Gebze Rudistli Kalkeri

Gebze’nin Tavşanlı köyünün batısında bulunan ocaklardan çıkarılan kırmızı renkli taşlar eski çağlardan bu yana mimari eserleri bezemede kullanılmıştır. Rengi ve dokusu dolayısıyla tercih edilen taş, Anadolu dışına da ihraç edilmiştir. İtalyanların “marmor triponticum” ve “occhio di pavone” olarak adlandırdıkları taşın içindeki rudist fosilleri taşa özel bir desen vermektedir. Bu taştan yapılan ve Fatih, Sarıgüzel’de bulunduğu için “Sarıgüzel Lahdi” olarak anılan VIII. yüzyıla ait bir eser İstanbul Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir.

Gebze taşı yapıların daha çok iç mekânlarında kullanılmıştır. İstanbul’daki Bizans kiliselerinin döşeme ve duvarları güzel renk ve dokudaki bu taşla bezenmiştir. Ayasofya’da imparatorun durduğu yerin renkli taşlardan yapılan döşemesinin bezemesinde yer alan taşlardan biri de Gebze taşıdır. Kariye Camii döşemesinde de, Gebze taşının kullanıldığı geometrik desenli bir kompozisyon bulunmaktadır.

Gebze taşı Osmanlı döneminde de kullanılmıştır. 1529’da vefat eden Vezir Çoban Mustafa Paşa’nın Gebze’deki türbesinde turuncu renkli Gebze taşlarıyla parlak, etkili bir giriş cephesi oluşturulmuştur. Türbenin Bursa kemeri ile taçlanan bir niş içine yerleştirilen kapısının sövelerinde, kemerinde ve kapı üstündeki kitabelik çerçevesinde Gebze taşı kullanılmıştır.

Gebze taşının İstanbul’da da çeşitli Osmanlı yapılarında, birçok caminin avlu döşemesinde bezeme amaçlı kullanıldığı gözlenmektedir. 17. yüzyılda yapılan Sultan Ahmet Camii’nde, revaklı avludan iç mekâna geçişte, anıtsal giriş önündeki döşemenin renkli, geometrik desenli taş mozaik bezemesi içinde Gebze taşı da bulunmaktadır.

Dış cephede kullanımı sınırlıdır. Ayasofya’nın güneydoğu minaresinin gövdesinin alt kısmında küfeki taş sıraları arasında Gebze taşıyla örülmüş iki pembe renkli taş halka yer almaktadır. Minarenin üst kısmı yıkıldığından, Gebze taşının minarenin şerefe ve petek bölümlerindeki kullanımı hakkında bilgi yoktur.

Renk ve dokusuyla, Gebze taşı 20. yüzyılda da ilgi çekmeyi sürdürmüş, İstanbul’da birçok yapıda, Taksim gezisinde kullanılmıştır.

KAYNAKÇA

İlknur Aktuğ Kolay, Şükrü Sönmezer, O. Serkan Angı, Gebze Çoban Mustafa Paşa Külliyesi, Mimari, Süsleme ve Malzeme Özellikleri, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2021, s. 95-97; Serkan Angı, “İstanbul Tarihi Yarımada’daki Antik Yapılarda ve Anıtlarda Kullanılan Doğal Taşların Özellikleri ve Korunmuşluk Durumları”, İBB KUDEB Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları, 6, İstanbul 2010, s. 31-42; Lorenzo Lazzarini, “The Origin and Characterization of Breccia Nuvolata, Marmor Sagarium and Marmor Triponticum”, ASMOSIA International Symposium, Londra 2002, s. 58-67; Malik Sayar, Kemal Erguvanlı, Türkiye Mermerleri ve İnşaat Taşları, İTÜ Maden Fakültesi 1962, s. 27-28.

Zeynep AHUNBAY