Gebze’de Osmanlı Dönemine Ait Bir Yapı

Gebze Kervansarayı adıyla bilinen yapı Kocaeli ili Gebze ilçesinde Eski Çarşı’da, Çoban Mustafa Paşa külliyesinin 200 m uzağında çarşı içinde yer alır. Kervansaray, kapladığı alan bakımından çarşının büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Kervansarayın kuzeyinde İbrahim Paşa Çeşmesi ve Çoban Mustafa Paşa Hamamı yer alır.

Yapı üzerinde inşa tarihini gösteren herhangi bir kitabe bulunmamaktadır. Ancak Gebze’ye uğrayan seyyahların vermiş olduğu bilgilerden hareketle XVI. yüzyılda yapılmış olabileceği söylenebilir. Bu seyyahlardan birisi de XVII. yüzyılda Gebze’ye uğrayan Fransız seyyah Jean Baptiste Tavernier (1605-1689)’dir. Seyyah eserinde Gebze’de iki kervansaraydan bahseder. Bunlardan birisi çarşı içinde olanı diğeri ise Çoban Mustafa Paşa külliyesi içindedir.

XVII. yüzyılda Gebze’ye uğrayan diğer bir seyyah Kâtip Çelebi’dir. Çelebi eserinde “Gebze’de Sultan Süleyman devri vezirlerinden Mustafa Paşa bir azim camii ve bir medrese ve müteaddit hanlar ve bir hamam ve bir imaret yaptırmıştır” ifadesiyle, Gebze’de çok sayıda han/kervansaray olduğuna işaret eder.

Kervansaray, 1200 metrekarelik oldukça geniş bir alanı kaplamaktadır. Kaynaklardan öğrenildiğine göre 3000 insan, 2000 kadar at barındırabilecek kapasitededir. Kervansaray moloz taş, kesme taş ve tuğla malzemeden yapılmıştır. Doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen bir alanı kapsayan dikdörtgen planlı han, Çoban Mustafa Paşa Külliyesi’ndeki han yapısıyla benzerlik göstermektedir. Revaklı bir avlunun çevresinde hücreler ve ahır kısmı bulunmaktadır.

Han ortada tek sıra hâlinde dizilmiş altı adet dikdörtgen formlu ayakla iki sahına ayrılmıştır. Ayaklar yarıya kadar kesme taş, üst kısmı, örtü sistemi ve kemerler ise tuğla malzemeden yapılmıştır. Ayaklar, hem birbirlerine hem de duvarlara atılan sivri kemerlere bağlanmıştır. Ayakların güneyinde karşısına denk gelecek şekilde payandalar yerleştirilmiştir. Üst örtü ise beşik tonozdur. Kervansarayın kuzeyinde, dokuz adet dikdörtgen formlu, tonoz örtülü hücre bulunmaktadır. Girişin solunda üç, sağında ise altı hücre yer alır. Girişin önünde kubbe ile örtülü, kare tabanlı bir giriş holü bulunmaktadır. Hanın iç mekânında iki ayak arasına gelecek şekilde duvar yüzeyine ocak ve nişler açılmıştır. Ocakların üzerine ise aydınlatma amaçlı mazgal pencereler yerleştirilmiştir.

Zamanla harap olan kervansaray, yöre halkı tarafından işgale uğramış olup özel mülke geçmiştir. Bakıma muhtaç olan kervansarayın en kısa sürede rölöve, restorasyon ve restitüsyon projelerinin hazırlanarak onarımının yapılması ve gelecek kuşaklara aktarılması sağlanmalıdır.

KAYNAKÇA

Ahmet Yavuzyılmaz, Gebze ve Çevresindeki Türk-İslam Devri Yapıları, Atatürk Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2012, s. 237-238; J. B. Tavernier, Tavernier Seyahatnamesi, (Çev. T. Tunçdoğan), İstanbul 2006, s. 47; J. B. Tavernier, XVII. Asır Ortalarında Türkiye Üzerinden İran’a Seyahat, (Çev. Ertuğrul Gültekin), İstanbul 1980, s. 5-7.

Ahmet YAVUZYILMAZ