İzmit

1930’lu yıllarda kullanılan Hal Binası Hürriyet Caddesi ile İstiklal Caddesi arasında yer almaktadır. 1950’lerin sonlarında, nüfusun hızlı artışıyla ve kentin gelişme göstermesiyle kapsamlı bir hal binasına ihtiyaç duyulmuştur. Eski pazar yerinin (İstiklal Caddesi üzerinde kurulan) darlığı nedeniyle, aileler güvenle ve rahatlıkla alışveriş yapamamaktadır. Yapılması düşünülen yeni Hal Binası’nın çevresinde daire veya kare şeklinde yapılacak bir meydanın etrafında pazar yerlerinin konumlanması, meydanın ortasında geniş bir lağım kuyusunun ve meydanı yıkayabilecek yangın vanasının bulunması düşünülmektedir.

İzmit Belediyesi tarafından 1951 yılında istimlâk edilen yere (bugünkü İzmit Belediyesi ve Belsa Plaza binası) Hal Binası’nın temeli 21 Eylül 1953 yılında atılmıştır. İlerlemekte olan Hal Binası inşaatında bazı teknik problemlerin olduğu göze çarpmaktadır. Bazı duvarların temellerine yapılan sömellerin duvardan daha geniş olması gerekirken genişliği duvar hizasında olmuştur. Tuğla duvarlar deprem talimatnamesine aykırı olarak kuşaksız yapılmıştır. Beton işlerinde kullanılan çakıl dereden alındığı gibi kullanılmakta olup içinde gerekli çakıl büyüklüğünden daha büyük taşlar mevcuttur. Hatalı yöntemlerle inşa edilen yapının teknik çalışanları basın yoluyla ikaz edilmiştir. 1955 yılında Hal Binası’nın ikmal edilen birinci büyük kısmı hal olarak kullanılması, gerekirken belediye binası olarak kullanılmaya başlamıştır. Hal Binası’nda yapılan yazıhanelerin belediye tarafından kullanılması belediyeye gelir getirmesini önlemekte ve buralara yerleşecek olan esnafı engellemekte ve halk tarafından iyi karşılanmamaktadır. 19 Nisan 1956’da 1.130.912 liraya mal olan bina bazı eksiklikleri olmasına rağmen törenle açılmıştır. İkili blok halinde inşa edilen bu yapının her iki bloğunda da perakendeci esnaf için dükkânlar bulunmaktadır. Binanın cepheleri sundurmasız olup açık alanları kullanışsızdır. En çok kullanılacak olan meydan kısmında toptancıların tezgâhlarını koyacak yerleri bulunmamaktadır. Belediye başlangıçta bir kısım esnafın çarşı içerisindeki dükkânlarını terk ederek buraya nakletmelerinde ısrar etmiş olsa da, bu bina ne yazık ki rağbet görmemiş ve esnaflar eski dükkânlarını terk etmemiştir. Buraya taşınan dükkân sahipleri de müşterisizlik yüzünden zarar etmiş ve binayı terk etmiştir. Böylelikle yeni Hal Binası kapanmıştır. Ucuz bedellerle kiralanmasına rağmen, eski dükkânlarını bırakamayan esnaflar, yeni binayı ardiye olarak kullanmaya başlamıştır. Sonuç olarak; şehir merkezindeki pazar karışıklığı engellenememiştir.

İlerleyen günlerde Hal Binası’nda, şehir merkezindeki dükkânlardan daha ucuz sebze meyve satılmaya başlamasıyla binaya ilgi artmıştır. Bu gelişmenin ardından İzmit Belediyesi 1957 yılında pazarın İstiklal Caddesi yerine Hal Binası etrafında kurulması kararını almıştır. Çevresi açık olan binanın muhafazalı olması için belediye buraya üç büyük demir kapı yapılmasını kararlaştırmış ve işi ihaleye çıkarmıştır. Ayrıca haldeki esnafla birlikte İstiklal Caddesindeki esnafın kullanması için Hal Binası yanına tuvalet inşaatı yapılmaktadır. 23 Aralık 1958 tarihinde bu tuvaletin açılması esnafta büyük bir mutluluk uyandırmıştır.

Gazetecileri ziyaret ederek şehir ve vilayet işleri hakkında bilgi veren Vali ve Belediye Başkanı Alaeddin Eriş, yapılan Hal Binası’nın ihtiyaçlara karşılık vermediğinden dolayı kapalı çarşıya dönüştürüleceğini, etrafını da açık pazar yapmayı planladıklarını söylemiş ve bu sebeple İzmit’in imar planını çizen mimar Kemal Ahmet Aru’yla görüşme yaptıklarını vurgulamıştır.

