Cumhuriyet Dönemi Kurumu İzmit Şubesi

Halkevleri, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye Cumhuriyeti’nde toplumsal ve kültürel yapının gelişme göstermesinde ve demokrasi rejiminin getirmiş olduğu kazançların büyük halk topluluklarına ulaştırılmasında önemli bir vazifeyi yerine getirmiştir. 1932 yılında kurulan halkevleri başkanlıkları ve sonrasında tesis edilen halkodaları sayesinde ilçe, bucak ve köylere kadar eğitim hizmetleri götürülmüş ve uygulanmıştır. Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde birçok ilde görüldüğü gibi Kocaeli merkez ve ilçelerinde de eğitim ve kültür gibi çok sayıda alanın gelişme göstermesinde önemli bir yer tutan halkevleri, en başta Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün kendisi tarafından, Türk halkının geleceğini güvence altına almak ve ülke toprağını muhafaza etmek için tesis edilmiş bir kültür ve eğitim kurumudur. Bu yönüyle de halkevleri, Türk kültür tarihinde önemli bir yer tutmaktadır.

Kocaeli merkezde halkevi faaliyetleri İzmit Halkevi Başkanlığı tarafından yürütülmüştür. İzmit Halkevi dışında Kocaeli’ne bağlı ilçe, bucak ve köylerde de halkevi ya da halkodaları yer almıştır. Bunların geneli Kocaeli Halkevleri olarak adlandırılabilir. Ancak bunlar içerisinde en bilineni ve etkin olanı İzmit Halkevi olmuştur. İzmit Halkevi Başkanlığı, 24 Haziran 1932 tarihinde farklı alanlarda faaliyet göstermek üzere toplamda 8 şube ile açılmış ve çalışmalarına başlamıştır. Açıldığı ilk tarihlerde halkevinin birçok şubesinin mevcudiyetine rağmen; bazı eksiklikleri de bulunmaktaydı. Bu bakımdan halkevinin kurulduğu tarihlerde eksik olan müze ve sergi şubeleri en başta gelmek üzere birkaç tane daha şube 1933 yılında açılmıştır. Yani bu eksik olan şubeler Kocaeli Halkevi’nin kurulmasından bir yıl sonra açılabilmiştir. İzmit Halkevi’nin kuruluş tarihi olan 1932 yılı itibarıyla üye sayısı 434’tür. Bunların 42’si kadın ve 392’si erkeklerden oluşmaktaydı. Ancak bu sayı kısa zamanda artmış ve yılsonunda Kocaeli Halkevi’nin üye sayısı 1221’e yükselmiştir. Bu arada Kocaeli Halkevleri başkanlığını ve yönetim kurulu üyeliğini uzun yıllar boyunca yapan kişi Mehmet Ali Kâğıtçı’dır. Bunun dışında Rifat Yüce ile Sedat Pek de başkanlık görevini ifa etmişlerdir.

Kocaeli Valisi ve CHP İl Başkanı Eşref Seyyit Bey’in görev yaptığı dönemde İzmit merkezde halkevi binası inşa edilmediği için; halkevinde yapılması gereken faaliyetlerin CHP Kocaeli İl Başkanlığı binasında yapılmasına karar verilmiştir. Özellikle halkevi binasının olmamasından dolayı CHP Kocaeli İdare Heyeti tarafından Necati Bey Okulu İzmit Halkevi Başkanlığı’na verilmiş ve sonrasında bu okulun bütün arazisinin ve eklentilerinin Halkevi’ne tahsis edildiğini belirten fırka emir kararı yayınlanmıştır. Böylece İzmit Halkevi Başkanlığı için yeni bir bina yapılana kadar tiyatrolar, sergiler, konferanslar, şiir dinletileri ve balolar Necati Bey İlkokulu salonunda gerçekleştirilmiştir. Bunun gibi adı geçen halkevine ait bir spor salonu yeri tesis edilemediğinden; sporsal etkinlikler de İzmit İdman Yurdu tarafından kullanılan spor salonunda yapılmıştır. Kocaeli Valisi Hasan Faik Türel’in görev yaptığı dönemde tesis edilen CHP Kocaeli İl Başkanlığı binasında da İzmit Halkevi Başkanlığı’nın bazı faaliyetleri yürütülmüştür. Ancak burası yapılması gereken etkinlikler için hiç de uygun bir yer değildi. Özellikle ciddi bir sorun arz eden yer sorunu, Kocaeli’de halkevinde çalışmak isteyen çok sayıda gönüllü gencin de başarılı neticeler elde etmesine engel olmuştur. Zira uygun bir alan mevcut olmadığından İzmitli gençler bir araya gelerek düzenli bir şekilde çalışama yapamaz duruma gelmişlerdir. Bu sorunu çözmek amacıyla, aşağıda da izah edileceği üzere İzmit’te bir halkevi binası inşa edilmiştir.

