Gündoğdu 1 Numaralı Çeşme
Mihaliç köyü olarak da bilinen Gündoğdu Mahallesi Turkuaz Sokak’ta yer alan çeşme, Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma envanter kayıtlarına göre ada 604, parsel 1’dedir. Kocaeli K.T.V.B.K’nun 12.01.2010 tarih ve 1258 sayılı kararı ile tescillenmiştir.
Kitabesine göre 1674 tarihlidir. Müstakil eser duvar çeşmeleri sınıfındadır. 3.0 x 3.00 m ölçülere sahip olup ana malzemesi taştır. Cephede 1.80 x1.80 ölçülerindeki aynalık, kesme taş malzeme ile örülen yuvarlak kemerle sınırlandırılmıştır. Kemer kilit taşının üzerine mermer bir kitabe yerleştirilmiştir. Alçak kabartma teknikli çerçeve ile sınırlandırılmış kitabe Eski Rusça ile yazılmıştır. Beş satırlık kitabe, “Türk-Rus işbirliği aramızda… En Değerli Kocaeli sancağıdır. Sene 1674” şeklinde transkribe edilmiştir. Şeritle sınırlandırılmış yazının üstünde, köşeliklerinde lale, iç tarafta karanfil desenleri ile desteklenmiş iki kırık kemer formlu süslemeye yer verilmiştir. Her iki kemerin kesişme noktasında ise haç motifi seçilmektedir. Devşirme lahit parçasının yalak olarak değerlendirildiği çeşme, işlevini yitirmiştir.
Gündoğdu 2 Numaralı Çeşme
Gündoğdu Mahallesi Gençoğlu Sokağı’nda yer alan çeşme, Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma envanter kayıtlarına göre ada 667, parsel 1’dedir. Kocaeli K.T.V.B.K’nun 12.01.2010 tarih ve 1259 sayılı kararı ile tescillenmiştir.
Kitabesi mevcut olmakla birlikte yapım tarihi belli değildir. Moloz taş, kesme taş ve tuğla malzemelerden inşa edilen ve dikdörtgen bir alan üzerine konumlandırılan çeşmenin, eni 3.80 m, boyu 3.20 m ve yüksekliği 2.50 m’dir. 2.10 m genişliğinde olan aynalık, iki yanda devşirme taş bloklara oturan ve dikey olarak istiflenmiş tuğlalardan oluşturulan yuvarlak kemerle çevrelenmiştir. Bardak, tas, sabun koymak için açılan iki adet yuvalık (taslık) kare biçimlidir. Yuvalıklardan sol taraftakinin üstünde kazıma ve kabartma teknikleri ile yazılan ve iki yanda daire içine alınmış çok kollu yıldız motifleri ile desteklenen Rumca kitabede “Stoyanis-oğlu Rakis” ve okunamayan rakamların hemen yanına yazılmış olması sebebi ile milattan sonra anlamını da içeren “Etos” kelimesi yazmaktadır. Yine aynı yuvalığın altındaki devşirme unsurda ise haç motifi vardır. Geçmiş süreçte harap olan çeşme restorasyon geçirmiştir. Yenileme sonucunda zemin kotu altında kalan tekne kısmı ortaya çıkarılmış, yıkılmış olan üst örtü ve yan duvarlar onarılarak özgün formuna kavuşturulmuştur.
Gündoğdu 3 Numaralı Çeşme
Gündoğdu Mahallesi, Koca Çeşme Caddesi’nde yer alan çeşme, Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma envanter kayıtlarına göre ada 609, parsel 11’dedir. Kocaeli K.T.V.B.K’nun 12.01.2010 tarih ve 1258 sayılı kararı ile tescillenmiştir.
Aşınma sebebi ile yazıları silinmiş kitabesi mevcuttur. Tarihi ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Çimento ile sıvanan yüzeyde yer yer dökülmeler mevcuttur. Bu durum malzemenin açığa çıkmasını sağlamıştır. Taş ve tuğla malzeme kullanılarak inşa edilen hazneli çeşme, dikdörtgen arazi üzerine konumlandırılmıştır. 3.20 x 3.85 m ebatlarındadır. Üst örtüsü dışta dam, içte ise beşik tonozdur. Ana cephede 20 cm derinliğindeki niş, kaş kemerle sınırlandırılmıştır. Lüle kısmı sıva nedeni ile kapatılmış olup hemen yanında küçük bir yuvalık vardır. Kaş kemerin altına, asimetrik olarak konumlandırılmış altı satırlık kitabe taşı mermer malzemelidir. Süreç içerisinde yol seviyesinde meydana gelen yükselme nedeni ile zemin kotunun altında kalmıştır. Bakımsız olan çeşme, işlevini yitirmiştir.
Gündoğdu 4 Numaralı Çeşme (Koca Çeşme)
Gündoğdu Mahallesi, Kocaçeşme Caddesi ve Gün Sokağı’nın kesişim noktasında, parsel 287’de yer alır. Kitabesi bulunmayan çeşme kötü bir restorasyona maruz kalmış ve asli halini kaybetmiştir.
KAYNAKÇA
Ahmed Nezih Galitekin, Kocaeli Su Medeniyeti Tarihinden Sayfalar, İSU Genel Müdürlüğü Kültür Yayınları, İstanbul 2015, s. 308; Taner Aksoy, Özlem İyier, Ebru Postalcıoğlu vd. (Haz.), Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli 2011, s. 105-107; Figen Ölmez, Kocaeli Çeşmeleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2012, s. 61-79.
Ela TAŞ