltaşı, bir mezar ve blok taşları incelenmiştir. Derenin Marmara Denizi’ne döküldüğü yerden 1 km kuzeyde Romalılara ait askeri yolun üzerine, bir miltaşı üzerinde “Nicomedia’dan 22 Roma mili” yazısı okunmuştur. Bu mesafenin Roma dünyasını gösteren mesafe anlatımlarında Libyssa’yı nitelemesi antik kentin burası olduğunu ortaya koymuştur.

Atatürk’ün Hanibal’ın mezarının bulunarak anıt mezarının yapılması isteği, projesi hazır olmasına rağmen 1981 yılına kadar gerçekleştirilememiştir. Atatürk’ün ölümünün 100. Yılı anısına, Gebze’deki TÜBİTAK arazisi içerisinde Anibal Tepe olarak bilinen tepe üzerine yapılan anıt, 900 m2’lik bir alanı kaplamaktadır. Hereke’den getirilen 25 ton ağırlığındaki taşın ortasına İstanbul Arkeoloji Müzesi heykeltraşlarından Nejat Özatay tarafından yapılan Hannibal portresi yerleştirilmiştir. 1936 yılında çizimi yapılan projede dairesel plan içerisinde dört yolun kesiştiği noktada, ortada basamaklarla çıkılan taş bir lahit yer almıştır. Uygulanan projede ise dairesel plan fikri korunmuş, alan beş bölüme ayrıldıktan sonra ortasında yer alan ve yükseltilmiş dairesel planlı alanın ortasına anıt yerleştirilmiştir. 1980 yılının sonlarında başlanılan anıtın yapımı, Kocaeli Valiliği, Karayolları Genel Müdürlüğü, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile TÜBİTAK’ın ortak çalışması olarak tamamlanmıştır. 24 Temmuz 1981 tarihinde Kültür Bakanı Cihat Baban tarafından anıtın açılışı gerçekleştirilmiştir.

KAYNAKÇA

Arif Müfid Mansel, “Anibal’ın Mezarı”, Belleten, C. XXXII, S. 128, Ankara 1968, s. 527-551; Enis Karakaya, “Bizans Döneminde Bağdat Yolu (Üsküdar-İzmit Arası), Sanat Tarihi Yıllığı, S. 20, İstanbul 2012, s. 87-122; Onur Günday, “Hannibal’ın Anadolu’daki Faaliyetleri ve Libyssa (Gebze?) Üzerine Bir İncaleme”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, III, Kocaeli 2016, s. 167-183; Sencer Şahin, “1982 Yılında Bithynia, Pamphylia ve Lykia’da Epigrafik ve Tarihi-Topografik Araştırmalar”, I. Araştırma Sonuçları Toplantısı (İstanbul 23–26 Mayıs 1983), Ankara 1984, 83–86; Th. Wiegand, “Zur Lage des Hannibalgrabes”, Attenische Mitteilungen, 27 (1902), s. 321326; https://www.kenthaber.com/marmara/kocaeli/gebze/Rehber/anit-ve-heykeller/hannibal-aniti (Erişim Tarihi 19.09.2021)

Selçuk SEÇKİN