İzmit’te halkevi binasının olmaması büyük sorun oluşturmakta ve faaliyetlerin yürütülmesini engellemekteydi. Bu sorunu çözmek amacıyla İzmit’te halkevi inşa etmek için 10 Ağustos 1938’de temel atma töreni yapılmıştır. Temel atma töreninde Kocaeli Valisi Hamit Toskay, Tümgeneral unvanına sahip Mürsel Bakü, Gölcük Donanma Komutanı Fahri Ergin, Kocaeli milletvekillerinden birisi olan İbrahim Dıblan, İçişleri Bakanlığı’nda Mülkiye Başmüfettişi olarak görev yapan Nedim Nazmi, memurlar, CHP’li üyeler, İzmit Halkevi Başkanlığı’na kayıtlı üyeler ve çok sayıda vatandaş katılmıştır.

İzmit merkezde yer alan Yeni Rıhtım’da halkevi binasının inşa edildiği yer bayraklarla donatılmıştır. Tören yerinde Halkevi Başkanlığı’na ait bando tarafından İstiklal Marşı çalınmasından sonra Kocaeli Valisi ve aynı zamanda CHP İl Başkanı olan Hamit Toskay açılış konuşmasını yapmıştır. Valinin konuşmasından sonra temel yerine gidilmiştir. Halkevi Başkanı Mehmet Ali Kağıtçı imzalanan kağıdı yerine koyduktan sonra Vali Hamit Toskay, ilk harcı atmıştır. Böylece hemen binanın yapımına başlanmıştır. 1938 yılından itibaren açılması için ciddi hazırlıklar yapılmış ancak ekonomik sorunlardan dolayı inşaatın yapımı çok yavaş ilerlemiştir. Bu nedenle ancak dört yılda yapımı tamamlanan İzmit Halkevi binası, 22 Şubat 1942 tarihinde faaliyete geçebilmiştir. Bu bina, halen İzmit’in sembol yapılarından birisi konumundadır.

Kocaeli Valisi Ziya Tekelli döneminde faaliyete geçen Kocaeli (İzmit) Halkevi Başkanlığı binasının içinde yer aldığı arazi, CHP Kocaeli İl Başkanlığı adına kayıt edilmiştir. Yani burası CHP İl Başkanlığının yeri olarak kabul edilmiştir. Bu arada binanın doğu kısmında bulunan iki arsanın daha İzmit Belediye Başkanlığı tarafından satın alınarak Kocaeli İl Başkanlığına uygun bir biçimde satılması için de gerekli planlamalar yapılmıştır. Bu arada yeni binasına taşınan Kocaeli Halkevi Başkanlığı tarafından kullanılan yer de İzmit’in spor kulüplerinden birisi olan Akyeşilspor’a tahsis edilmiştir.

Kocaeli il ve ilçelerde bulunan halkevlerinde farklı alanlarda uzman çok sayıda kişi tarafından konferanslar verilmiştir. Bu konferanslardan İzmit’te 11 Şubat 1936 Baha Pars, 15 Şubat 1936 İhsan Sökmen, Dr. Reşat İzbırak, 21 Mart 1941’de Feridun Fikri, 13 Haziran 1940 Mümtaz Ökmen tarafından sunum olmuştur. Bunun dışında 21 Mart 1941’de Geyve’de Atuf Ersayan, Gebze ve Darıca’da Mustafa Atabek, Karamürsel’de Enver Balkan, Gölcük’te Asım Ardamar, Kandıra’da Bedri Ahıskalı, Hendek’te Murtaza Erdoğan ve Derbent’te Şevki Güçlü İnkılap Hareketi konusunda halkı bilinçlendirmişlerdir. Bu verilenler sadece birer örnektir. Zira Kocaeli Halkevlerinde kuruluş tarihi olan 1932’den kapanma tarihi olan 1951’e kadar çok sayıda konferanslar verilmiştir.