Buranın elverişsizliği göz önünde bulundurularak İstasyon civarında yeni bir hal binası inşasından dahi bahsedilmektedir. Bu iş için İstanbul’dan bir fen heyeti davet edilip incelemelere başlanmıştır. İstasyon civarında bir hal binası tesisi düşünülürken, buradan ürünlerin deniz, demir ve karayolları ile nakledilebilme kolaylığı dikkate alınmıştır. Ancak kente deniz yolu ile sebze ve meyve gelmediğinden dolayı, sahildeki arazilerin bu amaç için kullanılması düşüncesi gereksiz bulunmuştur. Ayrıca belediyenin tekrar böyle bir masrafın altına giremeyeceği çok açıktır. Tüm bu olumsuz düşüncelere rağmen, Hal Binası’nın doğusunda ve batısında dükkânlar ve pasajlar inşa edilmektedir. Kısa bir süre sonra hal civarının hareketli bir çarşı durumuna gelmesi beklenmektedir.

İlerleyen yıllarda Hal Binası B Bloğu’nun arka kısmında kararlaştırılan açık pazar yeri inşaatına başlanmıştır. Araziye beton yollar ile küçük esnafın kullanması için barakalar inşa edilmektedir. Satış yerleri ve vatandaşların gezebilecekleri alanlar düzenlenmiştir. Bu alanın modern hale getirilmesi ve esnafın kötü havalarda açıkta kalmaması için belediye büyük gayret sarf etmektedir. Pazar yerinin satıcılara ait olan kısımlarının üzerinin örtülmesi için hazırlıklar yapılmıştır. Bu iş için belediyenin talebi üzerine Dikişli Boru Fabrikası’ndan (Mannesmann Boru Fabrikası) ayaklar getirilmiştir. Bu örtüler demir ayaklar üzerine konularak set haline getirilmektedir. Bu iş için belediye 31.000 lira bedelinde 1000 adet eternit levha temin etmiştir. 1960 yılında aık pazar yerinin kullanılmaya başlandığı tespit edilmiştir.

Hürriyet ve İstiklal Caddeleri arasında bulunan eski Hal Binası, yeni Hal Binası’nın yapılışından bu yana kendi haline terk edilmiş bir durumdadır. Belediyeye ait olan bu binanın ortasındaki alan sinema olarak kiraya verilmiştir. Bu yerin önemini dikkate alan İzmit Belediyesi, Hürriyet Caddesi ile irtibatını sağlayabilmek için Vakıflardan cadde üzerindeki bir dükkânı satın almıştır. Fakat mevcut durumu ile belediyeye gelir getirmesine imkân olmayan eski Hal Binası’nın yerine tek sıralı dükkânlar, otel, sinema veya işhanı inşası düşünülmektedir. Şehrin en merkezi ve işlek yerinde olan eski Halin yerine yeni bir yapı yapılana kadar seyyar satıcılara tahsis edilmesine karar verilmiştir. Fakat ilerleyen günlerde, belediye bu alanda yeni kararından vazgeçip, buradaki dükkân kiracılarını çıkaramadıkları gerekçesiyle eski Hal Binası’nı satmaya karar vermiştir. İzmit halkı buranın satışına karşı çıkmakta, belediye seçimleri yapılana kadar sürenin uzatılmasını istemektedir. Satışın durdurulması için, Ticaret Odası Meclisi, başbakana telgraf çekmiştir. Buna rağmen İzmit Belediyesi 3 parçaya bölünmüş olan parselleri satışa çıkarmıştır. Fakat hiçbir alıcı bulunamamış, bu durum halk arasında büyük memnunluk yaratmıştır. 1964 yılında eski Hal Binası yıkılıp balıkçılara ve sakatatçılara verilmek üzere 19 adet dükkân inşa edilmeye başlanmıştır. 4 ayın sonunda inşaat tamamlanmış, dükkânlar kahvehane, büfe, lokanta, tuvalet olarak kiraya verilmeye başlanmıştır. Belediyenin kararıyla Balık Pazarı da yeni düzenlenen bu dükkânlara taşınmıştır.

Belediye binasının birinci katında çalışmakta olan Fen İşleri Müdürlüğü, Hal Binası’nın B Bloğu’nda Kadastro Müdürlüğünün tahliye ettiği yerde çalışmaya başlamıştır. Fakat insanların sürekli Belediye ile Hal Binası arasında gidip gelmesinden dolayı, ilerleyen günlerde Fen İşleri, Belediye’nin üst katına nakledilmiştir.

1969 yılında nüfusun 150 bine çıkmasıyla, şehir dışından ihtiyaca yetecek miktarda gelen yükler Hal Binası’na sığmamakta ve yer darlığı çekilmektedir. Bu nedenle Hal Binası’nın şehir dışında, geniş bir alanda yeniden düzenlenmesi zorunlu halde gelmiştir.

1976 yılında merkezden uzak bir alanda yüksek kapasiteli olarak düşünülen yeni Hal Tesisleri’nin temeli 42 Evler mevkiinde atılmıştır. Bünyesinde 28 adet büyük toptancı dükkânı, 56 adet küçük toptancı dükkânı, perakende satış birimleri bulunmaktadır. 4 ana bloktan oluşan tesisin her dükkânı 75 metrekaredir. Sosyal birimler olarak, içinde idare, PTT, banka şubeleri, lokantalar, çayhaneler ve ibadethane bulunmaktadır. Bu tesis deposunda 3 bin ton kadar sebze ve meyve muhafaza edebilmektedir. Yapımı 7 yıl süren yeni Hal Kompleksi 1982 yılının sonunda açılmıştır.

