Kocaeli Ansiklopedisi

AHMET İHSAN TOKGÖZ

Madde no:51

Edebiyatçı/Yazar/Gazeteci

1868 yılında Erzurum’da, aslen Kastamonu’nun Taşköprü kazasından olan ve Tokgözoğulları olarak bilinen ailenin oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Soyadı Kanunu sonrası Ahmet İhsan, ailesinin lakabını soyadı olarak kullanmış ve Tokgöz soyadını bu vesileyle ve kendi arzusuyla almıştır. Babasının Erzurum’da defterdarlık vazifesinde bulunması dolayısıyla orada dünyaya gelen Ahmet İhsan, yine babasının farklı yerlerde devam eden memuriyetleri sebebiyle eğitimini farklı şehirlerde sürdürmüştür. Ailesinin İstanbul’a gelmesi sonrası Mekteb-i Mülkiye’ye girmiş ve 1887 yılında bu okuldan mezun olmuştur. Yabancı dil bilgisi sayesinde Hariciye Nezareti Tercüme Kalemi’nde çalışmaya başlamıştır. Öğrenciliğinden itibaren yazmaya meraklı olan, o tarihlerde çeşitli tercümeler yaptığı gibi yazı yazmaya da başlayan Ahmet İhsan, memuriyete başladıktan sonra, 1888 yılında yayımlamaya başladığı Ümran isimli dergi ile edebiyat sahasına girmiştir. 1890 yılında arkadaşları Mustafa ve Asım Beylerle birlikte “Âlem Matbaası – Ahmet İhsan ve Şürekâsı” isimli basımevini kurarak yayıncılığa başlamıştır. 1891 yılında, matbaada Avrupa tekniğini daha iyi öğrenip kavrayabilmek için bir Avrupa seyahatine çıkmış, bu seyahatteki izlenimlerini dönüşte Avrupa’da Ne Gördüm başlığıyla kitap olarak yayımlamıştır. Aynı yıl Rum Nikolaides Efendi’nin yayımladığı Servet dergisinin ilâvesi olarak hazırladığı Servet-i Fünun dergisini yayımlamaya başlamıştır. Ahmet İhsan, Servet-i Fünun’u çeşitli siyasi sebeplerle kısa süreli yayın durdurmalar haricinde vefatına kadar yayımlamaya devam etmiştir. Vefatından sonra iki yıl daha yayımlanan ve 1944 yılında tamamen yayından kaldırılan dergi, yakın dönem basın ve kültür hayatını etkileyen, önemli ve uzun süreli sanat ve edebiyat dergilerinin başında gelmektedir. Ayrıca Meşrutiyet’in ilânından sonra Beyoğlu Belediye Başkanlığı yapmış, Millî Mücadele sırasında millî cemiyetlere destek vererek faaliyetlerine katılmıştır. Bütün bu basın/yayın faaliyetleri ve Cumhuriyet döneminde aktif olarak katıldığı siyasi ortamla birlikte Ahmet İhsan’ın hayatındaki önemli noktalardan birisi Kocaeli bölgesine duyduğu ilgidir. Ahmet İhsan, daha Meşrutiyet yıllarının başlarında (1908 yılında), İstanbul’da Yeşilköy semtinde yaşarken, Kocaeli Değirmendere taraflarında bir köy evi satın alarak hafta sonlarını ve uygun zamanlarını burada geçirmeye başlamıştır. Sıklıkla gelip gittiği Değirmendere’ye olan ilgisi sürekli devam edecek, mütareke döneminde bir sığınak gibi kullandığı evine Cumhuriyet yıllarında tamamen taşınarak Değirmendere’ye yerleşecektir. Kendisi Değirmendere’ye olan ilgisinin temel nedenini “tabiat sevgisi” olarak tanımlar. Doğanın güzelliklerini görüp yaşayabildiği bu coğrafya onun için huzur kaynağıdır. Bölgenin sadece yazlarının değil kışlarının da ayrı güzellikte olduğunu vurgular. Mondros Mütarekesi’nin imzalanması sonrası İstanbul’da Servet-i Fünun’u da rahatlıkla çıkaramayınca bir müddet Değirmendere’de kalmış, burada Hâzım Çarıklı ile birlikte işgallere karşı bir yer altı direniş hareketine katılmıştır. Ancak İngilizler tarafından yeri tespit edilip tutuklanma tehlikesine karşı yurt dışına çıkmış, Ankara Hükümeti’nin talebi doğrultusunda Lozan’da “Matbuat Mümessilliği” yapmıştır. Millî Mücadele’nin başarıyla sonlanması ve Lozan Antlaşması’nın imzalanması sonrası, 1924 yılında tekrar Türkiye’ye dönmüştür. Dönüşünden sonra yine İstanbul’da yaşamakla birlikte zamanının önemli bir kısmını Değirmendere’de geçirmeye devam etmiştir. 1931 yılında siyasete girerek Ordu milletvekili olarak seçilip Ankara’ya gitmesi sonrası da bu durum değişmemiştir. 1934 ve 1939 yıllarında yapılan seçimlere de aynı şekilde dâhil olarak Ordu milletvekilliğine devam etmiştir. Milletvekilliği döneminde de Değirmendere ile olan bağlantısı eskiden olduğu gibi devam etmiş, vaktinin önemli bir kısmını burada geçirmiştir. Üçüncü dönem milletvekilliği devam ederken, 27 Aralık 1942 günü, Değirmendere’deki evinde vefat etmiştir. Ahmet İhsan’ın naaşı ertesi gün, çok sevdiği Değirmendere’nin Garipler Mezarlığı’na defnedilmiştir. Kırka yakın tercüme, ondan fazla telif eser ve özellikle Servet-i Fünun’da önemli yazılar kaleme almış olan Ahmet İhsan, yakında dönem tarihimizin önemli entelektüel ve yayıncıları arasında yer almaktadır.

KAYNAKÇA

Ahmed İhsan Tokgöz, Matbuat Hatıralarım, (Yayına Hazırlayan: Alpay Kabacalı), İletişim Yayınları, İstanbul 1993; Ziyad Ebüzziya “Ahmed İhsan Tokgöz (1867-1942)”, DİA, Cilt: 2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1989, s. 94-95; Bilge Ercilasun, Ahmet İhsan Tokgöz, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996; Hasan Kolcu, “Değirmendere – Garipler Mezarlığı’nın Bir Garip Sâkini: Ahmet İhsan (Tokgöz)”, I. Uluslararası Kocaeli ve Çevresi Kültür Sempozyumu Bildirileri (20-22 Nisan 2006, Kocaeli), Cilt: II, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli 2007, s. 756-764.

Ramazan Erhan GÜLLÜ

AHMET İHSAN TOKGÖZ

Madde no:51

Kategoriler