Kocaeli Halkevi Resim Şubesi tarafından bazı tarihlerde resim sergileri düzenlenmiştir. Bu bağlamda, 1941 yılında Halkevi Başkanı Mehmet Ali Kağıtçı başkanlığında halkevi binasında 56 parça resim ve 131 adet fotoğraf gösterilmiştir. Bu resim ve fotoğraflar, ciddi bir hakem denetiminden geçirildikten sonra belirlenmiş ve halkın gösterimine sunulmuştur. Halkevinde çeşitli tarihlerde bu tür resim sergileri yapılmış ve halkın bunlara katılımı sağlanmıştı. Bu türdeki resim ve fotoğraf sergileri aynı yıl içerisinde birkaç defa yapılabilmekteydi. Halkın, bu tür etkinliklere katılımı son derece yüksek olmuştur.

Kocaeli Halkevi’nin en etkin şubelerinden birisi Temsil Şubesidir. Dönemin önemli tiyatro eserlerinin çok önemli bir kısmı Temsil Heyeti tarafından belirlenir ve halkevi tiyatro sahnesinde gösterilirdi. Bunun dışında Gölcük, Adapazarı, Gebze, Kandıra, Geyve ve Karamürsel Halkevlerinde de tiyatrolar sahnelenirdi. İlçelerde oynatılan oyunların büyük bir bölümü Kocaeli Halkevi tarafından belirlenirdi. Ayrıca Kocaeli’deki tiyatro oyuncuları başka illere de giderek oyun sergilerlerdi.

Dönem itibarıyla CHP Genel Sekreterliği tarafından halkevlerinin sinemalarında gösterilmek üzere filmler gönderilirdi. 1943 yılında Kocaeli Halkevi’ne altı adet film gönderilmiş ve bu filmler Kocaeli Halkevi sinema salonunda halka ücretsiz olarak izletilmiştir. Bu filmler şunlardır: 1940 Cumhuriyet Bayramı, 19 Mayıs Bayramı, 1940 Yılı Zaferleri, Yeni Türkiye, Askeri Okullar Spor Bayramı ve Donanmamızın Başarıları. Bunlardan anlaşılacağı üzere filmlerin konusu genel olarak Cumhuriyet ve kutlama bayramlarıyla alakalı olmuştur.

Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi’nden elde edilen belgelere göre Kocaeli Halkevleri Müzik Şubesi’nin diğer şubelere oranla daha kötü durumda olduğu ve aktif bir durumda bulunmadığı anlaşılmaktadır. Müzik Şubesi’nde 60 civarında üye bulunmuştur. Bunların çoğunluğu da fabrikalarda çalışan kişilerden oluşmuştur. Müzik Şubesi’nin üyeleri önemli gün ve haftalarda konserler düzenlerdi. Ancak bunların sayısı son derece sınırlı olmuştur. Zira bu şube hem maddiyat hem de müzik aletleri bakımından son derece fakir durumdaydı. Bu nedenle bu şubede istenilen faaliyetler gerçekleştirilememiştir.

Kocaeli merkez ve ilçelerde etkin olarak faaliyet gösteren Kütüphanecilik Şubesi aktif olarak çalışmakta ve halkevlerinin kütüphaneleri sürekli olarak zenginleştirilmekteydi. Kurulduğu tarihten itibaren sürekli olarak kitap sayılarını arttıran halkevleri, eksik olan yayınları da CHP Genel Sekreterliği’nden temin etmekteydi. Örneğin 1947 yılında Kocaeli Halkevlerine yeni kitaplar gönderilmiş ve halkın bunlardan istifade etmesi sağlanmıştır. Söz konusu kitaplardan bazıları şunlardır: Gazi Erkut: Teknik Resim Dersleri, Metot Akçit: Teleffuzlu Esas İngilizce, İbrahim Oral, Pratik Otomobilcilik, Cevdet Pamir: Demircilik, Fevzi Bulman: Pratik Torna Freze Tesviye ve Dökümcülük, Kemal Sünnetçioğlu: Dizel Motoru ve Fabrika Teknolojisi, Kemal Şenel: Demir İşleri Meslek Teknolojisi, Raik Üstin: Pratik Elektrik, Vehip İ. Engin: Pratik Elektrik Tekniği. Söz konusu kitapların, dönem itibarıyla çalışan insanlar için pratik bilgiler içeren eserlerden oluştuğu açık bir biçimde ortaya çıkmaktadır.

