Yukarı Değirmendere’de Tarihî Cami
Yukarı Değirmendere köyünde bulunmaktadır. Yazılı KAYNAKLARa göre 10 Aralık 1699 (H. 17 C 1111) tarihinde Değirmendere köyüne tayin edilen Bâb’üs-Sa’âde Ağası Hacı Davut Ağa tarafından 1863 (H 1280) yılında yaptırılmıştır. Ancak 1920-1921 yılları arasında Kocaeli ve çevresinin Yunan işgaline maruz kalmasıyla köy ve kazalarda pek çok yapı yakılıp yıkılmıştır. Yıkılan yapılardan biri olan cami 1929 yılında Hacı Davut Ağa Vakfı tarafından eski yerinde yeniden inşa edilmiştir. Caminin ilk yapım ve mimari özellikleriyle ile ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır. Erken Cumhuriyet Dönemi’nin özelliklerini yansıtmaktadır.
1999 Marmara depreminde caminin minaresi hasar görmüştür. Bunun ardından cami 16 Eylül 1999 tarihinde İstanbul II nolu Kültür ve Tabiat Varlıkları Kurulu Başkanlığı’nın 5270 sayılı kararı ile tescillenmiştir. 1.dereceden korunması gereken anıt niteliğindeki yapının bakımının sorumluluğu Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir. Caminin 2001 yılına ait görselinde, minarenin taş yığma kaidesinin sağlam olduğu ama gövdenin yıkıldığı görülmektedir.
Gölcük ilçesinin Yukarı Değirmendere Mahallesi’nde bulunan Hacı Davut Ağa Camii köy meydanında güneydoğuya doğru eğimli bir araziye oturmaktadır. Caminin kuzeyinde köy meydanı, kuzeydoğusunda Seki Sokak, güneyinde Değirmendere Caddesi ve doğusunda eğimden kaynaklanan kot farkını bağlayan merdivenler bulunmaktadır. Yapı kuzeybatı-güneydoğu yönünde konumlandırılmıştır. Caminin kuzeybatısında alanın simgesi haline gelmiş mavi ahşap sivil mimarlık örneği yer almaktadır. Yapı 185 m2 taban alanına sahiptir ve toplamda 356m2lik bir arsaya inşa edilmiştir. Camiye ana giriş kuzeybatı yönündeki cepheden sağlanmaktadır. Mihrap ekseninde bulunan giriş kapısı son cemaat yerine açılmaktadır. Ana girişin batısında, yapıya bitişik nizamda, dikdörtgen kaide üzerine yükselen silindir gövdeli minaresi yer almaktadır. Kaide mahfil kotuna kadar yükselmektedir. Tek şerefeli kesme taş minare, sivri külah formuyla bitirilmiştir. Geniş çatı saçağının altı ahşap kaplamadır. Arazinin eğiminden dolayı güneye bakan kısımda alt kotta bir mekân daha oluşturulmuştur. Seki Sokağı’na bakan giriş kapısı ise camiden bağımsız olan şadırvan bir bölüme açılmaktadır.
