Milletvekili

Hafız Abdullah Efendi 1871 (R. 1287) yılında Adapazarı’nda doğmuştur. Babası eşraftan Emir Ali Efendi, annesi ise Nefiye Hanımdır. İlk ve orta öğrenimini Adapazarı’nda tamamladıktan sonra yükseköğrenimi için İstanbul’a gitmiş, Fatih Medresesi’nden mezun olarak müderrislik icazeti almıştır. Abdullah Efendi, bir süre müderrislik yaptıktan sonra Adapazarı’na dönerek baba mesleği olan ticaretle meşgul olmuştur. 1919 yılında Adapazarı’nda kurulan Emniyet Bankası Müdürlüğü görevinde iken Millî Mücadeleye katılmıştır.

Hafız Abdullah Efendi, TBMM’nin I. Dönemi için yapılan seçimlerde İzmit milletvekili seçilmiştir. 28 Haziran 1920’de Meclis’e katılmış ve 6 Temmuz 1920 tarihinde mazbatası onaylanmıştır. TBMM’de Şer‘iye-Evkaf, Malî Kanunlar, Tapu Kadastro ve İktisat komisyonlarında çalışan Hafız Abdullah Efendi, I. Dönemde en faal milletvekilleri arasında yer almıştır. Bu dönem içinde 2 takrir vermiş, 6’sı gizli oturumlarda olmak üzere kürsüde 54 konuşma yapmıştır.

Hafız Abdullah Efendi’nin TBMM’de verdiği ilk takrir 16 Ekim 1920 tarihinde Ankara’da İstanbul’daki gibi şehremaneti teşkil edilmesine dairdir. Ancak bu takrir kabul edilmemiştir. Abdullah Efendi’nin verdiği diğer bir takrir ise Aralık 1920 tarihli olup İznik ahalisine yardım edilmesi üzerindedir. Bu takrir ise Dâhiliye Vekâleti’ne gönderilmiştir.

Abdullah Efendi TBMM’de gizli oturumlarda, Jandarma Teşkilâtının Islahı ve Teşkilatı Esasiye Kanununun bazı maddelerinin yeniden düzenlenmesi, Karadeniz limanlarına ithal olunacak mısır ve mısır unları ile İzmit sancağına gelecek buğday, arpa, mısır ve bunların unlarının gümrük resminden istisnası hakkındaki mazbata, Bütçe Kanunu layihası, Müdafaa-i Milliye Vekâleti Bütçesi ve Lozan Konferansında takip olunacak iktisadi ve malî esaslar gibi bazı konularda söz alarak görüşlerini ifade etmiştir.

Hafız Abdullah Efendi, Umur-ı Maarifin Esbabı Terakkisi (Eğitimin İlerlemesinin Sebepleri) hakkındaki teklifi, casusluk ve hıyanet-i vataniye hakkında Ankara İstiklâl Mahkemesi tezkeresi, Müdafaa-i Milliye bütçesine üç milyon lira ilâvesine dair kanun, yol nakit bedelleri, 1336 senesi Defterihakani bütçesi, gümrük tarifesi, işgal altındaki arazide Yunanlıların yaptıkları mezalimin önüne geçmek için alınacak tedbirler, Tuz Kanunu’nun tadili, aşar mültezimlerinin taksit bedellerinin üç ay tecillerine dair kanun lâyihası, sivil etıbbanın ordudan terhis edilmelerine dair takrir, istilazedelere dağıtılacak tohumluk hakkındaki kanun, idare-i kura ve nevahi (köylerin ve nahiyelerin idaresi) kanun lâyihası, Samsun’da İdare-i Örfiye (sıkıyönetim) ilânına dair tezkere, Elviye-i Selâse’de vergilerin nasıl toplanacağı hakkında olmak üzere 50 değişik konu ile ilgili görüşlerini dile getirmiştir.

Abdullah Efendi’nin TBMM’de diğer İzmit vekillerine göre daha etkin bir rol oynadığı görülmektedir.

Hafız Abdullah Efendi TBMM’de özellikle eğitim, askerlik, güvenlik, İstiklal Mahkemeleri, vergi, ulaşım, posta-telgraf, sağlık, mülki idare, tarım ve muhacirlere yardım edilmesi gibi çeşitli siyasi, askeri, ekonomik ve sosyal konularda söz alarak yeni bir devlet inşa edilirken meselelerinin çözülmesine katkıda bulunmuştur. Abdullah Efendi’nin söz aldığı konulara bakıldığında çok azının İzmit ile alakalı olduğunu, diğerlerinin ise memleketin tamamını ilgilendiren meseleler olduğu görülmektedir. Diğer bir açıdan bakıldığında ise Hafız Abdullah Efendi (Tezemir), çok söz alan, konuşan ve tartışan milletvekillerinden birisi olması nedeniyle I. Meclis’in çok sesli ve demokratik yönünü göstermektedir.

TBMM Nisan 1923’te seçim kararı almış ve II. Dönem TBMM için 1923 yaz aylarında seçimler yapılmıştır. Hafız Abdullah Efendi, bu seçimlerde aday olarak gösterilmemiş ve dolayısıyla II. Dönem TBMM’ye girmemiştir. Hafız Abdullah Efendi milletvekillik görevi sona erince Adapazarı’na geri dönerek ticaret ile uğraşmaya devam etmiştir. 1934 yılındaki Soyadı Kanunu gereği “Temizer” soyadını almıştır. Evli ve yedi çocuk babası olan Hafız Abdullah Efendi, Arapça, Farsça ve Rusça dillerini bilmekteydi. Hafız Abdullah Temizer, 17 Kasım 1940 tarihinde vefat etmiştir.

KAYNAKÇA

Fahri Çoker, Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923, C. III, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara 1994, s. 535; İzmit Milletvekilleri 1920-1927, haz. Esma Torun, v.d., Kocaeli Üniversitesi, Fen-edebiyat Fak. Tarih Böl. ve Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü, Kocaeli 2006, s. 69; Selda Kılıç, “1920 Meclisinde Hafız Abdullah Efendi (Tezemir)”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-IV, Kocaeli 2017, ss. 11131133;TBMM Arşivi, Hafız Abdullah Efendi (Tezemir)’nin Mazbatası; TBMM Zabıt Tutanakları (https://www5.tbmm.gov.tr//develop/ owa/td_v2.sorgu_ekrani), Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü, 1. Cilt 1920-1950, 2010 Ankara, s. 36.

Mustafa SARI