Halkevleri, özellikle 1930’lu yıllarda ortaya çıkmış, Türk Ocakları modelinin deneyimi ve birikimi bu yeni yapılanmada önemli bir etkiye sahip olmuştu. Halkevleri, partinin halkçılık ilkesinin uygulanması ve halkla bütünleşmenin kuruluşları olarak tasarlandı. Dr. Reşit Galip Halkevlerini kurma görevini üstlenmiş ve 1932 yılı başında Halkevlerinin kuruluşuyla ilgili hazırlıklar tamamlanarak 19 Şubat 1932 günü başta Ankara olmak üzere 14 il merkezinde Halkevleri açılmıştı.

İzmit Halkevi, Müze ve Sergi Şubesi hariç olmak üzere diğer sekiz şubesi (1-Dil, Edebiyat, Tarih, 2-Güzel Sanatlar, 3-Temsil, 4-Spor, 5-İçtimai Yardım, 6-Halk Dershaneleri ve Kurslar, 7-Kütüphane ve Neşriyat, 8-Köycüler) ile birlikte 24 Haziran 1932 tarihinde açıldı. İzmit Halkevi kendisine ait bir binası olmadığı için başlangıçta CHP binasına yerleşmişti. Bu binanın da yetersizliği nedeniyle Temsil Şubesi çalışmalarını kendisine geçici olarak tahsis edilen Necatibey Okulu’nda sürdürdü. İzmit Halkevi kısıtlı bir bütçe ve bina bakımından da elverişsiz konumda olmasına rağmen ilk yıl üye sayısı 42’si kadın olmak üzere 434’e çıkarmayı başarmış, oluşturulan kütüphanedeki kitap sayısını 1496 cilde ulaşmıştı. 1933 yılında yapılan ilk teftişte İzmit Halkevi için acil olarak bir halkevi binasının yapılmasının gerekli olduğu vurgulanmıştı.

İzmit’te bir halkevi binası yapılması fikri ciddi anlamda ilk defa 11 Şubat 1935 tarihinde toplanan CHP İl Kongresi’nde ele alındı. Halkevi binasının İzmit kıyı şeridine konumlandırılması, bu suretle yeni imar edilecek olan yollara ve yapılara yön vererek şehrin gelişiminde öncü bir rol oynaması hedeflenmişti. Halkevi binasının plan ve projesinin hazırlanması ile inşaatın koordinatörlüğü mimar Seyfi Arkan tarafından yürütüldü. İzmit sahilinde yapılacak Halkevi binasının temeli 10 Ağustos 1938 tarihinde mülki erkanın katılımıyla atıldı. Bir yıl içinde tamamlanması planlanan halkevi binasının inşaatı çeşitli aksaklıklardan ötürü ancak 3 yıl, 7 ay, 15 günlük bir sürede tamamlanabildi.

Yapı, idari ve eğitim birimlerini barındıran ana bina ve kültür salonu olarak iki ayrı binadan oluşmaktaydı. Yapıyı hem ikiye bölen hem de çatı katında birleştiren yarı açık koridor, dönem mimarisinin ilginç bir örneği idi. Ayrıca kuzey batı köşesinde deniz feneri olarak tasarlanmış olan kule oldukça dikkat çekiciydi. Halkevi binası gerek modern mimari yorumu gerekse mimarının tanınmışlığı nedeniyle; kentte Cumhuriyet’in simgesi haline gelmişti. Halkevi bahçesinin tanzim edilmesi ve park haline getirilmesi için peyzaj mimarı Mevlüt Baysal’ın hazırladığı proje uygulandı. Oldukça büyük bir bahçeye sahip ve denize sınır duvarları bulunan bina bahçesinin ilk peyzajında süs bitkileri, çam ve çınar ağaçlarının kullanıldığı, denize inen merdivenlerinin bulunduğu görülmektedir. Binanın açılış töreni için halkevlerinin resmi kuruluş tarihi olan 19 Şubat 1932 tarihinin 10. yılına rastlayan 22 Şubat 1942 yılı pazar günü seçildi. İzmit’te yeni yapılan Halkevi’nin açılış töreni için cumartesi gününden başlayan bir program hazırlandı. Sivil ve askeri erkân ile İzmit halkı büyük ilgi göstererek açılış töreninde hazır bulunmuşlardı.