Dikdörtgen planlı yapı son cemaat alanı, harim ve kadınlar mahfili bölümünden oluşmaktadır. Kadınlar mahfili altı adet süsleme detayları olmayan ahşap direk ile taşınmaktadır ve üst katta mahfilin ortası dışarıya doğru dairesel çıkma yapmaktadır. Mahfile çıkan merdiven, yapının kuzeybatı köşesinde yer almaktadır. Harim bölümü yüksek ve dikdörtgen ahşap bir kasnak üzerine oturan sekiz dilimli kubbeyle örtülmüştür. Ana hacim iki sıralı pencere dizisiyle aydınlatılmaktadır. Alt sıradaki pencereler uzun dikdörtgen formdayken mahfil katındaki pencereler kemerlidir. Ana mekânı gören alt pencereler kayıtlar ile düşeyde 1:2:1 oranında üç bölüme, yatayda ortadan iki bölüme ayrılmıştır ve tek kanatlıdır. Üstte mahfil kısmındaki pencereler ile zemin katta bulunan pencereler benzerdir. Aynı sırada devam eden ve harim kısmına bakan pencerelerin üstü yuvarlak kemerlidir. Bu pencerelerin dikdörtgen kısmı ahşap kayıtlar ile düşeyde 1:3 oranında üç bölüme, yatayda eşit iki bölüme ayrılmıştır. Sadece aydınlatma amacıyla yapılan bu pencerelerin kemerli kısımları da merkezden dört eşit dilime ayrılmıştır. Mihrap, cami cephesinden dışarı doğru taşma yapmaktadır. Kot farkından dolayı zemine oturmamaktadır ve bodrum kat cephesi kısmi olarak görülmektedir. Mihrabın üzerinde küçük bir renkli gül pencere detayı bulunmaktadır. Sekizgen gül pencere, ortasındaki dairesel bir merkezden sekiz bölmeye ayrılmıştır.
Yapım sistemi taş yığma üstüne ahşap karkas arası dolu tuğla olarak inşa edilmiştir. Yapının minber ve vaaz kürsüsü ahşaptan yapılmıştır. Minberin korkulukları ferforje olup yan duvarlarında ahşap oyma süslemeler yer almaktadır. Minber, vaaz kürsüsü, mihrap ile kadınlar mahfilini taşıyan ve son cemaat yerini ayıran ahşap sütunlar yağlı boyayla boyanmıştır. Mihrabın ise iki yanında beyaz alçı süsleme kalıpları bulunmaktadır. Ana mekânı örten kubbe, kırma çatının içine gizlenmiştir. Caminin kubbesi kerpiçten yapılmış olup üzeri killi çamurla sıvanmıştır. Harim döşemeleri ahşap olup üzeri halıyla örtülmüştür. Pencereleri ahşap olan yapının ana mekâna giriş kapısı özgün halinde çift kanatlı ahşap doğrama olup demir doğrama ile sonradan değiştirilmiştir. Zemin katın harim bölümü ile kadınlar mahfili 75 cm yüksekliğinde lambri ile çevrilmiştir. Günümüzde aktif olarak kullanılan yapıyı ısıtmak için doğalgaz kullanılmaktadır. Yapıya ayrıca kaloriferle birlikte dört adet klima eklenmiştir. Klima üniteleri dış cephelerden görülmektedir. Ayrıca giriş kapısının üzerine ahşap bir giriş saçağı eklenmiştir. Yapının kuzeyine çelik bir konstrüksiyon yapılarak giriş kapısının açıldığı alanın üstü kapatılmıştır. Yapı özgün kullanımına devam etmektedir, meydan ve çevre düzenlemesi ile etrafı yeni bir görünüm kazanmıştır.
KAYNAKÇA
M. Çapa, “Kocaeli ve Çevresinde Yunan İşgali ve Göç: Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti’nin Yardımları”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Cilt III, Kocaeli, Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2016, s. 1679-1697; A. N. Galitekin, Gölcük Tarihçe ve Kültür Mirası Eserler, Gölcük, 2005, Gölcük Belediyesi Kültür Yayınları No: 6; Ş. Kaya, Osmanlı Belgelerinde Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediye Yayınları, İstanbul; G. Köksal, Gölcük Mimari Miras, Gölcük Vizyon 2023, Kocaeli: Kültür Vizyon Serisi 3; Türkiye Kültür Portalı, Kocaeli Kültür Envanteri, Yukarı Değirmendere Hacı Davutağa Cami, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kocaeli/ kulturenvanteri/yukari-degirmendere-mahallesi-haci-davut-aga-camii Erişim tarihi: 14.11.2021; URL – 1 Feyzullah Yavuz Ulugün Arşivi, Değirmendere – Gölcük fotoğraf albümü; https://www.facebook.com/photo/?fbid=145450105577302&set=a.145447308910915 (Erişim Tarihi 19.11.2021).
Emre KİSHALİ; Dilara BAHÇALI