Bünyesinde Hal Binası’nın sosyal tesislerini bulunduran inşaatın ikinci kısmı Güngör Çakı inşaat firmasına ihale edilmiştir. Tesislerin tamamlanmakta olan son halinde, 56 adet dükkân, 4 adet bekleme salonu, 1 adet tuvalet, 4 adet büro, 4 adet satış yeri, 3 adet banka şubesi, 1 adet mescit, 1 adet abdest alma yeri, 1 adet mutfak, 1 adet bulaşıkhane, 1 adet lokanta, 1 adet PTT şubesi, 1 adet çay ocağı, 1 adet emanetçi, 2 adet depo, 1 adet revir, 1 adet polis karakolu, 1 adet ısı santralı bulunmaktadır. 9 yıl inşaatı devam eden Hal Binası 17 Ocak 1984 tarihinde açılmıştır. 2017 yılına gelindiğinde Körfez Mahallesi 42 Evler semtinde bulunan bu kompleksin yıkıldığı görülmektedir. Yaklaşık 4 dönüm büyüklüğündeki alanın nasıl değerlendirileceği konusu bugün karar aşamasındadır. Komşu parselinde yıkılması konu olan İtfaiye binası ve Carrefour Alışveriş Merkezi’nin arazileriyle birleşince büyük bir proje alanı meydana gelmektedir.

Merkezdeki Hal Binası’nın ise yer darlığı nedeniyle kullanılamadığı, araçların giriş çıkış zorluğu yaşadığı ve yükleri boşaltmakta zorluk çekildiği anlaşılmaktadır. Kabzımalların yeni Hale taşınmasıyla birlikte merkez halin bazı kısımları yıkılıp yeniden düzenlenmiştir. Uzun yıllar dağınık bir vaziyette bekleyen kentin merkezindeki bu büyük boşluk için 1990 yılında önemli bir ihale yapılmıştır. “Kentsel Kompleks Projesi” adıyla bu iş, Vefa Küçük’ün sahibi olduğu Cenk AŞ’ye kat karşılığı olarak verilmiştir. Maketlerle sunulan projede, 10 ve 7 katlı iki ayrı büro merkezi, yer altında da 3 katlı 814 araçlık otopark bulunmaktadır. Yapılan ihalenin bedeli 10 milyar 403 milyon lira olarak belirlenmiştir. İlerleyen günlerde yeni yapılacak inşaat için, merkez haldeki yerler yıkılmaya başlanmıştır. Merkez hal esnafı için Halkevi binasının karşısına 75 adet dükkân yaptırılmıştır.

Merkez hal arazisinde “Kentsel Kompleks Projesi”ne başlanmış fakat temel kazısı sırasında ortaya çıkan sur kalıntıları nedeniyle inşaat durdurulmuştur. 1992 yılında inşaata tekrar başlandığı görülmüştür. 14 bin metrekarelik alan üzerine kurulan inşaatın toplam alanı 65 bin metrekareyi bulmaktadır. Başta Cenk laza’ olarak planlanan binanın ismi Belsa Plaza olarak değiştirilmiştir. Belsa Plaza’nın bugün, iki katlı olarak tasarlanan kısmı, sinemanın ve mağazaların olduğu sosyal aktivite alanı olarak, çok katlı olan bölümü ise “İzmit Belediyesi” olarak kullanılmaktadır.

Kentin bugün kullanılan Sebze Meyve Hal Binası ise 2015 yılında Başiskele ilçesi Kullar mevkiinde açılmıştır. Eski halin yaklaşık iki katı büyüklüğündeki 56 bin metrekare kullanım alanı olan yeni Hal Binası’nda 62 adet 100 metrekare büyüklüğünde işyeri, 760 metrekare sosyal tesis ve 700 metrekarelik idari bina bulunmaktadır. İdari bina içerisinde sebze ve meyvelerin tahlilinin yapılacağı laboratuvar, çok amaçlı toplantı salonu, mescit, postane, ATM kabinleri, ofisler bulunmaktadır. Sosyal tesis içerisinde misafirhane, 3 adet restoran, kuaför salonu, büfe ve kafeterya yer almaktadır.

KAYNAKÇA

Azim gazetesi; Bizimşehir gazetesi; Hürsöz gazetesi; Kocaeli gazetesi; Özden Senem Binici, İzmit’te 1936-1966 Yılları Arasındaki Yapı Üretiminin Kentin Gelişimine Etkileri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli, 2012; Özgür Kocaeli gazetesi; Oya Şenyurt, 1923-1960/ İzmit Cumhuriyet’in Tanıkları Binalar ve Kentten Haberler, TMMOB Mimarlar Odası Kocaeli; Şubesi, İstanbul, 2010, s. 66; TürkyoluBizimşehir gazetesi; Türkyolu gazetesi.

Özden Senem EROL