Kocaeli Halkevleri Dil ve Edebiyat Şubesi, alanında ciddi çalışmalar yapmıştır. Bu kapsamda Dil ve Edebiyat Şubesi, Kocaeli genelinde özellikle de İzmit’e bağlı köylerdeki maniler, türküler, fıkralar ve ananeleri toplayarak derlemiştir. Bunlar yapılırken özellikle eski Türkçe eserlerde yer alan öz Türkçe olduğu değerlendirilen Türkçe söz ve düşünceler toplanmıştır. Özellikle öz Türkçe olan eserlerin toplanmasına itina edilmiş ve İzmit’te kullanılan şivelerin kökenleri araştırılmıştır. Bu araştırmalar sonunda derleme niteliğinde bir lügat yayınlanmıştır. 2.400 adet kelime toplanmış ve bunlar fişlenerek Kocaeli Halkevi Başkanlığı yetkililerine verilmiştir.

Kocaeli’deki halkevi ve halkodalarında okuma yazma bilmeyenler için çeşitli tarihlerde Türkçe okuma ve yazma kursları düzenlenmiştir. Türkçe okuyup yazma kurslarını başarı ile bitirenlere bitirme vesikası verilmekteydi. Bu kurslar belirli tarihler arasında ve haftanın belirlenen günlerinde yapılmaktaydı. Bu eğitimlere genel olarak okuma ve yazma bilmeyenler katılmaktaydı. Yukarıda izah edildiği üzere eğitimleri bitirenlere başarı belgeleri verilirdi. Kocaeli genelinde çok sayıda vatandaş, bu eğitimler sayesinde okuryazar durumuna gelmiştir.

Dönem itibarıyla önemli gün ve haftalardaki kutlamalar Kocaeli merkez ve ilçelerde bulunan Halkevi ile Halkodası Başkanları tarafından organize edilmiştir. Bu başkanlıklara bağlı dil ve edebiyat şubeleri, ulusal bayram, tören ve etkinliklerin yapılmasında etkili olmuştur. Törenlerde yapılacak kutlama programlarının tamamı, söz konusu şubeler tarafından belirlenirdi. Bu belirli gün ve haftalar arasında 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Spor Bayramı, 18 Mart Çanakkale Bayramı, 1 Temmuz Denizcilik Bayramı, Kiraz Bayramı, Dil Bayramı, İzmit’in Kurtuluş Bayramı ve Atatürk’ün İzmit’e İlk Ziyaretini Anma Töreni yer almaktadır. Söz konusu etkinlikler ve programlar, Kocaeli’nin tarihinde son derece önemli bir yer tutmaktadır.

Yukarıda ifade olunduğu üzere, Kocaeli Halkevi Başkanlığı, merkez ilçe olan İzmit’te faaliyet yürütmüştür. Bunun dışında Kocaeli’nin diğer ilçeleri olan Adapazarı, Gebze, Gölcük, Kandıra ve Karamürsel’de de halkevi veya halkodaları yer almaktaydı. Ayrıca bucak ve köylerde de halkodaları mevcuttu. Bu çerçevede, Adapazarı’nın 1935 yılı itibarıyla halkevi başkanı olan kişi Dr. Nuri Abdi Rona’dır. Bu kişiyle birlikte Adapazarı Halkevi’nde görevli olan diğer kişiler Hatip Sipahi, Rasih Genç, Hüsnü Saka, Dr. Ruhi Refik, Dr. Necati Erim, Muammer Uz, Osman Çakar ve Yüzbaşı Kazım’dır. Bunun dışında Karamürsel Halkevi Başkanı Enver Balkan, Gölcük Halkevi Başkanı Ahmet Kayınbay, Hendek Halkevi Başkanı Eczacı Kamil Cerrahoğlu, Hendek Halkevi Başkanı Mehmet Taner, Geyve Halkevi Başkanı İsmail Vural ve Hereke Halkevi Başkanı Müeyyet Kerimol’dur. Adı geçen halkevleri ve halkodaları, merkez ilçe olan İzmit Halkevi kadar çok fazla etkinlik gerçekleştirememişlerdir. Ancak Adapazarı Halkevi Başkanlığı için de farklı bir parantez açmak gerekir. Zira burası da etkin bir biçimde varlık gösterebilen yerlerden birisi olmuştur.

