İlçe Belediyesi

Osmanlı İmparatorluğu’nda, modern belediye teşkilatının oluşum süreci ihtiyaç dahilinde farklı uygulamalar sonrasında gelişim göstermiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun klasik döneminde, belediye hizmetlerini yerine getiren kurum kadılıktı. Ancak kadılık kurumu, dönemin değişen şartları doğrultusunda ihtiyaca cevap veremez hâle gelince 1826 yılında ihtisab nazırlığı kurulmuş, Osmanlı taşrasında da nazırlığa bağlı ihtisab müdürlükleri ihdas edilmişti. Fakat ihtisab nezareti ve ona bağlı müdürlükler de belediye hizmetlerini yerine getirmede yetersiz kalmıştı. 1839 yılında tanzimat fermanının ilan edilmesiyle başta İstanbul omak üzere yerel yönetimler yeniden düzenlenmiş, modern belediyeciliğin temelleri atılmış ve ilk belediye teşkilatı “Şehremaneti” adı altında 1854 yılında İstanbul’da kurulmuştu. Sonrasında başta büyük şehirler olmak üzere modern belediye teşkilatı imparatorluk genelinde yayılmaya başlamıştı.

Gebze Belediyesi 1903 yılında kuruldu. Belediye teşkilatının kuruluşunun 30. yılı olan 1933 yılında, Gebze’nin nüfusu 14.197 kişiydi. 800 haneye ev sahipliği yapan Gebze’de, belediyenin bütçesi 10.112 liraydı. Kasaba olarak nitelendirebileceğimiz Gebze kazası, 2 kilometresinde kaldırım olan 5 km’lik bir yola sahipti. Gebze kazasının suyu, belediye tarafından inşa edilen, kazaya yarım saatlik mesafede bulunan Yumrukaya Çeşmesi’nden sağlanmaktaydı. Bu kaynaktan hayvanlarla taşınan su, Gebze halkına dağıtılmaktaydı. Suyun sağlandığı diğer bir kaynak, Gebze’ye 1 km uzaklıkta bulunan Dolap Kuyu suyuydu. Dolap Kuyu suyu künk borularla, Gebze merkezinde bulunan ve belediyeye ait olan iki çeşmeye bağlanmıştı. Bir günde iki çeşmeye borularla gelen suyun miktarı 10 tondu. Gebze’nin 1933 yılında kanalizasyon hattı iki umumi lağımdan ibaretti ve toplam uzunluğu 500 metreydi. Gebze’nin elektrikle aydınlatma hizmeti, belediye ve özel bir şirket tarafından ortak yürütülmekteydi. Temizlik işleri belediyeye ait iki araba vasıtasıyla yapılmaktaydı. Belediye tarafından işletilen bir mezbaha bulunmaktaydı. Mezbahada bilimsel yöntemlere ve tekniğe uygun olarak günde 4 koyun, 2 sığır kesilmekteydi. Belediye bünyesinde yer alan itfaiye teşkilatında, yangın söndürmede kullanılan tam teşekküllü iki tulumba olduğu hâlde itfaiyeci yoktu. İtfaiyecilerin yapması gereken görev, mahalle bekçileri ve belediye zabıtaları tarafından yerine getirilmekteydi. Belediye’nin faaliyet gösterdiği bina kendisine aitti. Gebze’nin ilk belediye binası olan yapı, günün ihtiyaçlarına cevap verebilen kâgir iki katlı bir yapıydı. Kendisine ait bir bahçenin içinde yer alan belediye binası beş oda, bir salon ve bir gazinodan oluşmaktaydı. Günümüze ulaşamayan Gebze’nin ilk belediye binası, bugün Hacı Halil Mahallesi, Atatürk Caddesi, No: 30 adresinde bulunan Eşrefbey İlkokulu’nun yanındaydı.

Gebze kazasının nüfusu yıllar içinde artmış; 1927 yılında 2.882, 1935 yılında 3.093, 1940 yılında 3.317 kişiye ulaşmıştır. 1945 yılında ise Gebze kazasının nüfusu 4.186 kişiye yükselmiştir. Gebze nüfusunun artışı beraberinde belediye hizmetlerinde artışı getirmiştir.

