İzmit’in Tarihi Mahallelerinden

İzmit’in tarihi mahalleleri zaman içinde farklı bölümleriyle birleşerek bugünkü mahalleler olarak şekil almıştır. Hacı Hamza Mahallesi 1523 tarihli arşiv belgelerinde var olmasına rağmen daha sonraki arşiv belgelerinde hiç zikredilmemiştir. Hamza Fakih Mahallesi ise bütün arşivlerde yer almıştır. Tarihte Hamza Fakıh Mahallesi olarak anılan mahalle daha sonra İzmit’in önemli tarihsel sit alanlarını içeren Turgut Mahallesi ile birleşerek onun bir parçası olmuştur. Bugünkü mahalle düzeninde Hacı Hamza Mahallesi adı altında bir mahalle bulunmasa da Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, 550, s. 12, Gurre-i Zilhicce 929 (M. 11.10.1523) tarihli Tahrir Defteri’ne göre İzmit’in mahalleleri şu şekilde sıralanmaktadır: Turudoğlu -Sünküd Hamza Fakih -Çansu -Çeşme Kadı nam-ı diğer Nureddin Şeyhlar- Hacı Hurma- Hacı Hamza - Yenice Mescid nam-ı diğer Akmescid -Kerti -Hacı Ebri -Cami -Hacı Hasan- İskele (kâfirler şehrin alt kısmında otururdu.) -Depecik.

Başbakanlık Osmanlı arşivleri, d.mkf., no 27466, s. 6-21, 1054-1060 (m.1644-1650) tarihine ait Avarız (vergi) Defterleri’ne göre de Hamza Fakıh Mahallesi İzmit’in tarihi mahalleleri arasında gösterilmektedir: Ruslar- Kertil -Hamza Fakıh -Baş Çeşme -Turgud -Hacı Hürrem- Talkuk -Akça Mescid -Velihoca- Şeyhler- Hacı Hasan- Ahmetçik- Çarşu -Karaburç-Cami -Depecik Kefere-i Rum.

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, 1261(M 1844) İzmit Temettuat Defterlerine göre ise: İzmit’in mahalleleri şu şekilde sıralanmaktadır: Hamza Fakıh -Ahmedcik-Ömerağa -Hacı Hızır -Akça Mescid -Karabaş -Velihoca -Başçeşme- Turgut -Çarşı-yı Müslüm -Karabaş -Çukurbağ -Tepecik- Camii Şerif -Hacı Hasan -Hacı Hürrem -Yeni Mahalle.

İller Bankası İzmit analitik etüdler arşivlerine göre ise 1914 yılında 15 hane ve 60 kişiden oluşan Turgut Mahallesi, 30 hane 120 kişiden oluşan Hamza Fakıh Mahallesi, 15 hane 60 kişiden oluşan Karaburç Mahallesi ve 55 hane 200 kişiden oluşan Tabakhane Mahallesi olmak üzere dört mahalle 1927 yılında “Turgut Mahallesi” adı atında birleştirilmiştir.

Yukarıdaki arşiv taramalarından da görülebileceği gibi sadece 1523 tarihli Tahrir Defteri’nde Hacı Hamza Mahallesi ve Hamza Fakih Mahallesi zikredilmekteyse de daha sonraki tarihsel belgelerde (1650 tarihli Avariz Defteri ve 1844 tarihli İzmit Temettuat Defteri, 1914 tarihli arşive göre) mahalle sadece Hamza Fakih adıyla zikredilmektedir. Bu nedenle Hacı Hamza Mahallesi’ne dair bugün herhangi bir somut iz bulunamasa da tarihi Hamza Fakih Mahallesi’nin bugünkü Turgut Mahallesi içinde izleri tespit edilmiştir. Tarihi Hamza Fakıh Mahallesi’ni içine alan Turgut Mahallesi, İzmit’in tarihi mahallelerinin bulunduğu yamaç üzerinde yer alır. Batıda Gültepe Mahallesi, doğuda ise Orhan ve Akçakoca Mahalleleri; güneyde ise Kozluk Mahallesi ile sınır oluşturur. Söz konusu mahalle tarihi Orhan ve Akçakoca mahalleleri gibi çok önemli ve korunabilmiş; bugüne erişebilmiş sivil mimari örneklerine sahip olmasa da Osmanlı dönemine ait sivil mahalle düzenine dair karakteristiklerden izler taşır. Bu bölge İzmit kentinin tarihsel olarak geliştiği bölge olup Osmanlı yaşam tarzına uygun bir yaşam mozaiği çizse de içinde Hellenistik dönem ve Bizans dönemine ait bazı önemli kalıntıları (Nekropol, dış surlar) bulundurması dolayısıyla üçüncü derecede arkeolojik sit alanı olarak önem taşır. Günümüzde Hacı Fakih (Hacı Hamza) Mahallesi’ni içine alan Turgut Mahallesi ansiklopedinin bir başka maddesi olup; içindeki işbu tarihi kalıntılar ilgili maddede ayrıntılarıyla açıklanmıştır.

KAYNAKÇA

F.Yavuz Ulugün, Kocaeli Tarihi Osmanlı ve Ulusal Kurtuluş Döneminde Kocaeli, Kocaeli Yüksek Öğrenim Derneği Tarih Yayınları N:1, Atmaca Panajans, İzmit, 2002; İller Bankası İmar Planlama ve Yapı Dairesi Reisliği Şehircilik İşleri Müdürlüğü, İzmit Analitik Etüdler, İller Bankası Harita Genel Müdürlüğü Matbaası Döner Sermayesi, Ankara, 1970; Nevnihal Erdoğan, Sonay Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, İzmit Kent Merkezi MahallelerSokaklar-Mimari Eserler, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 20, İse Reklam, İstanbul 2011; Nevnihal Erdoğan, Mehtap Özbayraktar, Sonay Ayyıldız, Tarihi İzmit Kent Merkezi Geleneksel Konutları, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 21, İse Reklam, İstanbul, 2011; Tuğba Okuyan, İzmit Temettuât Defterleri, SAÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilimdalı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya, 2004

Nevnihal ERDOĞAN