1940’lı yıllarda İzmit Halkevi sadece İzmitlilere değil çevre il ve ilçelerden gelen katılımcılara da hizmet etti. Türk Yolu gazetesindeki haberlere göre 1942 – 1943 yılları arasındaki süreçte, binada verilen konserler, temsil ve tiyatrolar, şiir dinletileri, toplantılar ve sergiler binlerce kişi tarafından izlenmiş ve ziyaret edilmişti. Halkevi polikliniğinde pek çok hasta tedavi edilmiş, ihtiyaç sahibi öğrencilere giysi ve kırtasiye yardımı yapılmıştı. Kocaeli Halkevi’nin 1949 yılında iyice yavaşlayan çalışmaları Türk Yolu gazetesinde “Halkevi ne âlemde?” başlıklarının atılmasına neden olmuştur. Ancak dönemin şartlarından ötürü Halkevi bir daha eskisi gibi faaliyet gösteremeyecektir. Temsiller, konferanslar iyice azalınca sinema salonunun kiraya verilmesi düşünülmüş, bu tarihe kadar Hendek, Eskişehir, Kandıra, Adapazarı, Bursa ve diğer birçok Halkevi salonları da temsillerin azlığı sebebiyle kiraya verilmişti.

Halkevlerini kapatan kanun olarak bilinen 5830 sayılı kanun 11 Ağustos 1951 tarihinde Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi. Yasanın yürürlüğe girmesiyle birlikte Halkevi binaları boşaltılmaya başlandı. Kocaeli Halkevi binası da CHP tarafından kanunun yürürlüğe girmesini takiben boşaltıldı, tahliye edilen binaya 19 Eylül 1951 tarihinde Özel İdare ve Tapu İşleri taşındı. Daha sonra Halkevi binası Defterdarlık olarak hizmet vermeye başladı. Halkevi Kütüphanesi de Kocaeli Yüksek Tahsil Derneği İdare Heyeti’ne bırakıldı. Cumhuriyet tarihine tanıklık ederek günümüze kadar ayakta kalmayı başaran, geçmişte halkevi, kütüphane, şehir lokantası, turizm müdürlüğü, kültür müdürlüğü, öğretmenler lokali, musiki cemiyeti, ilköğretim müdürlüğü, şehir tiyatrosu gibi kurum ve kuruluşlara mekân olma özelliğini taşıyan, şehrin siluetinde vazgeçilmez bir yeri olan tarihi bina, 1980 yılından bu yana İzmit Halk Eğitimi Merkezi ve Akşam Sanat Okulu olarak hizmet vermektedir. İstanbul 2 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 02.03.1993 tarih ve 3028 sayılı kararı ile “Atatürk’ün fikir ve düşüncelerinin halka ulaştırılmasında önemli bir işlev üstlenmesi, yapının kuzey batı köşesindeki deniz feneri, ahşap döşemesi, mimari üslup ve yapı tarzı ile devrinin tarihi özelliklerini yansıtan kültür varlığı” olarak birinci derecede tarihi eser olarak tescili yapılmıştır.

KAYNAKÇA

C.H.P. Halkevleri ve Halkodaları (1932-1942), Ankara, 1942; “CHF Halkevleri Talimatnamesi”, Hakimiyeti Milliye, Ankara, 1932; “Halkevi Binasının Tarihçesi”, https://izmithem.meb.k12.tr/icerikler/ tarihce_307998.html; Kenan Olgun, Türkiye’de Halkevleri Gerçeği: Teftiş Raporları Işığında Birinci Yılında Halkevleri (Halkevleri ve Kocaeli Halkevi Örneği), Ankara, 2019, s. 125-140; Berna Kaya, Bir Halk Eğitimi Kurumu Olarak İzmit Halkevi (1923-1951), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008; Oya Şenyurt, “1923-1960 Yılları Arasında İzmit’te İnşa Edilen Yapılar ve Kentin Gelişimine Katkıları”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli, 2015, s. 1667-1683; Ahmet Akter, “Kocaeli’nde Halkevleri ve Halk Odalarının Kurulması”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli, s. 1317-1328.

Zeynep İSKEFİYELİ