1949 yılında, Gebze Belediyesi halihazırda mevcut olan ilk binasında hizmete devam etmekteydi. Gelişmekte olan belediye faaliyetleri kendini bayındırlık alanında da göstermiş, Gebze kazasının bilimsel yöntemlerle ve tekniğe uygun bir haritası hazırlanmış, imar planı ise iller bankası tarafından yapılmıştı. Yine bu dönemde yol ihtiyaçlarının karşılanmasında gelişim içinde olan bir belediyecilik anlayışı dikkati çekmektedir. İstasyondan, Ankara-İstanbul yoluna kadar özel idarenin 15 kilometrelik yolu mevcuttu. Belediye yolları ise 27.900 metrekare adi kaldırım, 5.000 metrekare ham yoldan ibaretti. 1947 yılında inşa edilmiş bir park ve 273.000 metrekare yeşil alan vardı. Belediyenin en önemli hizmetlerinden olan su işleri, 1949 yılı itibarıyla aşama kaydetmişti. Gebze kazasının suyu, İbrahim Paşa’nın yaptığı su kuyusu ile Gebze’ye 5 km uzaklıkta bulunan yol üzerindeki Yumrukaya kaynağında belediye tarafından yaptırılan depodan, Gebze’ye teneke ve mühürlü bidonlarla getirilmekteydi. Adı geçen sulardan İbrahim Paşa suyunun sertlik derecesi 28, Yumrukaya suyunun ise 20 idi. O yıllarda henüz daha su tesisatının fenni projesi yapılmamıştı. Gebze’de bulunan iki çeşmeye su taşıyan eski toprak künklerden oluşan 1.000 metrelik isale hattı mevcuttu. İki çeşmeden çarşı merkezinde olanın yangın musluğu vardı. Sonuç olarak Gebze kazasının mevcut su ihtiyacı karşılanıyordu. Bunların dışında Gebze civarında belediyeye ait 4, vakıflara ait 1 çeşme daha bulunmaktaydı. Vakıflara ait olan çeşmenin suyu yaz aylarında akmıyordu.

1949 yılında Gebze’nin elektrik tesisatı ve projesi henüz yapılmamıştı. Gebze kazasının genel aydınlatması belediye eliyle ve 44 petrol lambasıyla yapılmaktaydı. Kazanın bir yıllık gaz tüketimi 39.000 kiloydu.

Kazanın genel temizlik işleri, kapalı ve iki tekerlekli, tek atlı çöp arabasıyla yapılıyordu. Toplanan çöpler, Gebze’nin 1 km batısında bulunan boş çukurlara dökülmekteydi. Gebze’de kısmen lağım tesisatı mevcuttu. Ayrıca bir hamamla bir umumi tuvalet vardı. Sağlık tarafına baktığımızda, 1949 yılında Gebze’de bir hükümet tabibi, bir eczane bulunmaktaydı.

Belediye’ye gelir getiren iktisadi tesisler mevcuttu. Bunların başında 1935 yılında Gebze’ye 1 km uzaklıkta inşa edilen mezbaha geliyordu. Etler uygun şartları taşıyan kapalı bir araba ile taşınmaktaydı. Mezbahada senede 3.500 baş hayvan kesilmekte olup 1946 yılında 2.533 lira, 1947 yılında ise 2.898 lira gelir elde edilmişti. Gebze çarşı merkezinde Mimar Sinan’ın eseri olan Çiftehamamlar, akaryakıt deposu olarak kullanılmakta olup 5.000 teneke alabilecek kapasiteye sahipti. Depodan 1947 yılında 3.070 lira gelir sağlanmıştı. Akaryakıt deposu içindeki yanıcı maddeler ve belediye binası 36.000 liraya sigortalanmıştı.

1949 yılında Gebze Belediyesi, ulaştırma vasıtaları ve tesislerinde de aşama kaydetmiş, ortaklıkla işletilen bir otobüs ve bir kamyona sahip olmuştu. Ayrıca belediyeye kayıtlı iki hususi otomobil, iki taksi, üç otobüs ve sekiz kamyon vardı. Yangın söndürme araç ve gereç sayısı da artmış, belediye iki lastik tekerlekli emme-basma tulumba ile yedek hortumlarıyla beraber üç mahalle tulumbası ile dört geçme merdiven, kazma, balta, kürek, su kovası gibi malzemeler edinmişti.

1960 yılından sonra Gebze büyük bir değişim geçirmişti. Osmanlı Dönemi’nden 1960’lı yıllara kadar Gebze, İzmit-İstanbul arasında istasyon olmaktan öteye geçememişti. 1960’tan sonra Gebze karayolunun güneyinde denize açılan saha, gerek devlet iktisadi teşekkülleri gerek özel sektör tarafından sanayi yatırım alanı olarak seçilmiş, bu durum Gebze’ye büyük bir göç dalgasını beraberinde getirmişti. Dolayısıyla 1960’tan günümüze kadar Gebze sürekli göç almış ve bu durum belediyenin iş yükünü oldukça arttırmıştı.