Bu arada CHP İl İdare Kurulu Başkanı Hilmi Ege’nin öncülüğünde halkodası açılmayan yerlere halkodası açılmış ve faaliyete geçmeleri sağlanmıştır. Ayrıca bazı ilçelerde halkodası olan yapılar halkevine dönüştürülmüştür. Bu bağlamda, 20 Temmuz 1945’te Akyazı ve Karasu ilçelerindeki halkodaları halkevine çevrilmiştir. Bunun dışında bazı ilçelere bağlı köy ve bucaklarda halkodaları kurulmuştur. Halkodası kurulan ilçe ve bağlı köyler şunlardır: Akyazı ilçesinde Karapurçak bucağı merkezi ve Kabakulak köyü; Hendek ilçesinde Soğuksu köyü; Kandıra ilçesinde Şeyhler bucağı merkezi; Adapazarı ilçesinde Kazımpaşa bucağı ve Budaklar ile Kayalar köyü; Karasu ilçesinde Açmabaşı, İhsaniye ve Lahna köyleri; Gölcük ilçesinde Hamidiye köyü; Karamürsel ilçesinde Yalakdere köyü ve Geyve ilçesinde Eşme köyü. 15 Kasım 1945’te ise Geyve ve Gölcük ilçeleri halkodası başkanlığıdır.

Demokrat Parti iktidarının ilk yıllarında halkevleri eski önemini kaybetmeye başlamış ve kapatılmaları için süreç başlatılmıştı. Bu kapsamda, 1951’de halkevlerinin tamamıyla kapatılma kararı alındıktan sonra Kocaeli merkez ve ilçelerindeki halkevi ve halkodalarına ait bütün mallar tespit edilmiştir. Tespit edilen mallar bir yere toplanmış ve İzmit Halkevi Başkanlığı’na ait olan sinema salonu mühürlenmiştir. Bu salon daha sonraki süreçte farklı kamu kuruluşları tarafından kullanılmıştır.

Halkevleri kapatıldıktan sonra İzmit Halkevi Başkanlığına ait taşınmazların nasıl değerlendirileceği düşünülmüş ve bazı çalışmalar yapılmıştır. Bu bağlamda, ilk olarak İzmit Halkevi binasının ne yapılacağı konusu tartışılmıştır. Burasının ilk önce İzmit Kız Enstitüsü tarafından kullanılması için buranın oraya verilmesi planlanmıştır. Yani burası bir eğitim kurumu olarak kullanılacaktı. Daha sonra buraya İzmit PTT Müdürlüğü de talip olmuş ve çalışmalarını burada yürütmek istemiştir. Ancak yapılan tartışmalar neticesinde halkevi binasının her iki yere de verilmemesine karar verilmiştir. Yapılan tüm tartışmalar ve çalışmalar neticesinde halkevi binasının ne olacağı üzerindeki belirsizlikler ortadan kalkmıştır. CHP tarafından tahliye edilen halkevi binasına ilk önce İl Özel İdare Müdürlüğü Tapu İşleri Şube Müdürlüğü taşınmıştır ve buradaki faaliyetlerine 19 Eylül 1951’de başlamıştır. Müteakiben halkevi binasının diğer kısmına 15 Haziran 1952’de Defterdarlık taşınmış ve Kocaeli maliye işleri burada yürütülmeye başlanmıştır.

