Derince Tren İstasyonundaki 6 Çınar Ağacı
Konumu itibariyle birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Kocaeli, İpek Yolu güzergâhında bulunması sebebiyle de tarih boyunca önemli bir ulaşım kavşağı olma özelliği taşımıştır. Sanayi devrimi ile birlikte 19. yüzyılda sanayileşme girişimleri ile eş zamanlı olarak hızlı ve ucuz ulaşım imkânlarının oluşturulması için arayışlar artmış, başlangıçta kömür madenlerinde kullanılan raylı sistemler geliştirilerek günümüzün modern trenlerinin temeli atılmıştır. Teknolojinin gelişmesine bağlı olarak kervanların ulaşımında trenler kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca19. yüzyılın ikinci yarısı başlarında, buharlı gemilerin şark limanlarına giden denizyollarını değiştirmeye başlaması nedeniyle de demiryolları bağlantısı ve yapımı büyük önem kazanmıştır. Dünyadaki bu gelişmelerin yansıması, Osmanlı Devleti’nde de karşılık bulmuş, 1854 yılında Tanzimat Meclisi’nde demiryolları yapımı kararlaştırılmış, 1856 tarihinde bir İngiliz kumpanyası İzmir-Aydın hattının yapım imtiyazını alarak 1866 senesinde bu hattı işletmeye açmıştır. Sultan Abdülaziz döneminde (1861-1876), demiryolu ağının genişletilmesi çalışmalarına devam edilmiştir. 1872 yılına gelindiğine, şark demiryolları projesindeki çalışmaları ile tanınan Avusturyalı mühendis Wilhelm Pressel davet edilmiş, İstanbul’u Bağdat’a bağlayacak büyük demiryolu hattının inşaatı kararlaştırılmıştır. Bu projenin ilk kısmı olarak, Almanlardan alınan teknik donanım desteği ile birlikte 99 kilometrelik Haydarpaşa-İzmit hattı 1873 yılında tamamlanmış ve açılışı yapılmıştır. Bu dönemde, Çınarlı köyü ve çevresinin en eski yerleşim olduğu Derince’den trenler geçmeye başlasa da Gar binası tahmini 1908-1920 yılları arasında yapılmıştır. TCDD gar binası ana bina, su deposu ve taş lojman binasından oluşmaktadır. 17 Ağustos 1999 yılında meydana gelen Marmara depremi sırasında çok büyük hasar gören tarihi bina, Derince Belediyesi tarafından aslına uygun olarak restore edilmiştir. Günümüzde Derince ilçesi, Deniz Mahallesi, Kanarya Sokak’ta bulunan gar binası, Derince Belediyesi Evlendirme Dairesi ve TCDD Derince yolcu istasyonu olarak kullanılmaktadır. Derince istasyon binası, İstanbul II nolu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 20.01.2000 tarih ve 5482 sayılı kararı ile tescil edilmiştir.
Adını, bulunduğu bölgedeki çınar ağaçlarından alan Çınarlı köyü daha sonraları Çınarlı Çayırı olarak anılmaya başlanmış ve birçok padişahın av yeri olmuştur. Yerleşme merkezinin kıyıya doğru ilerlemesi ile de gelişmeye başlamıştır. 19. yüzyıla gelindiğinde, İzmit Limanı’nın yetersiz kalması sonucu körfezde yeni bir liman yapımına ihtiyaç duyulmuştur. Bulunduğu yer, gemilerin yanaşmasına olanak sağlayacak bir derinliğe sahip olduğu için bugünkü limanın yerinde karar kılınmıştır. Kıyının dikkat çekici derinliği, liman ve çevresindeki halk tarafından “Derince” olarak kullanılmaya başlanmış ve yerleşim yeri bu ad ile anılmıştır. Derince’de limanın faaliyete geçmesi ile birlikte değişim ve gelişim sürecine girilmiştir. Demiryolunun işlerlik kazanması sonucu Derince’de yeni mimari yapılar arasında gar binası da yerini almıştır.
Tarihi gar binasının önemli özelliklerinden biri de bahçesinde bulunan ağaçlardır. Hem Derince hem de Kocaeli için sembol olan çınar ağaçları tüm ihtişamları ile beldenin ya da şehrin farklı mekânlarında olduğu gibi istasyonun bahçesinde de tarihe tanıklık etmeyi sürdürmektedirler. Bu ulu ağaçlar dışında demiryolu inşası sırasında Almanlar tarafından getirilmiş olan akasya ağaçları da tren istasyonu civarında dikkat çekmektedirler. Gar binası bahçesinde bulunan 6 çınar ağacı, 1 akasya ağacı ve iki diş budak yapraklı ağaç, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun 28.04.2009 tarih ve 865 sayılı kararı ile tescil edilmiştir.
KAYNAKÇA
Ferit Toplu, Dobruca’dan Derince’ye Kırım Tatarları, Kocaeli Kırım Tatarları Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları, Derince, 2010; Merve Zayım, Derince Şehir Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, (yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2017; Cevdet Küçük, “Abdülaziz” maddesi, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları (https://islamansiklopedisi.org.tr/abdulaziz Erişim Tarihi: 05.08.2021); İdris Bostan, “İzmit” maddesi, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları (https:// islamansiklopedisi.org.tr/izmit Erişim Tarihi: 05.08.2021); Kemal Beydilli, “Bağdat Demiryolu” maddesi, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları (https://islamansiklopedisi.org. tr/bagdat-demiryolu Erişim Tarihi: 05.08.2021); http://www.artnicomedia.org.tr/index.php/74-tanitim-katagorisi/izmit-tarihi/37-tarihi-tren-gari.html (Erişim Tarihi: 04.08.2021); http://www.derince.bel.tr/idet/168/410/derince-tarihce (Erişim Tarihi: 04.08.2021); nasi (Erişim Tarihi: 04.08.2021); https://www.kocaeli.bel.tr/tr/main/pages/yasayan-muzeler/1028 (Erişim Tarihi: 04.08.2021); https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kocaeli/gezilecekyer/ tarihi-tren-stasyonu-zmit (Erişim Tarihi: 04.08.2021); https:// ce-stasyon-binasi (Erişim Tarihi: 04.08.2021).
Sema ORSOY