1963 yılında Mehmet Üstündağ, Gebze belediye başkanı olmuştu. 1967 yılında görevine devam eden belediye başkanlığı döneminde, belediye meclis üyeleri: Ziya Fırat, Orhan Ölmez, Mazhar Erdemir, Hamit Cengiz, Hüseyin Apaydın, Halit Yaman, Bahattin Celepoğlu, Kamil Özdemir, Tahsin Ersoy, Fehmi Akman, Ali Ateş, İlhan Erdem, Ümit Birdoğdu, Bahri Karagöz, Mustafa Barazan, İzzet Yüksek, Hüseyin Yakartaş ve Rahmi Büyükbozkurt’tur. Şükrü Boyacı ve Dr. Zeki Acar ise Gebze’nin temsilcisi olarak il genel meclisi üyesiydiler. Bu dönemde belediye çalışanları, başkanın dışında, bir inşaat fen memuru, bir belediye doktoru ve 54 personelden ibaretti.

Gebze Belediyesi 1967 yılı itibarıyla yeni binasına taşınmıştı. Bu yapı yıllar içinde Gebze Belediyesine ev sahipliği yapan üçüncü yapıydı. Belediyenin ikinci binası ahşap bir yapıydı. Atatürk Caddesi üzerinde Cumhuriyet Meydanı’nın karşısında günümüzdeki Çamlık Parkı’nın hemen yanında bulunan ahşap yapı 1964 yılında yıkılarak yerine betonarme bir belediye binası inşa edilmiş ve bu bina 2009 yılına kadar Gebze Belediye binası olarak Gebze halkına hizmet vermişti.

1967 yılında belediye bütçesi 1.156.389 liraydı. Belediyenin sahip olduğu gayrimenkuller belediye binası, sinema salonu, gazino, bir çay parkı, bir hamam, bir dükkân, bir ev ve bir terminal binasından ibaretti. 1967 yılı itibarıyla mevcut elektrik şubesine ilaveler yapılmış, yüksek gerilim hattı iller bankası tarafından bir milyon bedelle ihale edilmişti. Kullanma suyu için keson kuyu ve 20 metrelik su drenaj kanalı yapılmış, bunlar şebekeye bağlanmış, ayrıca dört milyon liraya 18 lt/sn miktarında bir tesisin de ihalesi yapılmıştı. İtfaiye teşkilatının beş personeli vardı. İtfaiye bir arazöz, bir vidanjör ve bir motopompadan oluşan araç ve teçhizata sahipti.

1973 yılında Gebze nüfusu 43.000 kişiye ulaşmıştı. Yukarıda ifade ettiğimiz gibi sanayi bölgesi olması, Gebze nüfusunun kısa zamanda beklenenin çok üzerinde artmasına neden olmuştu. Bu durum beraberinde bir takım sosyal problemleri doğurmuştu. Önceki yıllarda kentin asilzadelerinden ya da beylerinden oluşan belediye başkanları ortaya çıkan teknik, ekonomik ve sosyal problemler karşısında yetersiz kalmış ve halkın beklentilerine cevap veremez hâle gelmişti.

Nüfusun çok olmadığı zamanlarda dahi su sıkıntısı çeken Gebze, 1973 yılı itibarıyla inşaat, içme ve temizlik için kullanılan suların %60’ını arabalarla taşıyan su satıcılarından almaktaydı. Gebze’nin aydınlatma, konut, yol işleri kısmen çözülmüştü. Eskiden Gebze ile deniz arasında kalan bölge bozkırdı. 1973 yılı itibarıyla eskiden bozkır olan bölgede 40’a yakın fabrika, bir kültür ve araştırma merkezi, muhtelif tavukçuluk ve küçükbaş hayvan yetiştirme tesisleri inşa edilmiş ve bu alanda boş yer kalmamıştı. Gebze hızla gelişiyordu. Öyle ki Gebze’nin sosyal alandaki gelişmesi diğer ilçelere göre %80 daha fazlaydı, fakat sosyal problemlerin çözülme oranı daha düşüktü. Gebze Belediyesi çevrenin sanayi bölgesi olması nedeniyle nüfus, sosyoekonomik ve sosyo-kültürel açıdan büyük bir gelişme göstermişti. Tüm bu gelişmeler paralelinde belediye teşkilatı ve kadrosunda da gelişmeler yaşanmıştı. 1973 yılında bir başkan, 3 teknik eleman, 6 zabıta, 3 muhasebe, 2 kâtip, 2 daktilo, 3 sağlık, 5 itfaiye, 10 temizlik ve elektrik, su ve otobüs işletmeleri personeli vardı. Belediye 1965 yılından itibaren hizmet atılımı başlatmış, bu durum belediye bütçesine artış olarak yansımıştı. 1973 yılında yeterli bir elektrik şebekesi olan belediye, kullanma suyu için keson kuyu ve 20 metrelik kanal inşa edip şebekeye bağlamış ve 4 milyon liralık su tesisi ihalesi yapmıştı. Ulaşım hizmetleri için iki otobüs satın alan Gebze Belediyesi, otobüsleri halkın hizmetine sunmuştu. Belediye itfaiyesi 3 yangın söndürme ve bir motopomp aracına sahipti. İtfaiye personeli 1 itfaiye amiri, 4 şoför, 1 tamirci, 4 itfaiye erinden oluşmaktaydı.