1952 yılında Kocaeli merkez ve ilçelerdeki halkevlerine ait menkul eşyaları tespit etmek için maliye ve milli eğitim müdürlükleri görevlilerinin yer aldığı bir komisyon oluşturulmuştur. Konu ile alakalı olarak bu komisyon çok kapsamlı bir çalışma yapmış ve bu yerin daha başka alanlar için kullanılabileceği kararları alınmıştır. Bu hususta buranın Kocaeli Yüksek Tahsil Derneği Heyeti tarafından kullanılması kararlaştırılmıştır. İzmit Halkevi gibi Adapazarı, Gölcük, Kandıra, Gebze, Karasu, Akyazı ve Karamürsel’de bulunan halkevleri de kapatılmış ve bu yapılar çeşitli amaçlarla kullanılmıştır. Dönem itibarıyla kapatılan halkevlerine ait binaların büyük bölümü kamu kurumlarına tahsis edilmiştir.

Netice itibarıyla Atatürk ilkelerinin ışığı altında Türk kültürüne ve sanatına hizmet etmek, inkılâpları yaymak, kökleştirmek, halkı toplumsal ve kültürel alanlarda yetiştirmek amacıyla 19 Şubat 1932 tarihinde açılan halkevleri kapatıldıkları 8 Ağustos 1951 tarihine kadar toplum hayatında önemli bir yer edinmiş ve yaygın bir eğitim kurumu durumunda bulunmuşlardır. Aynı şekilde İzmit Halkevi de belirtilen tarihlerde aktif şekilde yer almış, ancak 1942’den sonra İzmit Halkevi çalışmalarında bir azalma bazen de kısa duraklama dönemleri görülmüş ve bu durum İzmit’in yerel gazetesi olan Türk Yolu’nda zaman zaman eleştirilere neden olmuştur.

1950’li yıllara gelindiğine iç ve dış politikadaki değişen şartlar sonucunda Halkevlerinin kapatılması kararlaştırılmıştır. Diğer Halkevleri gibi İzmit Halkevi de TBMM’de 8 Ağustos 1951 tarihinde 5830 Sayılı Kanun ile kabul edilen ve 11 Ağustos 1951 tarihinde 7882 sayılı Resmî Gazete ile ilan edilerek yürürlüğe giren yasa ile kapatılarak mallarına el konulmuştur. İzmit Halkevi, halkın aydınlatılmasına yardımcı olduğu gibi Cumhuriyete ve Cumhuriyetle gelen düşünce yapısının halk tabanına yayılmasına değerli katkılar sağlamıştır. Eğitim ve sanat kurumlarının tam olarak örgütlenemediği bir dönemde İzmit Halkevi yaptığı çalışmalar, açtığı kurslar, sergiler, verdiği temsiller ve daha birçok çalışması ile bir döneme damgasını vurmuştur.

KAYNAKÇA

Fon Kodu: 490.1.0.0; Yer No: 1011.903.1.; Fon Kodu: 490.1.0.0; Yer No: 976.782.2; Fon Kodu: 490.1.0.0; Yer No: 1024.941.2; Fon Kodu: 490.1.0.0; Yer No: 1035.981.4; Fon Kodu: 490.1.0.0; Yer No:967.742.3; Fon Kodu: 490.1.0.0; Yer No: 1048.1024.1; Fon Kodu:490.1.0.0; Yer No: 1056.1056.2; Fon Kodu: 490.1.0.0; Yer No:972.763.1; Fon Kodu: 490.1.0.0; Yer No: 1037.990.1; Fon Kodu:490.1.0.0; Yer No: 958.709.1; Atilla Oral, Kocaeli Tarih ve Rehberi, İstanbul 2007, s. 520; Berna Kaya, Bir Halk Eğitimi Kurumu Olarak İzmit Halkevi (1932-1951), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2008, s. 42, 51,193; Bilal Tunç, Demokrat Parti Dönemi Kocaeli (1950-1960), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2016, s. 473-478; Neşe Gurallar Yeşilkaya, Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İstanbul 1999, s. 45; Nurcan Toksoy, “Türk İnkılâbında Milli Kültürün Yeri ve Halkevi Çalışmaları”, Turkish Studies, I/3 (2010), s. 124-125; Zeki Arıkan, “Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi”, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, VI/33 (1999), s. 261-262.

Bilal TUNÇ