Eski imar planı yetersiz kalınca 1970 yılında yeni bir imar planı yapılmıştı. 1973 yılında belediyenin mal varlığı olarak belediye binası, sinema, gazino, çay parkı, hamam, 1 dükkân, 1 ev ve terminal binası vardı.

Gebze ilçesinin hızlı büyümesi ve gelişmesi günümüze kadar artarak devam etmiştir. 2021 yılı itibarıyla Gebze Belediyesi, Gebze halkının ihtiyaçlarına cevap verebilen Türkiye’nin en gelişmiş belediyelerinden birisidir. 2009 yılında Güzeller Mahallesi’nde bulunan ana hizmet binasına taşınan Gebze Belediyesi, 2021 yılı itibarıyla aynı binada 4 başkan yardımcısı, 25 birim müdürü, 1.132 personel ve ilçe genelinde farklı noktalarda 8 adet ek hizmet binasıyla Gebzelilere hizmet vermektedir. Gebze’nin günümüzdeki belediye başkanı Zinnur Büyükgöz’dür. 31 Mart 2019 tarihinde yapılan mahalli idareler seçimlerini kazanarak Gebze belediye başkanlığı görevine gelen Zinnur Büyükgöz, 1964 yılında Erzurum’da doğmuştur. Kariyerine yüksek şehir ve bölge plancısı olarak başlayan Büyükgöz, 2004-2009 yılları arasında Gebze Belediyesi’nde teknik başkan yardımcılığı ve belediye meclis üyeliği yapmıştır. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi meclis üyeliği ve imar komisyonu üyeliği, yine aynı yıllar arasında İstanbul, Bursa ve Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma bölge kurullarında üyeliği bulunmaktadır. 2014-2016 yılları arasında İstanbul Ticaret Odası proje danışma kurulunda üyelik yapmış olan Büyükgöz, 2014 yılından günümüze kadar Teknopark İstanbul teknoloji bölgesinde proje danışma kurulunda üye olarak görev yapmaktadır.

Gebze Belediye Başkanları

Sapcı Mehmet Çavuş (1911-1914), Hafız Ali Dönmez (1914-1915), Vodinalı Hafız Bey (1915-1916),Nalbant Kadir Usta (1916-1918), Halil Akifoğlu (1918-1919); Cerrah Abdullah Efendi (1919-1920), Nazmi Çavuş (1920-1921), Sandıkçı Hüseyin Efe (1921-1922), Hacı Mehmet Bey (1922-1923), İzzet Bey (1923-1924), A. Mashar Akifoğlu (1924-1926), Arif Çavuş Söğütlü (1926-1928), Zeki Toros (19281930), İsmail Artar (1930-1932), Bekir Kandilci (1932-1933), Lütfü Bey (1933-1935), Ahmet Eldem (1935-1939), Esat Sayduk (1939-1945), Hayri Gökçen (1945-1950), Hüseyin Özgen (1950-1960), Selahattin Altaş (1960-1963), Mehmet Üstündağ (1963-1973), Ziya Fırat (1973-1977), Sedat Tüze (1977-1980), Binbaşı Erol Sanver (1980-1980), Kubilay İlgün (19801983), Bülent Atasayan (1984-1987), Mehmet Emin Akın (1989-1994), Ahmet Penpegüllü (1994-2004), İbrahim Pehlivan (2004-2009), Adnan Köşker (2009- 2019), Zinnur Büyükgöz (2019-).

KAYNAKÇA

Belediyeler, T.C. Dahiliye Vekaleti Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü, İstanbul 1933, s. 613-614; Belediyeler Yıllığı, Cilt: 2, İller Bankası, Ankara 1949, s. 34-37; Cumhuriyetin 50. Yılında Kocaeli 1973 İl Yıllığı, s. 192-193; Kocaeli İl Yıllığı 1967, s. 13, 17, 285-386; Mehmet Seyitdanlıoğlu, Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu Yerel Yönetim Metinleri, İstanbul 2010, s. 2-3; Rifat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, İzmit 1945, s. 242; https://www.gebze.bel.tr/eski-baskanlar. html Erişim Tarihi: 17.09.2021; https://esrefbeyilkokulu.meb.k12. tr/tema/iletisim.php Erişim Tarihi: 10.09.2021; https://sozluk.gov. tr/ Erişim Tarihi: 11.09.2021; Kaynak Kişi: Mehmet Cengiz, Gebze Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kütüphaneler Sorumlusu, Görüşme Tarihi: 06. 09.2021.

Kurtuluş Demirkol